19. ve 20. Yüzyıllarda Harput Bölgesinin Tekstil Sektöründeki Ticari Gelişmeleri

Elif Aksoy; Eşref Bülent

doi:10.20488/sanattasarim.600029

Araştırma Makalesi

Commercial Developments of Textile Sector of Harput Region in 19th and 20th Centuries

Yıl 2019, , 58 - 71, 01.06.2019

Elif Aksoy Eşref Bülent

https://doi.org/10.20488/sanattasarim.600029

Cited By: 1

Öz

Located in a natural transition area, Harput has been an important cultural and trade destination with
extensive transportation facilities throughout history. Harput city offered services to caravans for accommodation
and trade activities because the city was located on important trade routes. The silkworm breeding, fabric
weaving, and workshop-type industrial activities were carried out in Harput in the 19th century and beyond.
Weaving was the most important branch of industry of the region at that time. In the 19th century many non-
Muslim merchants, such as the Fabrikatoryans, went abroad from Harput to see and develop new production
techniques and methods in the weaving industry. Harput had become one of the most important centers by the
late 19th and early 20th centuries in the silk and cotton textile fabrics called Caharkezi, Shib, Kutnu, Sevai,
Muslin, Satin, Manusa, Bezayagi (Plain Weave) and Citari. The woven silk and cotton fabrics were sent to
neighboring provinces and to Istanbul while they also met the needs of the people of the region. In this study, the
commercial developments in the textile sector in Harput in the 19th and 20th centuries were mentioned and
the production amount and transportation of various dresses produced in Harput region in that period were
analyzed by years. For this reason, it was benefitted from various sources about the development of textiles in
the Harput region, the shipment cost of the dresses in Harput city was calculated by years and the kurus money
was divided by the number of pieces to obtain a unit price. In addition, the examples of silk fabrics woven in
that period in Harput were presented and how advanced the fabric weaving was documented. Moreover, the
amounts of weaving production and transportation of Harput region were compared with other regions that
engaged in the weaving production and transportation in the Ottoman Empire in the 19th and 20th centuries
and the informat ion obtained were presented in the relevant tables and graphics.

