Kur’an’ın Mekke’de Yazıldığıyla İlgili Rivayetlere Yaklaşımların Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Sayı: 12, 1 - 26, 15.12.2025

İrfan Kara

https://doi.org/10.47169/samer.1787759

Öz

Kur’an’ın nüzul döneminde yazıldığı hususunda İslam dünyasında genel bir ittifak bulunmaktadır. Bu dönemde Hz. Peygamber’in vahiy kâtiplerine Kur’an’ı yazdırdığı kabul edilmektedir. Ancak nüzul döneminin hicretle birlikte Mekke ve Medine olarak ikiye ayrıldığı dikkate alındığında, oryantalistlerin ve bazı Müslüman araştırmacıların Kur’an’ın Mekke döneminde yazılmadığı, yalnızca ezberlendiği yönündeki iddialarının, bazı Müslümanların zihinlerinde Kur’an’ın mevsukiyetine dair soru işaretleri doğurduğu görülmektedir. Bu sebeple kimi Müslüman araştırmacılar, Mekke’de yazım konusunda herhangi bir tereddüdün bulunmadığını vurgulayarak söz konusu iddiaları görmezden gelmiş, kimileri ise bu iddialara cevap vermek ve Mekke döneminde Kur’an’ın yazıldığını delillendirmek amacıyla çeşitli çalışmalar kaleme almıştır. Zira Kur’an’ın başlangıçtan itibaren Mekke’de yazıldığının ortaya konması, metnin mevsukiyeti ve vahyin korunmuşluğu hakkındaki şüphelerin bertaraf edilmesi açısından önemlidir. Kur’an’ın Mekke döneminde yazılması hususunda ön plana çıkarılan rivayet türündeki delillere yaklaşımların değerlendirilmesini ele alan bu çalışma neticesinde, gerekli ilmî titizlik gösterilmeden kullanılan bazı delillerin tutarlı olmadığı, bazılarının ise farklı biçimlerde yorumlandığı tespit edilmiştir. Ayrıca bazı araştırmacıların Medine dönemine ait olan olay ve durumları delil olarak kullanmaları, onların zihinlerinde nüzul döneminin Mekke ve Medine şeklinde iki ayrı safha olarak değil, bütüncül bir dönem olarak tasavvur edildiğini göstermiştir. Bunun yanı sıra delil olarak ileri sürülen bazı varsayımların, esasen günümüzdeki yazılı kültür merkezli anlayışın İslam’ın ilk dönemlerine uyarlanmasından ibaret olduğu da anlaşılmıştır. Dolayısıyla Kur’an’ın Mekke’de yazımını delillendirecek olan çalışmaların rivayetleri, tarihsel bağlamından bağımsız olarak ele almaması ve şayet konuyla ilgili varsayımlar ileri sürülecekse bunların da mümkün olduğunca nüzul döneminin şartlarıyla uyumlu olmasının gerekliliği ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kur’an’ın Yazımı , Mekke Dönemi , Rivayetlerin Tutarlılığı

An Evaluation of Approaches to the Narratives Concerning the Writing of the Qur’an in Mecca

