THE EFFECT OF NARRATIVE STRUCTURE ON THE USE OF SPACE IN YEŞİLÇAM CINEMA: THE HIGH YEŞİLÇAM PERIOD (1960-1975)

Yıl 2024, , 512 - 532, 28.06.2024

Serpil Özker

https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1506472

Öz

The fact that cinema has been influencing different disciplines, being influenced by them,
and being in constant interaction with these disciplines since its inception has transformed
cinema into diverse narratives. This transformation has evolved into distinctive solutions,
rather than separating disciplines that seem dissimilar in theory and practice. Architecture
and cinema, which are the important examples of interdisciplinary interactions, are disciplines
that use narrative, temporal, and spatial structures together and utilize visual and
auditory memory to a significant extent, compared to other fields. Within the framework
of social events from the past to the present, Turkish cinema has transformed social life and
its problems into narrative symbols and reflected them through cinema. The period between
1960 and 1975, which developed with the processes of change and transformation, has been
defined as a period of change for Turkish cinema, and in this process, film production, entitled
as Yeşilçam, gained momentum thanks to public demand and extreme interest. In this
direction, the study aims to examine the effect of narrative structure on the use of space in
the movies of the period called High Yeşilçam in Turkish cinema. The study is limited to the
colourful and melodramatic films of six directors who made significant contributions to the
period of 1960-1975, and a total of twenty-four films were evaluated in terms of variables
such as “narrative structure, temporal structure, and spatial structure.” As a result of the
data obtained in this context, it has been determined that Yeşilçam movies are interwoven
with narrative, temporal, and spatial elements and are shaped by common and similar
concerns despite different directors, stories, and actors.

Anahtar Kelimeler

Space in Cinema, Yeşilçam, Narrative Structure, Temporal Structure, Spatial Structure.

YEŞİLÇAM SİNEMASINDA ANLATISAL YAPININ MEKÂN KULLANIMINA ETKİSİ: YÜKSEK YEŞİLÇAM DÖNEMİ (1960-1975)

Öz

Sinemanın başlangıcından günümüze farklı disiplinleri etkilemesi, farklı disiplinlerden
etkilenmesi ve bu disiplinler ile sürekli etkileşim halinde olması sinemayı farklı anlatımlara
dönüştürmüştür. Bu dönüşüm, teori ve uygulamada farklı gibi görünen disiplinleri
ayrıştırmak yerine farklı çözümlere evrilmiştir. Disiplinlerarası etkileşimin önemli örneklerinden
olan mimarlık ve sinema, diğer disiplinlere oranla anlatısal, zamansal, mekânsal
yapıyı bir arada kullanan görsel ve işitsel hafızayı önemli ölçüde kullanan disiplinlerdir.
Türk sineması da dünden bugüne toplumsal olaylar çerçevesinde; toplum yaşamı ve sorunlarını
anlatısal semboller haline dönüştürerek sinema perdesine aktarmıştır. Değişim ve
dönüşüm süreçleri ile gelişen Türk sinemasında 1960-1975 dönemi, Türk sineması için bir
değişim dönemi olarak tanımlanmış, bu süreçte Yeşilçam olarak adlandırılan film üretimi,
halkın talebi ve yoğun ilgisi sayesinde ivme kazanmıştır. Bu doğrultuda çalışmada, Türk
sinemasında Yüksek Yeşilçam olarak adlandırılan dönemin filmlerinde anlatısal yapının
mekân kullanımına etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma, 1960-1975 dönemine
önemli katkılar sunan altı yönetmenin renkli ve melodram ağırlıklı filmleri ile sınırlandırılmış
olup toplamda yirmi dört film “anlatısal yapı, zamansal yapı, mekânsal yapı” gibi değişkenler
açısından değerlendirilmiştir. Bu bağlamda elde edilen veriler sonucunda, Yeşilçam
filmlerinin anlatı, zaman, mekân unsurları ile harmanlanarak farklı yönetmen, farklı
hikâye ve oyunculara rağmen ortak ve benzer kaygılarla biçimlendiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sinemada Mekân, Yeşilçam, Anlatısal Yapı, Zamansal Yapı, Mekânsal Yapı.