Anahtar Kelimeler

Harput, Textile, Trade, Weaving, Dress

Kaynakça

Aharonyan, G. H. (Editör). (1965). Hüseynik, “Hayrenik” Yayınevi, Boston, 83.
Akpınarlı, F. & Çatalkaya, Gök, E. (2016). Geleneksel Manusa Dokumalarının Teknik, Motif Analizi ve Yeniden Uyg ulanması. İdil Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 24, s: 1125-1126
http://www.idildergisi.com/makale/pdf/1467200345.pdf) Aksoy, E. (2015). Silk Worm Breeding and Historic Silk Fabrics of Harpoot Region. Malatya: İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 12, s: 67-80 (Erişim Tarihi: 05.06.2018)
Aksoy, E. (2016). Cultural Heritage and Weavings: Feminine Historic Garments In Harpoot From The Nineteen To The Twenty Centurıes. Malatya: İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 13, s: 293-303.
Aksoy, E & Oz, D. (2017). 19.-20. Yüzyılda Harput’ta İpek Böcekçiliği ve Dokumacılık. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, 20-23 Kasım, Ordu.
Başer, G. (2005). Dokuma Tekniği ve Sanatı. C.2, İzmir: PuntoYayınları, s: 344.
Çağlayan, T. (2007). İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre Amasya ve Çevresinde Ticaret (1840-1841). I. Amasya Araştırmaları Sempozyumu, Amasya: 7–13 Haziran 2007, s: 316, 315.
Der Matossian, B. (2007). Turcica: Revue d’Études Turques – Peuples, langues, cultures, États, 39 pp. 147-174. Develioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, s. 270, 328.
Dölen, E. (1992). Tekstil Tarihi: Dünyada ve Türkiye’de Tekstil Teknolojisinin ve Sanayiinin Tarihsel Gelişimi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları, s:161- 163, 375, 390,391, 424, 539, 542, 543.
Eroğlu, T. (1989). Harput Müziğinin Türk Müziği İçindeki Yeri, Ankara: Millî Folklor Dergisi, Cilt:1, Sayı: 2, s: 11.
İnalcık, H. ve Quataert, D. (1994). eds. An Economic and Social History of the Ottoman Empire: 1300-1914. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 905, 906
İnalcık, H. (2008). Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Türkiye İşbankası Yayınları, S: 105.
Kalustian, M. (1986). The Fabrikatorian Brothers:Textile Kings of Ottoman Turkey. Armenian Mirror Spectator. Feb.1. p. 8
Kuş, C. (2013). Osmanlı Döneminde Anadolu Ticaret Yolu Ağında Harput’un Yeri ve Önemi, Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ: Fırat Üniversitesi, 23-25 Mayıs. s: 631.
Quataert, D. (2002). Ottoman Manufacturing in the Age of the Industrial Revolution Cambridge: Cambridge University Press. Tezcan, H. (1993). Atlasların Atlası Pamuklu, Yün ve İpek Kumaş Koleksiyonu, İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları, s: 33.
Tonguç, S. E. (2017). Bir Bağ Bozumunun Ardından Harput. http://www.hurriyet.com.tr/seyahat/yazarlar/saffet-emre- tonguc/bir-bag-bozumunun ardindan-harput-40656412 (Erişim Tarihi 10.07.2018)
Yapıcı, S.(2009). Osmanlı Salnamelerinde Harput(1869-1908). Elazığ; Eleskav Yayınları.
WEB ADRESLERİ
Elazığ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü .2016. “Harput”. http://elaziggezi.com/Places/view/55 (Erişim Tarihi 10.07.2018)
Taşcıyan, V. 2012. “Harput-Zanaatlar”. https://www.houshamadyan.org/tur/haritalar/mamuret-uel-aziz-vilayeti/harput- ovasi/ekonomi/zanaatlar.html (Erişim Tarihi 10.07.2018)
Gazlı Bez (2017, 26 Aralık ). Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. https://tr.wikipedia.org/wiki/Gazlı_bez (Erişim Tarihi 10.07.2018)
GÖRSEL LİSTESİ
Görsel 1. Hüseynik’te bir kumaş fabrikası (Aharonyan, 1965: 83).
Görsel 2. Mezire’de ipek ve kumaş fabrikası sahibi Fabrikatoryan kardeşler (Hayg, 1959:654)
Görsel 3. Hosrof Kürkçüyan. H arput’ta ipek fabrikası sahibi (Hayg, 1959:654).
Görsel 4. 19. yüzyılda Harput (Elazığ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2016). (http://elaziggezi.com/Places/view/55)
Görsel 5. Bir Bağ Bozumunun Ardından Harput. (Tonguç, 2017).
Görsel 6. Harput’ta dokunmuş ipekli bluz. Bezayağı Dokuma. (Fotoğraf: Elif Aksoy,2015). E. Aksoy’a ait (Aksoy, 2016: 298)
Görse 7. Görsel 6’dan detay ve Zeminin mikroskobik görüntüsü
Görsel 8. Harput’ta dokunmuş ipekli saten bohça (Fotoğraf: Elif Aksoy, 2015). E. Aksoy’a ait (Aksoy, 2015: 72)
Görsel 9. Görsel 8’den detay. Zemin ve motif örgüsünün mikroskobik görüntüsü
Görsel 10. Envanter No: 66/F-3-2.Elbise. Saten Dokuma. (Fotoğraf: Elif Aksoy, 2014). Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Müzesi.(Aksoy, 2016: 299)
Görsel 11. Görsel 10’dan detay

