TÜRK ALP TASVİRLİ ORTA ÇAĞ ASTAR BOYALI HORASAN SERAMİKLERİNDE AYAKTA SAVAŞÇILARIN RESİMSEL ANALİZLERİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 663 - 676, 21.12.2022

Lale Avşar Sabriye Öztütüncü

https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1221959

Öz

Orta çağda büyük Horasan coğrafyasının merkezlerinde üretilmiş olan astar boyalı insan tasvirli
seramiklerin kaynaklarda Samani seramikleri şeklinde adlandırılması üretim tarihleriyle ilgilidir. Oysa farklı
merkezlerde ortaya çıkan buluntular söz konusu üretimin IX-X. yy. çerçevesi dışına çıktığını, buna rağmen
ortak ekolü temsil ettiğini sergiler. Bu durum mevcut verilerin daha geniş açıdan ele alınmasını ve daha
“nesnel” değerlendirmesini gerekli kılar.
Araştırma makalesinde mercek altına alınan seramikler ‘ayakta savaşçı figürü’ tasvirleriyle sınırlandırılmıştır.
Mevcut malzeme ise Türk sanatında alp geleneğine yönelik son derece sağlam referanslar barındırır. Bu
hususlar Siyavuş Dadaş tarafından yazılan “Türk Sanatında Tasvir Dili’’ kitabına göre irdelendiğinde;
İskit döneminden itibaren kendini ortaya koyan ve Osmanlı’ya kadar varlığını koruyan bir dilin Horasan
seramik ekolünde de bilindiği ve uygulandığı anlaşılmaktadır. Bu durum Horasan kültür ortamının etnik
mensubiyetine dair ipuçları sunarak olayın sanatsal açıdan görülmesine yönelik örnekler sağlamaktadır.
Plastik sanatlar bağlamında hem resimsel hem de kavramsal olarak değerlendirilen figürlerde görülen üslup
özellikleri ise, kompozisyon betimlemeleri yoluyla ele alınarak analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Horasan’ın orta çağ seramikleri, Alp geleneği, Türk tasvir dili, Resim sanatı.

ANALYSIS OF STANDING WARRIORS IN TURKISH ALP DEPPCTED MEDIEVAL POLICHROM KHORASAN CERAMICS

Öz

The fact that the angobed-painted and human-figured ceramics produced in the centers of the
geography of Greater Khorasan in the Middle-ages is called as “Samani Pottery” is related to the production
dates. However, finds discovered in different centers show that the production in question went out of
the frame of the 9th and 10th centuries and, despite this, represented the common school. This makes it
necessary for the current remainder to be evaluated from a wider angle and more “objectively”.
Ceramics that are examined in the research paper are restricted to the depictions of the standing warrior
figure. Despite this, the present material contains extremely strong references related to the Alp tradition
in Turkish art. When these issues are examined in terms of the Language of Depiction in Turkish Art, it is
understood that a language, which had revealed itself since the Scythian age and maintained its existence
until the Ottomans, was also known and applied in the Khorasan ceramic school. By providing clues related
to the ethnicity of the Khorasan cultural environment, this situation provides data for the artistic viewing of
the event.

Anahtar Kelimeler

Medieval ceramics of Khorasan, Turkish depiction language, Alp tradition, Painting art.

