BALATLAR ÖRNEKLERİYLE AVRUPA'DA OSMANLI PAZARI İÇİN ÜRETİLEN PORSELENLER

Yıl 2024, , 161 - 175, 01.06.2024

Deniz Demir

https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1388507

Öz

Sinop il merkezinde konumlanan Balatlar Kilisesi olarak tanınan yapı topluluğundaki arkeolojik çalışmalar 2010 yılından itibaren Prof. Dr. Gülgün KÖROĞLU kazı başkanlığında sürdürülmektedir. Bu alanda yapılan çalışmalar sonucu çok sayıda seramik ve porselen eserler gün ışığına çıkarılmıştır. Bu eserler arasında Avrupa’dan (yoğun olarak İngiltere ve Fransa’dan) ithal edilen sayısız porselen de önemli bir veri kaynağı oluşturmuştur. Bu eserler arasında Sarreguemines porselen fabrikasında üretilmiş 1 porselen fincan tabağı ve bu tabağın benzerine ait parçalar (dip kısmı eksik olduğu için üretildiği fabrikaya ait damga tespit edilememiş) Osmanlı pazarı için üretilmiş olması bakımından önem arz etmektedir. Tama yakın halde bulunan fincan tabağının iç kısmında kırmızı zemin üzerine işlenen ay yıldız motifleri ve Arap harfleriyle yazılmış “buyrunuz efendim” ifadeleri dikkat çekmektedir. Mavi zemin üzerine benzer bezemelerin işlendiği eserin 4’te birine yakın kısmı dört parça halinde bulunmuş olup parçaların eksikliği nedeniyle üzerindeki yazılar okunamamıştır. Balatlar kazı buluntuları arasında yer alan bu iki eserin benzerleri çeşitli arkeolojik kazı buluntuları arasında, müze depoları ile teşhir salonlarında, koleksiyonlarda ve müzayedelerde satışa çıkarılan eserler arasında da yer almaktadır. Çalışmamızda Balatlar kazısında gün ışığına çıkarılan iki eser çıkış noktası alınarak Avrupa’da Osmanlı beğenisi için yapılan eserlere odaklanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Balatlar, Porselen, Avrupa, Osmanlı.