Öz

There exists a general consensus within the Islamic world that the Qur’an was written down during the period of its revelation. It is acknowledged that during this time the Prophet Muhammad dictated the Qur’an to his scribes. However, considering that the period of revelation is divided into the Meccan and Medinan phases with the Hijra as the turning point, the claims of Orientalists and some Muslim researchers that the Qur’an was not written in Mecca but merely memorized have raised questions in the minds of certain Muslims regarding the authenticity of the Qur’an. For this reason, some Muslim scholars have emphasized that there is no doubt about the writing of the Qur’an in Mecca and thus ignored such claims, while others have undertaken various studies with the aim of responding to these assertions and providing evidence that the Qur’an was indeed written during the Meccan period. Demonstrating that the Qur’an was written from the very beginning in Mecca is considered significant in dispelling doubts concerning the authenticity of the text and the preservation of revelation. The present study, which examines the narrational evidence put forward regarding the writing of the Qur’an in Mecca, concludes that certain pieces of evidence employed without sufficient scholarly rigor are inconsistent, while some are interpreted differently. Furthermore, the fact that some researchers have used events and circumstances belonging to the Medinan period as evidence indicates that they conceived of the period of revelation not as two distinct phases—Meccan and Medinan—but as a single, unified whole. In addition, it has become evident that some of the assumptions presented as proof are essentially projections of today’s text-centered culture onto the earliest period of Islam. Consequently, it has emerged that studies aiming to substantiate the writing of the Qur’an in Mecca must avoid treating the reports independently of their historical context, and that if certain assumptions are to be proposed, these should be made as consistent as possible with the conditions of the period of revelation.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Qur’an’s Writing , Meccan Period , Consistency of the Narrations