Kaynakça

• • Ainy, L. (1980). The Central Asian Art of Avicenna Epoch, Dushanbe: İfron, no. 129-134.
• • Arjantseva, İ.A. (Аржанцева, И.А.) (1978). Пояса На Росписях Афрасиаба, Имку. Вып. 21. Ташкент, C. 92-114.
• • Arjantseva, İ.A. (Аржанцева, И.А.) (1986). Вооружение Раннесредневековой Средней Азии (По Изобразительным ДаннЫм ). Автореферат Диссертации На Соискание Ученой степени кандидата исторических наук, МГУ имени М.В. ЛОМОНОСОВА, Москва.
• • Avşar, L. (2017). Dâhili Gözle Görülen Dünya, Türk Sanatının Oluşumu ve Tasvir Dili, İDİL, Sanat ve Dil Dergisi, (31), Bahar II, 967-984.
• • Baş, A., Duran, R., Dursun, Ş. (2019). “Keykubadiye Sarayı Figürlü Çinileri (2014- 2017)”, Sanat Tarihi Dergisi, XXVIII/2, Ekim, s. 387-405.
• • Başkan, S. (2002). Eski Türklerde Sanat, Türkler Ansiklopedisi. B. 19. C. 4. Orta Cağ. Ankara: Yeni Türkiye Yay., 181-210.
• • Borisenko, A.Y., Hudyakov, Y, S. (Борисенко, А.Ю., Худяков Ю.С) (2008). Изображения Воинов На Торевтике Тюркских Кочевников Центральной Азии Раннего Средневековья”, Археология, Этнография И Антропология Евразии 4 (36), 43-53.
• • Bulliet, R. (1992). Pottery Styles and Social Status in Medieval Khurasan, In A. Knapp (Ed.), Archaeology, Annales, and Ethnohistory (New Directions in Archaeology, Cambridge: Cambridge University Press, 75-82.
• • Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 120.
• • Dadaş, S. (Дадаш, С.) (2006). Теория Формального Изобразительного Языка Тюркской Миниатюры, İstanbul: Mega.
• • Duran, R. (2018). Oğuzların Kayı Boyu Damgasının Anadolu Türk Mimari Süslemesinde Motif Olarak Kullanılması Üzerine, Sutad, Bahar, (43), 523-535.
• • Ersoylu, H. (2015). Türk Kültüründe Kuşlar, İstanbul: Ötüken.
• • Esin, E. (1978). İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş (Türk Kültürü El Kitabı I, II, Cild l/b’den Ayrı Basım), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• • Esin, E. (2006). Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• • Frye, R. N. (2000). Buhara Orta Çağın Başarısı (Çev. Hasan Kurt), Ankara: Ahmet Yesevi Ünv. Yar. Vak.Bil. Y., 11-47.
• • Gömeç, S. Y. (2016). Türk Kültüründe At, Uluslararası Geçmişten Günümüze Bozkır Sempozyumu, Mayıs, Konya, 819-834.
• • Gumilev, L.N. (Гумилев, Л.Н. (1959). Эфталиты и их соседи в IV в.” Вестник древней истории, No 1, 129-140.
• • İlyasova S. R. vd., (Ильясова, С. Р.vd.) (2016). Нет блага в богатстве, Глазурованная керамика Ташкентского оазиса IX–XII веков. Москва: Фонд Марджани.
• • İskenderzade, L. (2010). Anadolu Selçuklu Saray Çinilerinde İnsan Figürü, Doktora Tezi, Konya, SÜ, SBE Sanat Tarihi ABD.
• • Kızlasov, L.R. (Кызласов, Л. Р.) (1964). О назначении древнетюркских каменных изваяний, изображающих людей , Советская археология. 1964/2, 27-39.
• • Koçak, K. (2012). Bozkır Kültüründe Alp Karakterinin Ortaya Çıkışında Türk Geleneklerinin Etkisi, Neü, Sosyal bilimler enstitüsü dergisi 1, 125-135.
• • Kubarev, G.V (Кубарев, Г.В.) (2007). Древнетюркские Изваяния: Воплощение Эпических Героев Или Воинов-Предков?, Археология, Этнография И Антропология Евразии 1(29), 136-144.
• • Kubarev, G.V. (Кубарев Г.В.) (2009). Древнетюркские изваяния: воплощение эпических героев или воинов-предков?, Археология, этнография и антропология Евразии. Проблемы изучения первобытного искусства (материалы дискуссии). Специальный номер., 283-291.