19. ve 20. Yüzyıllarda Harput Bölgesinin Tekstil Sektöründeki Ticari Gelişmeleri

Yıl 2019, , 58 - 71, 01.06.2019

Elif Aksoy Eşref Bülent

https://doi.org/10.20488/sanattasarim.600029

Cited By: 1

Öz

Harput, doğal bir geçiş alanı üzerinde yer aldığı için tarih boyunca ulaşımın yoğunluk kazandığı önemli
bir kültür ve ticaret noktası olmuştur. Harput şehri, önemli ticaret yolları üzerinde bulunması nedeniyle,
kervanlara konaklama ve ticaret yapmaları için hizmet sunmuştur. Harput’ta, 19. yüzyıl ve sonrası
ipekböcekçiliği, kumaş dokumacılığı ve atölye tipi sanayi faaliyetleri yapılmaktaydı. O dönemde bölgenin en
önemli sanayi kolu dokumacılıktır. 19. yüzyılda Fabrikatoryanlar gibi birçok Gayrimüslim tüccar, dokuma
endüstrisindeki yeni üretim tekniklerini ve üretim metotlarını gözlemlemek ve geliştirmek için Harput’tan,
yurt dışına gitmiştir. Harput, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında Ceharkezi, Şib, Kutnu, Sevai, Muslin,
Saten, Manusa, Bezayağı ve Çitari olarak adlandırılan ipekli ve pamuklu kumaş dokumacılığında en önemli
merkezlerden biri olmuştur. Dokunan ipekli ve pamuklu kumaşlar bölge halkının ihtiyaçlarını karşıladıkları
gibi komşu vilayetlere ve İstanbul’a gönderilmiştir. Bu çalışmada, 19. ve 20. yüzyılda Harput’ta tekstil
sektöründeki ticari gelişmelere değinilerek, o dönemde Harput bölgesinde üretilen çeşitli elbiselerin yıllara
göre üretim miktarı ve nakliyatı incelenmiştir. Bunun için Harput bölgesinde tekstile yönelik gelişmeleri konu
alan çeşitli kaynaklardan yararlanılarak, Harput iline ait elbiselerin nakliyatı yıllara göre hesaplanmış, kuruş
para, parça sayısına bölünerek yaklaşık bir birim fiyat elde edilmiştir. Ayrıca Harput’ta o dönemde dokunan
ipekli kumaşlara örnekler verilmiş, kumaş dokumacılığının ne kadar ileri düzeyde olduğu belgelenmiştir.
Bununla birlikte 19. ve 20. yüzyılda Osmanlı’da dokuma üretimi ve nakliyatı yapan diğer bölgeler ile Harput
bölgesinin dokuma üretim miktarı ve nakliyatı kıyaslanarak, bu bilgiler tablo ve grafikle açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Harput, Tekstil, Ticaret, Dokuma, Elbise

