ARCHITECT APOSTOL PISTIKAS AND HIS WORKS IN LIGHT OF NEW FINDINGS

Yıl 2025, Sayı: 35 (20. Yıl Armağan Sayısı), 669 - 694, 22.05.2025

Müjde Dila Gümüş

https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1536972

Öz

Apostol Pistikas (1889-1981) was an architect who was active during the early Republican period and the 1940s.. This article focuses on Pistikas's life and works in light of new findings, and aims to position his creations within the architectural environment of the period. Within the scope of the article, information obtained regarding Apostol Pistikas's life is presented first. Subsequently, Pistikas's works are examined in two groups. The first group consists of residential buildings constructed in the late 1920s and early 1930s. These buildings feature architectural forms and decorative elements from the Art Deco, Art Nouveau, and Neo-Classicism styles. The second group includes Atabek Han and Tepebaşı Palas, both reflecting the International Style. The Constantinidi Apartment, the building at Meşrutiyet Street No: 108, and Tepebaşı Palas, which were not attributed to Pistikas in previous studies, are introduced as his works. Additionally, new findings and observations regarding his other projects are also presented in the article.

Yeni Tespitler Işığında Mimar Apostol Pistikas ve Eserleri

Öz

Apostol Pistikas (1889-1981) erken Cumhuriyet döneminde ve 1940'larda etkinlik göstermiş bir mimardır. Bu yazı, yeni tespitler ışığında Pistikas’ın hayatı ve eserlerine odaklanarak söz konusu eserleri dönemin mimarlık ortamı içinde konumlandırmayı amaçlamaktadır. Makale kapsamında öncelikle Apostol Pistikas’ın yaşamına ilişkin ulaşılan bilgiler sunulmuştur. Sonrasında Pistikas’ın eserleri, iki gruba ayrılarak ele alınmıştır. İlk grubu 1920’lerin sonlarında ve 1930’ların başlarında inşa edilmiş konutlar meydana getirir. Hepsi Beyoğlu bölgesinde bulunan bu yapılarda Art Deco, Art Nouveau ve Neo-Klasisizm üsluplarından mimari form ve süsleme ögeleri görülür. İkinci gruptaki yapılar Uluslararası Üslup’u yansıtan Atabek Han ve Tepebaşı Palas’tır. Constantinidi Apartmanı, Meşrutiyet Caddesi No: 108 ve Tepebaşı Palas’ın Pistikas’a aidiyeti kendisine değinen geçmiş yayınlarda yer almamakta olup bu çalışma kapsamında tanıtılmışlardır. Bununla beraber, diğer yapılarına ilişkin yeni tespit ve gözlemler de makalede sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet Dönemi Mİmarlığı , Beyoğlu , Art Nouveau , Art Deco , Uluslararası Üslup