• • Kurt, H. (1999). Orta Asya’nın Etnik ve Kültürel Kimliğinde Türklerin Rolü, İslam Araştırmaları Dergisi, 12(3-4), 353-366.
• • Malov, S.E. (Малов, С. Е.) (1951). Памятники Древнетюркской Письменности. Москва- Ленинград: Изд- во АНСССР, 38, 39, 43.
• • Maraşlı, S. (2013). Türk Alp Geleneğinin Orta Çağ Anadolu Tasvir Sanatına Yansımaları. Siberian studies (SAD) 1(3), 17-42.
• • Marşak, B.İ. (Маршак Б.И.) (2012). Керамика Согда V-VII веков как историко-культурный памятник, Эрмитаж.
• • Nogayeva, A., Tursynkhan, K. ve Ilyassova, Z. (2017). Eski Türklerin Askerî Gelenekleri: Türk Askerlerinin Doğu ve Batı Asya’da Oynadığı Roller, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar-Sayı 81,165-183.
• • Nouri, N. (2016). Case Study: A Sample of Slip Painted Buff Ware to Treasury of Tehran BONYAD Museum, International journal of archaeology, 4(4), 36-43.
• • Ögel, B. (1971). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• • Pancaroglu, O. (2007). PerpetualGlory. Medieval Islamic Ceramics from the Harvey B. Plotnick Collection, The Art Institute of Chicago.
• • Pancaroğlu, O. (2002). Serving Wisdom: The Contents of Samanid Epigraphic Pottery, Studies in Islamic and Later Indian Art from the Arthur M. Sackler Museum, Harvard University Art Museums, Cambridge, 59-68.
• • Pugaçenkova , G.A. (Пугаченкова, Г.А.) (1967). Искусство Туркменистана, Москва: “Искусство”.
• • Roux, J.-P. (1999). Eskiçağ ve Orta Çağda Altay Türklerinde Ölüm, İstanbul: Kabalcı.
• • Rudenko, S. İ. (Руденко, С. И.) (1959). Башкиры. Историко-этнографические очерки. Москва-Ленинград, 321.
• • Saki, K. (2000). Sultan Beybarys, Almaty: Foliant Yay.
• • Samashev, Z. (2013). Old Rurkic Grathic, Astana: Branch of Institute of Archaeology Named After A. Kh. Margulan.
• • Semenov, A.A.(Семенов, А. А.) (1903). Этнографические Oчерки Зарафшанских Гор, Каратегина и Дарваза. Москва: Знание, 96.
• • Sever, M. (2011). Türk Mitolojisinde Kuşlar, Milli Folklor, 11(42), 83-88.
• • Simpson, St J. (2012). Afghanistan. A Cultural History, London, BMP.
• • Şener, C. (2000). Şamanizm. Türklerin İslamiyet’ten Önceki Dini. (11.Baskı.), İstanbul: Ant Yayınları.
• • Şişkina, G.V. (Шишкина Г. В.) (1979). Глазурованная Керамика Согда (Вторая Половина VIII-начало XIII века), Ташкент: “Фан”.
• • Şükürov, Ş. (Шукуров, Ш.) (2016). Хорасан Территория Искусства, Прогресс-Традиция.
• • Unterlander, M. vd., (2017). Ancestry and Demography and Descendants of Iron Age Nomads of the Eurasian Steppe, Nature Communication 8(14615), 1-10.
• • Usta, A. (2013). Türkler’in İslamlaşma Serüveni, (2. Baskı), İstanbul: Yeditepe.
• • Vişnevskaya, N. Y. Вишневская Н.Ю (2018). Глазурованная керамика Средней Азии конца VIII- начала XIII века в собрании Государственного музея Востока. Каталог коллекции, Москва: Государственный музей Востока.
• • Wilkinson, C.K. (1973). Nishapur Pottery of the Early Islamic Period, Metropolitan Museum of Art, New York.
• • Wink, A. (1991). Al-hind: The Making of the Indo-Islamic World, Brill 1991, Vol.1, 109.
• • Yıldırım, D. (2003). Türk Kahramanlık Destanları, İslamiyet Öncesi Türk Destanları (İncelemeler-Metinler), İstanbul: Ötüken.