Kaynakça

• Abisel, N. (1994). Türk Sineması Üzerine Yazılar, Ankara: İmge Yayınları, 198-199.
• Abisel, N., Arslan, U. T., Behçetoğulları, P., Karadoğan, A., Öztürk, S. R., Ulusoy, N. (2005). Çok Tuhaf Çok Tanıdık Vesikalı Yârim Üzerine, Metis Yayınları, 105.
• Akyol Altun, D. ve Uzun, İ. (2012). Yeşilçam Sineması’nda Mekân Kullanımı, Mimarlık Dergisi, Sayı 366, 50-55.
• Akyol Altun, D. (2022). Use of Space in Yeşilçam Cinema in The Context of Symbolization of Traditional-Modern Dilemma, GRID Architecture, Planning and Design Journal, Vol. 5 (2), 276-300.
• Allmer, A. (2010). Sinemekân, Sinemada Mimarlık, 1. Baskı, Varlık Yayınları, 36.
• Arslan, S. (2011). Cinema in Turkey: A New Critical History (1. bs.), Oxford, New York: Oxford University Press.
• Arslan, A. (2021). Sinema Mimarisinde Kentsel İç Mekân Yaklaşımları: Paris’te Gece Yarısı Filmi Üzerinden Kentsel İç Mekânların Analizi, Kültür-Sinema İlişkisi ve Sinema Dilinde Kültür Bildiri Kitabı, Yakın Doğu Üniversitesi, İletişim Fakültesi-İletişim Araştırmaları Merkezi, 1. Uluslararası Sinema Sempozyumu, 14-15-16 Haziran, 16.
• Batur, E. (1979). Anlatı Çözümlemesine Kuramsal Bir Yaklaşım, Dilbilim, İ.Ü. Yabancı Diller Yüksek Okulu Fransızca Bölümü Dergisi, sayı 4, 132-146.
• Buckland, W. (2018). Sinemayı Anlamak, (Çeviri: Tufan Göbekçin) Hayalperest Yayınevi.
• Chatman, S. (1978). Story and Discourse: Narrative Structure in Fiction and Film, New York and London: Cornell University Press.
• Dönmez, Y. E. (2017). Yeşilçam Filmlerinde Türk Sanat Müziği Makamları ve Etkileri, Gece Yayınları, Ankara, 19.
• Elmacı, T. (2013). Kader ve Masumiyet Filmleri Bağlamında Melodram Türünün Yeniden Üretimi, Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, Vol. 5(2), 261-277.
• Ergin, S. (2007). Mimarlık ve Sinema Etkileşiminin Sinemasal Mekâna Etkileri ve Nuri Bilge Ceylan Sinemasından Bir Örnek: Uzak, Anadolu Üniversitesi FBE, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 2.
• Ergün, E. (2019). 1990 Sonrası Türk Sinemasında Film Anlatı Yapılarına Karşılaştırmalı Bir Bakış, İstanbul Kültür Üniversitesi, LEE, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 111.
• Foss, B. (2016). Sinema ve Televizyonda Anlatım Teknikleri ve Dramaturji, Hayalperest Yayınevi, 27-28.
• Güçhan, N. (1992). Toplumsal Değişme ve Türk Sineması, İmge Kitabevi, Ankara, 82.
• Gülçur, A. (2020). Türk Sinemasında Yeşilçam Dönemi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 1-13.
• İleri. S. (1983). Genel Görünümüyle Türk Sineması Melodramatik Bir Romandır, Milliyet Sanat, Ağustos, sayı 77, 5.
• Kasım, M. ve Atayeter, H. D. (2012). 1960’lı Yıllarda Türk Sinemasında Toplumsal Gerçekçilik, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 1 (4), 23-37.
• Kutucu, S. (2005). Transformation of Meaning of Architectural Space in Cinema: The Cases of Gattaca and Truman Show, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, FBE, Doktora Tezi, İzmir, 18.
• Kuyucak Esen, Ş. (2010). Türk Sinemasının Kilometre Taşları, Agora Kitaplığı, İstanbul, 64-74.
• Maktav, H. (2000). Türk Sinemasında 68’liler ve 12 Mart, Birikim Dergisi, sayı 132, 86-92.
• Marie, M. (2014). Filmlerde Kentsel Tema, Kentte Sinema Sinemada Kent (Editör: Nurçay Türkoğlu, Mehmet Öztürk ve Göksel Aymaz), İstanbul: Agora Kitaplığı, 73-78.
• Meriç, Ö. (2007). 1950’lerden 2000’e Atıf Yılmaz Filmlerinin Afiş İncelemesi, Gazi Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 69.
• Özker, S. (2021). Director’s Space From Past To The Present: “Nuri Bilge Ceylan, Lütfi Ömer Akad”, Housing Architecture And Design From The Past To The Future, Digital Commons/Livre de Lyon yayınevi, Mayıs, 305-337.
• Pehlivan, B. (2011). Yeşilçam Melodramatik Hayal Gücü ve Yeni Türk Sineması Üzerindeki Etkileri, Türk ve Dünya Sineması Üzerine Sentezler, Parşömen Yayıncılık, İstanbul, 175.
• Salman, S. (2020). Ümit Ünal Sinemasında Kurgu ve Anlatı İlişkisi, Ege Üniversitesi SBE, Radyo Televizyon ve Sinema Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İzmir, 79.
• Sarı, T. (2010). Türk Sinemasında Sosyal Yaşam Kurgusunun Mekân Kullanımına Yansıması, İstanbul Teknik Üniversitesi, FBE, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 34.
• Sözen, M. (2019). Doğu Anlatı Gelenekleri ve Türk Sinemasının Aidiyeti, Bilig, sayı 50, 146.
• Şavk, S. (2020). Eski Görüntüler, Yeni Görüngüler: Yeşilçam Filmlerinin Üslup Özellikleri İçin Uzak Okuma Denemesi, Erciyes İletişim Dergisi, Temmuz, Cilt 7 (2), 1033-1054.
• Teksoy, R. (2012). Ansiklopedik Sinema Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 156.
• Tugen, B. (2014). 1960-1980 Darbeleri Arasında Türk Sinemasında Düşünce Oluşumu ve Filmlerin Sosyolojik Görünümleri, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, Cilt 3 (7), 159.
• Yalçınkaya, B. (2017). Stanislavski Metot Oyunculuğu Üzerinden Yeşilçam Filmleri ve Günümüz Dizilerinin Seçili Örneklerle Karşılaştırılması, Maltepe Üniversitesi SBE, İstanbul, 5-6.
• Zengin Çelik, H. ve Tezcan, S. (2017). Türk Sinemasında Göç Temalı İstanbul Filmleri Üzerinden Kentlerdeki Mekânsal ve Toplumsal Değişimlerin İncelenmesi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 2 (2), 619-636.