Kaynakça

• Alsaç, Üstün. (1976) “Türkiye’deki Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Dönemindeki Evrimi.” Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Anonim. (1902). Wiener Neubauten im Style der Secession. Wien: Kunstverlag Anton Schroll & Co.
• Anonim. (1914). Annuaire Oriental du Commerce de L’industrie, de L’administration et de la Magistrature. Constantinople: Cervati Freres & Cie.
• Anonim. (11 Mart 1927). “İnhidamdan kim mesul?” Cumhuriyet.
• Anonim. (1931). Mimar Adresleri. Mimar, 1, s.27.
• Anonim. (2 Mayıs 1932). Petites Annonces. Stamboul.
• Anonim. (13 Haziran 1935) “Hava Kurumu’na Yardım Edenler. 115 Kişiye Törenle Madalya Verildi.” Kurun, s. 1, 7.
• Anonim. (10 Eylül 1935). Petites Annonces. Stamboul.
• Anonim (3 Mayıs 1937). “Bir Yavru Pencereden Düştü.” Son Posta, s.4
• Anonim. (1940). Türk Yüksek Mimarlar Birliği Azaları ve Yüksek Mimarlık Mesleği ile Alâkadar Mevzuat, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Anonim. (1945). Haberler. Arkitekt, 197-198, s.140-141.
• Aslanoğlu, İnci. (1980). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği.
• Barillari, Diana ve Ezio Godoli. (1997). İstanbul 1900: Art Nouveau Mimarisi ve İç Mekanları. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Batur, Afife. (2005A). Art Nouveau Mimarlığı ve İstanbul/Art Nouveau Arhitecture and Istanbul. Yıldız Salman (Ed.). Avrupa'dan İstanbul'a Yeni Sanat, 1890-1930/Art Nouveau from Europe to Istanbul, 1890-1930, 141-164. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Batur Afife. (2005B). To Be Modern. Search For A Republican Architecture. Suha Özkan (Ed.) Modern Turkish Architecture 1900-1980, 71-96. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Bayer, Patricia. (1992). Art deco architecture: Design, Decoration, and Detail from the Twenties and Thirties. New York: H.N. Abrams.
• Bozdoğan, Sibel. (2002). Modernizm ve Ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür. Çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Cezar, Mustafa. (1991). XIX. Yüzyıl Beyoğlusu. İstanbul: Akbank Ak Yayınları.
• Colonas Vassilis. (2005). Greek Architects in the Ottoman Empire (19th- 20th centuries). Atina: Olkos.
• Gümüş, Müjde Dila. (2023). İstanbul’un Art Nouveau Mimarisine Bir Bakış: Yapılar, Mimarlar ve Baniler. Müjde Dila Gümüş (Ed.) İstanbul Art Nouveau’su, 25-116. İstanbul: Albaraka Yayınları.
• Gümüşeli, Naz. (2016). Cihangir Mahallesi ve Art Deco. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Güneçıkan, Berat. (16 Nisan 2000). “Polikseni’nin Suçu Ne?” Cumhuriyet Dergi, s.18-19.
• G.S. Birliği Mimari Şubesi. (1935). Serbest Mimarların maktu kazanç vergilerinin tayininde nazarı dikkate alınan hususat hakkında esbab-ı mucibe raporu. Arkitekt, 57, s.278.
• Hasbora, Hatice. (1999). İstanbul Art Deco Mimarisinde Apartman Cephe Tipolojisi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• İşli, Necdet. (1992). Beyoğlu Mezarlığı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6, s.80-81.
• Kayaalp, Ali. (2018). Asrileşen İstanbul: 1923-1940 Yılları Arasında İstanbul’da Güzel Sanatlar ve Mimarlık Alanında Art Deco. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Özorhon, İlker Fatih ve Türkan Ulusu Uraz. (2009). “1950-60 Arası Türkiye Mimarlığı’nda Özgünlük Arayışları,” İTUdergisi/A, 8/2, s. 89-100.
• Pistikas, A. (1941). “Ata Atabek Hanı.” Arkitekt, 127-128, s.151-153.
• Sözen, Metin ve Mete Tapan. (1973). 50 Yılın Türk Mimarisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Stilyanos, Rodis. (2010). 20. Yüzyılda da Süren Bir Gelenek: İstanbullu Rum Mimarlar ve Şehre Katkıları. Hasan Kuruyazıcı, Eva Şarlak (Ed.) Batılılaşan İstanbul’un Rum Mimarları, s.158-163. İstanbul: Zoğrafyon Lisesi Mezunları Derneği.
• Şenyurt, Oya. (2012). İstanbul Rum Cemaatinin Osmanlı Mimarisindeki Temsiliyeti. İstanbul: Doğu Kitapevi.
• Tanman, Baha. (2007). Nûreddin Cerrâhî Tekkesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, s.253-256.
• Tanman, Baha. (2012). “Yok Olan Bir İstanbul Mahallesinin İzinde: Tophane ile Cihangir’in Sırtlarında Sakabaşı Mahallesi.” İstanbul Araştırmaları Yıllığı, 1, s. 171-191.
• Tanyeli, Uğur. (2012). “Erken Cumhuriyet İstanbulu Bir Mimari Direnme Odağı Mı?” İstanbul Araştırmaları Yıllığı, 1, s. 205-218.
• Tapan, Mete. (2005). “International Style: Liberalism in Architecture,” Modern Turkish Architecture, ed. Renata Holod, Ahmet Evin, Suha Özkan, Ankara: Chamber of Arc. of Turkey Pub., 109-122.
• Ürekli, Fatma. (1997). Sanayi-i Nefîse Mektebi’nin Kuruluşu ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• İNTERNET KAYNAKLARI
• Murat Kazancı, “Pistikas’ın Mirası Çocuk Evi ve İş Merkezi Oldu. Hürriyet, 11 Ekim 2009. Erişim: 18.05.2023 https://www.hurriyet.com.tr/gundem/pistikas-in-mirasi-cocuk-evi-ve-is-merkezi-oldu-12664972
• GÖRSEL KAYNAKLAR
• Görsel 1: Anonim. (1940). Türk Yüksek Mimarlar Birliği Azaları ve Yüksek Mimarlık Mesleği ile Alâkadar Mevzuat, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Görsel 2: Kişisel Arşiv.
• Görsel 3: Kişisel Arşiv.
• Görsel 4: SALT Araştırma, APLPEPERA35.
• Görsel 5: Kişisel Arşiv.
• Görsel 6: Kişisel Arşiv.
• Görsel 7: Kişisel Arşiv.
• Görsel 8: SALT Araştırma, APLPECIHA31.
• Görsel 9: Kişisel Arşiv.
• Görsel 10: Kişisel Arşiv.
• Görsel 11: Kişisel Arşiv.
• Görsel 12: Anonim. (1902). Wiener Neubauten im Style der Secession. Wien: Kunstverlag Anton Schroll & Co., s.37.
• Görsel 13: SALT Araştırma, APLPEBEYO51.
• Görsel 14: Kişisel Arşiv.
• Görsel 15: SALT Araştırma, Eleonora Arhelaou Koleksiyonu, ELARH004928.
• Görsel 16: Pistikas, A. (1941). “Ata Atabek Hanı.” Arkitekt, 127-128, s.151.
• Görsel 17: Kişisel Arşiv
• Görsel 18: Pistikas, A. (1941). “Ata Atabek Hanı.” Arkitekt, 127-128, s.151-152.
• Görsel 19: SALT Araştırma, Eleonora Arhelaou Koleksiyonu, ELARH0052.
• Görsel 20: SALT Araştırma, Söylemezoğlu Koleksiyonu, TSOH476009.