Kaynakça

Aharonyan, G. H. (Editör). (1965). Hüseynik, “Hayrenik” Yayınevi, Boston, 83.
Akpınarlı, F. & Çatalkaya, Gök, E. (2016). Geleneksel Manusa Dokumalarının Teknik, Motif Analizi ve Yeniden Uyg ulanması. İdil Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 24, s: 1125-1126
http://www.idildergisi.com/makale/pdf/1467200345.pdf) Aksoy, E. (2015). Silk Worm Breeding and Historic Silk Fabrics of Harpoot Region. Malatya: İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 12, s: 67-80 (Erişim Tarihi: 05.06.2018)
Aksoy, E. (2016). Cultural Heritage and Weavings: Feminine Historic Garments In Harpoot From The Nineteen To The Twenty Centurıes. Malatya: İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 13, s: 293-303.
Aksoy, E & Oz, D. (2017). 19.-20. Yüzyılda Harput’ta İpek Böcekçiliği ve Dokumacılık. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, 20-23 Kasım, Ordu.
Başer, G. (2005). Dokuma Tekniği ve Sanatı. C.2, İzmir: PuntoYayınları, s: 344.
Çağlayan, T. (2007). İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre Amasya ve Çevresinde Ticaret (1840-1841). I. Amasya Araştırmaları Sempozyumu, Amasya: 7–13 Haziran 2007, s: 316, 315.
Der Matossian, B. (2007). Turcica: Revue d’Études Turques – Peuples, langues, cultures, États, 39 pp. 147-174. Develioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, s. 270, 328.
Dölen, E. (1992). Tekstil Tarihi: Dünyada ve Türkiye’de Tekstil Teknolojisinin ve Sanayiinin Tarihsel Gelişimi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları, s:161- 163, 375, 390,391, 424, 539, 542, 543.
Eroğlu, T. (1989). Harput Müziğinin Türk Müziği İçindeki Yeri, Ankara: Millî Folklor Dergisi, Cilt:1, Sayı: 2, s: 11.
İnalcık, H. ve Quataert, D. (1994). eds. An Economic and Social History of the Ottoman Empire: 1300-1914. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 905, 906
İnalcık, H. (2008). Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Türkiye İşbankası Yayınları, S: 105.
Kalustian, M. (1986). The Fabrikatorian Brothers:Textile Kings of Ottoman Turkey. Armenian Mirror Spectator. Feb.1. p. 8
Kuş, C. (2013). Osmanlı Döneminde Anadolu Ticaret Yolu Ağında Harput’un Yeri ve Önemi, Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ: Fırat Üniversitesi, 23-25 Mayıs. s: 631.
Quataert, D. (2002). Ottoman Manufacturing in the Age of the Industrial Revolution Cambridge: Cambridge University Press. Tezcan, H. (1993). Atlasların Atlası Pamuklu, Yün ve İpek Kumaş Koleksiyonu, İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları, s: 33.
Tonguç, S. E. (2017). Bir Bağ Bozumunun Ardından Harput. http://www.hurriyet.com.tr/seyahat/yazarlar/saffet-emre- tonguc/bir-bag-bozumunun ardindan-harput-40656412 (Erişim Tarihi 10.07.2018)
Yapıcı, S.(2009). Osmanlı Salnamelerinde Harput(1869-1908). Elazığ; Eleskav Yayınları.
WEB ADRESLERİ
Elazığ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü .2016. “Harput”. http://elaziggezi.com/Places/view/55 (Erişim Tarihi 10.07.2018)
Taşcıyan, V. 2012. “Harput-Zanaatlar”. https://www.houshamadyan.org/tur/haritalar/mamuret-uel-aziz-vilayeti/harput- ovasi/ekonomi/zanaatlar.html (Erişim Tarihi 10.07.2018)
Gazlı Bez (2017, 26 Aralık ). Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. https://tr.wikipedia.org/wiki/Gazlı_bez (Erişim Tarihi 10.07.2018)
GÖRSEL LİSTESİ
Görsel 1. Hüseynik’te bir kumaş fabrikası (Aharonyan, 1965: 83).
Görsel 2. Mezire’de ipek ve kumaş fabrikası sahibi Fabrikatoryan kardeşler (Hayg, 1959:654)
Görsel 3. Hosrof Kürkçüyan. H arput’ta ipek fabrikası sahibi (Hayg, 1959:654).
Görsel 4. 19. yüzyılda Harput (Elazığ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2016). (http://elaziggezi.com/Places/view/55)
Görsel 5. Bir Bağ Bozumunun Ardından Harput. (Tonguç, 2017).
Görsel 6. Harput’ta dokunmuş ipekli bluz. Bezayağı Dokuma. (Fotoğraf: Elif Aksoy,2015). E. Aksoy’a ait (Aksoy, 2016: 298)
Görse 7. Görsel 6’dan detay ve Zeminin mikroskobik görüntüsü
Görsel 8. Harput’ta dokunmuş ipekli saten bohça (Fotoğraf: Elif Aksoy, 2015). E. Aksoy’a ait (Aksoy, 2015: 72)
Görsel 9. Görsel 8’den detay. Zemin ve motif örgüsünün mikroskobik görüntüsü
Görsel 10. Envanter No: 66/F-3-2.Elbise. Saten Dokuma. (Fotoğraf: Elif Aksoy, 2014). Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Müzesi.(Aksoy, 2016: 299)
Görsel 11. Görsel 10’dan detay

Toplam 33 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Bölüm	Makaleler
Yazarlar	Elif Aksoy Bu kişi benim Eşref Bülent Bu kişi benim
Yayımlanma Tarihi	1 Haziran 2019
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2019

Kaynak Göster

APA	Aksoy, E., & Bülent E. (2019). 19. ve 20. Yüzyıllarda Harput Bölgesinin Tekstil Sektöründeki Ticari Gelişmeleri. Sanat Ve Tasarım Dergisi, 9(1), 58-71. https://doi.org/10.20488/sanattasarim.600029

Cited By

CELİL ORHAN’IN “MAMURETÜ’L-AZİZ (HARPUT)TARİHİ VE HARSÎ TETKİKAT” ADLI EL YAZMASI ESERİ VE BU ESERDE GEÇEN HALK HEKİMLİĞİ UYGULAMALARI

Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1092019

Makale Dosyaları

Tam Metin