Kaynakça

• Abdü’l-’Âl, İsmâîl Sâlim. el-Müsteşrikûn ve’l-Kur’ân. Mekke: Râbıtatü’l- Âlemi’l-İslâmî, 1991.
• Altuntaş, Mehmet. “Kur’an’ın Mekke’de Yazılması ve Medine’de Çoğaltılması Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2018), 257-289.
• Askalânî, İbn Hacer. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Alî Muhammed Muavvaz. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Aycan, İrfan. “Muâviye b. Ebû Süfyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/330-332. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Aydın, Zeynel Abidin. Kur’an’ın Metinleşme Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• A’zamî, Muhammed Mustafa. Vahyedilişinden Derlenişine Kur’an Tarihi –Eski ve Yeni Ahit Karşılaştırmalı Bir Araştırma-. çev. Ömer Türker- Fatih Serenli. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2014.
• Azimli, Mehmet. “Hz. Ömer’in Müslüman Oluşuyla İlgili Rivayete Farklı Bir Yaklaşım”. İslâmiyât 6/1 (2003), 173-183.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Ferrâ. Meâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. B.y.: Daru Tîbe, 4. Basım, 1997.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûhu’l-Büldân. Beyrût: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 1988.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 6. Basım, 2005.
• Cündioğlu, Dücane. Sözlü Kültürden Yazılı Kültür’e Anlam’ın Tarihi. İstanbul: Kapı Yayınları, 8. Basım, 2020. Çakıcı, İrfan. “Kur’ân’ın Korunmasında Hıfz ve Kitâbet”. Şarkiyat 11/2 (2019), 573-597.
• Çelik, Hüseyin. “Kur’an’ın Yazıya Aktarılması ve İlk Vahiy Kâtibi Meselesi”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/1 (2016), 22-33.
• Dağ, Mehmet - Tetik, İbrahim. Nüzûl Dönemi Kur’ân Tarihi Rivayet Merkezli Bütüncül Bir Okuma. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2023.
• Demirci, Muhsin. Vahiy Gerçeği. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Draz, Muhammed Abdullah. Kur’an’a Giriş. Ankara: Otto Yayınları, 7. Basım, 2017.
• Efendioğlu, Mehmet. “Saîd b. Âs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/549. Ankara: TDV Yayınları, 2023.
• Ersöz, İsmet. Kur’an Tarihi-Kur’an-ı Kerim’in İndirilişi ve Bugüne Gelişi-. İstanbul: Ravza Yayınları, 1996.
• Fayda, Mustafa. “Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/101-108. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Fayda, Mustafa. “Hâlid b. Velîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/289-292. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/371-374. İstanbul: TDV Yayınları, 1989. Gezer, Süleyman. Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.
• Hamidullah, Muhammed. Kur’ânı Kerîm Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2000.
• Hamidullah, Muhammed. Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmam ibn Münebbih. çev. Kemal Kuşçu. İstanbul: Beyan Yayınları, 2013.
• Heykel, Muhammed Hüseyin. es-Sıddîk Ebû Bekîr. Kahire: Müessesetü Hindavi, 2012.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed,. 5 Cilt. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemalüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Tâhâ Abdurraûf Sa’d. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 1411.
• İbn İshâk, Muhammed b. Yesâr. Sîretü İbn İshâk. thk. Süheyl Zekar. Beyrût: Daru’l-Fikr, 1978.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1986.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Mahmud Hasan. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1994.
• İsbîndârî, Abdurrahman Ömer Muhammed. Kur’ân-ı Kerîm’in Mekke Döneminde Yazılışı. çev. Veli Kayhan. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Kayhan, Veli. Kur’ân Vahyinin Yazıldığı İlk Malzeme. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Keskioğlu, Osman. Nüzulünden Günümüze Kur’an-ı Kerim Bilgileri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1987.
• Kösesoy, Abdulvahap. el-İntisâr Bağlamında Kur’an’ın Metinleşme Süreci. Araştırma Yayınları, 2019.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Mecdî Basellûm. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mohammed, Hasan Yousif. Devrü’l-Kitâbeti fî Muhâfazati’l-Kur’ân’il-Kerîm fî’l-Ahdi’l-Mekkî-Dirasetün Ta’siliyyetün Delâliyyetün-. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Özkan, Mustafa. “Hudeybiye Antlaşması Özelinde Hz. Ömer’in Kişilik Tahlili Denemesi”. İstem 15 (2010), 43-59.
• Öztürk, Mustafa - Ünsal, Hadiye. Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Palabıyık, M. Hanefi. “Hz. Ömer’in Müslüman Oluşu”. EKEV Akademi Dergisi 37 (2008), 137-148.
• Polat, Salahattin. “Abdurrahmân b. Hâris”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/164. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420.
• Sa’lebî, Ebû İshâk. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ebû Muhammed b.’Aşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Sâlih, Subhî. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 24. Basım, 2000.
• Sezen, Melikşah. Kur’ân-ı Kerîm’in Yazı Tarihi. İstanbul: Şamil Yayınları, 2. Basım, 2023.
• Sönmezsoy, Selahattin. Kur’ân ve Oryantalistler. Ankara: Fecr Yayınları, 1998.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: el-Heyetül-Mısriyye, 1974.
• Şen, Ziya. Kur’an’ın Metinleşme Süreci. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2. Basım, 2014.
• Şengül, İdris. “Mekke Döneminde Kur’an-ı Kerim’in Okunması, Ezberlenmesi ve Yazıyla Kaydedilmesi”. 199-209. Çorum, 2012.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tatlı, Bekir. “İlgili Rivâyetler Yönünden Hz. Peygamber Döneminde Vahyin Yazımı Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/1 (2008), 123-150.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleymân b. Nâsir. el-Muharrer fî ulûmi’l-Kur’ân. B.y.: Merkezu’d-diraset ve’l-ma’lumâti’l-Kur’aniyye, 2. Basım, 2008.
• Topal, Hüseyin. “Necâşî’nin Huzurunda Okunan Ayetlere Dair Rivayetlerin Kur’an Tarihi Bağlamında Değerlendirilmesi”. Hitit İlahiyat Dergisi 23/1 (2024), 168-194.
• Tülücü, Süleyman. “Lebîd b. Rebîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/121-122. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Watt, W. Montgomery. Kur’an’a Giriş. çev. Süleyman Kalkan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2000.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abdullâh b. Zübeyr b. Avvâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/145-146. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yılmaz, Ensar. “Fransız Müsteşrik Régis Blachère’in Kur’ân’a Yaklaşımı”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 19 (2023), 43-86.
• Yücel, Ahmet. “Kitâbet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/81-83. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâ’ik-ı ğavâmizı’t-tenzîl ve uyûni’l-akâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. 4 Cilt. Beyrût: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 3. Basım, 1407.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfan fî ulûmil-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrût: Daru’l-Fikr, 1996.