Kaynakça

• Berkol, C. (2019). Ayak İzinin 10000 Yıllık Öyküsü ve Osmanlı Uygarlığında Ayakkabı, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Bryer, A. & Wınfıeld, D. (1985). The Byzantine monuments and topography of the Pontos. Washington D.C.
• Çetin, E. (2022). Osmanlı bayraklarında ay ve ay yıldız. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1 (83), 81-105.
• Darkot, B. (1967). Sinop. İslam Ansiklopedisi, 10, 638-688.
• Decker, E. (2014). L’industrialisation de la Production de Ceramique au XIXe siecle: la Faincerie de Sarreguemine de 1790 à 1914. Memories de l’Academie Nationale de Metz.
• Eroğlu Bilgin, S. (2022). Bacini: Gaziantep örnekleri üzerine bir değerlendirme. Bir Ömür Urfa: A. Cihat Kürkçüoğlu Armağanı, 431-463.
• Gök-İpekçioğlu, S. (2018). Sinop Balatlar Yapı Topluluğu’nda ortaya çıkarılan Avrupa seramiklerinin batı Karadeniz ağı içerisindeki yeri. Sanat Tarihi Dergisi, 27 (2), 331-347.
• Demir, D. (2023). Balatlar Kazısı Geç Osmanlı Mezarlığından Seramik ve Porselen Buluntular [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eyice, S. (1983). Ay-Yıldız’ın tarihi hakkında. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi Prof. İbrahim Kafesoğlu Hatıra Sayısı, S. 13, 45-46.
• Eyice, S. (1991). Ayyıldız. TDV İslam Ansiklopedisi, 4, 297-298.
• Homsy Gottwalles, G. (2017). “Beyrouth post-médiévale. Étude de cas: la céramique”, Glazed Pottery Of The Mediterranean and the Black Sea Region, 10th-18th Centuries, (Ed.Sergei Bocharov, Véronique François ve Ayrat Sitdikov), Kazan-Kishinev, 245-256.
• Köroğlu, G., Yıldırım, Y. S., Kan Şahin, G., Hetto, O. (2021). Dünü ve bugünüyle Balatlar kilisesi kazıları. Sinop Kültür ve Turizm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 1, 75-86.
• Köroğlu, G. & İnanan, F. (2017). Sinop Balatlar kilise kazılarında ortaya çıkarılan seramikler. Uluslararası Ortaçağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi, 1, 319-327.
• Meriç, Z. A. (2021), Smyrna/İzmir Agorası Buluntuları Işığında Osmanlı Devleti ile Avrupa Devletleri Arasındaki Seramik Ticareti (16.-19. Yüzyıl) [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Meriç, Z. A. (2022). Avrupa’dan Osmanlı topraklarına ithal edilen seramikler (16-19. yüzyıl), AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 10 (26), 155-182.
• Öz, M. (2009). “Sinop”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37, 253.
• Özgür Yıldız, Ş. & Eryılmaz, H. İ. (2023). Türk İslam sanatında Ay Yıldız sembolizmi, İlahiyat Yayınları.
• Köroğlu, G., İnanan, F., Hetto, O. (2023). Sinop-Balatlar kazısı ve buluntuları I, KİTABEVİ Yayınları.
• Soylu Yılmaz, S. (2023). Hristiyan mezar gelenekleri-Sinop Balatlar kilisesi örneği (5-20. Yüzyıllar). Nobel Bilimsel Eserler Yayınları.
• Soysal, M. E. (2010). Tarihsel süreçte bayrak ve sancaklarımız. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 17 (42), 209-239.
• Tokgöz, E. (2000). 19. yüzyılda Osmanlı ekonomisi. H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18 (2), 356-376.
• Yaşayanlar, İ. (2015). Tanzimat döneminde Sinop limanını hinterlanda bağlayan modern yol ağının tesisi. OÜSBAD, 5 (12), 196-212.
• GÖRSEL KAYNAKLAR
• Görsel 1: Sinop Balatlar Kilisesi Kazı Arşivi.
• Görsel 2: Sinop Balatlar Kilisesi Kazı Arşivi.
• Görsel 3: Yazarın kişisel arşivi.
• Görsel 4: Yazarın kişisel arşivi.
• Görsel 5: Yazarın kişisel arşivi.
• Görsel 6: a. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/27901 (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• b. https://www.bayrakmuzayede.com/osmanli-pazarina-uretilmis-ayyildiz-el-boyama-tabak.html) Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• Görsel 7: a. Meriç, 2021: 118.
• b. Gottwalles, 2017: 250.
• c.https://www.arkeolojisanat.com/shop/blog/stratonikeia-antik-kentinde-osmanli-donemine-ait-ay-yildizli-seramikler-bulundu_3_1361359.html (Erişim Tarihi: 1.8.2023).
• Görsel 8: a. Orhanlı, 2018: 61; b. Polat, 2021: 1142.
• Görsel 9: a. https://www.hilalmuzayede.com/urun/4069986/ay-yildiz-kallavi-boy-kase-avrupa-porselen-imalat-damgali-osmanli-pazari-icin-o (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• b. https://www.hilalmuzayede.com/en/product/4069992/ay-yildiz-kase-avrupa-porselen-imalat-damgali-osmanli-pazari-icin-ozel-mamulat (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• c.https://www.hilalmuzayede.com/en/product/3495216/ay-yildiz-kase-avrupa-porselen-imalat-damgali-osmanli-pazari-icin-ozel-imalat (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• d.https://www.sancakmuzayede.com/urun/3331782/ay-yildiz-tabak-kase-ve-cerezlik-19-yy-osmanli-pazarina-ozel-yapim-avrupa-imal (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• e.https://www.sancakmuzayede.com/urun/3331783/ay-yildiz-tabak-kase-ve-cerezlik-19-yy-osmanli-pazarina-ozel-yapim-avrupa-imal (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• f.https://www.ekergallery.com/urun/2255403/ay-yildizli-tabak-belcika-imalati-osmanli-pazari-icin-ozel-yapim-beyaz-hamur-be (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• g.https://www.hilalmuzayede.com/urun/3243144/ay-yildiz-tabak-avrupa-porselen-imalat-damgali-osmanli-pazari-icin-ozel-mamulat (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• h.https://www.sancakmuzayede.com/urun/3331783/ay-yildiz-tabak-kase-ve-cerezlik-19-yy-osmanli-pazarina-ozel-yapim-avrupa-imal (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• ı.https://www.hilalmuzayede.com/urun/4188793/osmanli-ay-yildiz-tabak-avrupa-porselen-imalat-damgali-osmanli-pazari-icin-ozel (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• i.https://www.sancakmuzayede.com/urun/3331782/ay-yildiz-tabak-kase-ve-cerezlik-19-yy-osmanli-pazarina-ozel-yapim-avrupa-imal (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• Görsel 10: a. https://www.antalyamuzayede.com/urun/3769748/osmanli-ay-yildiz-tabak-avrupa-porselen-imalat-damgali-osmanli-pazari-icin-ozel (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• b. https://www.ekergallery.com/urun/2255407/ay-yildiz-iki-adet-tabak-avrupa-imalati-beyaz-hamur-beyaz-astarli-seffaf-sirli (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• c. https://www.hilalmuzayede.com/urun/3243143/ay-yildiz-tabak-avrupa-porselen-imalat-damgali-osmanli-pazari-icin-ozel-mamulat (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• d. https://www.bayrakmuzayede.com/osmanli-donemi-ay-yildizli-porselen-tabak30432.html (Erişim Tarihi: 24.7.2023).
• e. https://www.ekergallery.com/urun/2255406/avrupa-uc-adet-tabak-bir-adeti-andrea-galvani-seramik-ikinci-tabak-opaque-de-s (Erişim Tarihi: 24.7.2023).