Tekstil ve Moda Sektöründe Sürdürülebilir Vegan Moda

Yıl 2025, Sayı: 35 (20. Yıl Armağan Sayısı), 647 - 668, 22.05.2025

Merve Balkış

https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1542389

Öz

Dünya genelinde bilinçli tüketimin artmaya başlaması, moda sektöründe vegan moda, etik moda, yavaş moda, sürdürülebilir moda gibi kavramları daha çok karşımıza çıkarmaya başlamıştır. Bu kavramların kapsadıkları faaliyetler arasında farklılıklar olsa da temelinde yaşam döngüsünü sürdürmek, kaynakları bilinçli kullanarak doğaya ve insanlığa katkı sağlamak ve yaşama saygı duymak hedeflenmektedir. Stella McCartney’in Vegea®, Mylo™ gibi yeni biyobozunur kumaşları kullanarak tasarladığı koleksiyonlar ‘Vegan Moda’ hareketinin en dikkat çeken örnekleri arasındadır. Vegan sayısındaki hızlı artış, tekstil ve moda sektöründe de ‘niş pazar’ oluşmasını sağlamıştır. Hızlı moda markalarının dahi pazardaki bu boşluğu doldurmak için çeşitli girişimleri olduğu gözlemlenmiştir. Çalışmanın amacı vegan moda ve sürdürülebilir vegan moda kavramlarını ve bu kavramların teknolojik gelişmelerle günümüze yansıttığı durumu araştırmaktır. Çalışma kapsamında veganizm kavramı üzerinde durularak, bilinçli tüketime katkı sağlayabilmek için vegan lifler ve kumaşlar listelenmiş ve tesktil ve moda sektöründe kullanılan vegan sertifikalara örnekler verilmiştir. Vegan moda kavramı ve tarihçesi, sektördeki örnekleri ile açıklanmıştır. ‘Sürdürülebilir vegan moda’ kavramı, etik moda çerçevesinde incelenmiş ve şematize edilmiştir. Sürdürülebilir vegan moda kavramının yakın gelecekte biyobozunur materyallerin daha çok kullanımı ile gündemdeki yerinin artacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

vegan , moda , tekstil , sürdürülebilirlik , etik moda

Kaynakça

• Akdeniz, P. C., Dursun, Y. (2022), Sürdürülebilir Tüketim Motivasyonunda Sürdürülebilir Moda Kavraminin Etkisi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 4(1). 79-110.
• Akkan, E., Bozyiğit, S., (2020), Bir Niş Pazar Olarak Vegan Ürünler: Tüketici Bakış Açısını Keşfedici Bir Araştırma, Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi= Journal of Consumer and Consumption Research 12(1). 101-149.
• Andrew, J. J., Dhakal, H. N. (2022), Sustainable biobased composites for advanced applications: recent trends and future opportunities – A critical review. Composites Part C: 7 (2022). 100220.
• Arif, Z. U., Khalid,, M. Y., Sheikh, M. F. Zolfagharian, A., Bodaghi, M. (2022), Biopolymeric sustainable materials and their emerging applications. Journal of Environmental Chemical Engineering. 10(4). 1-24.
• Başbozkurt, N., Baş, M. (2022), Vegan Kimliğin Tüketicilerin Satın Alma Davranışlarına Etkisi. Fiscaoeconomia International Journal of Social Sciences. 7(1). 161-178.
• Berber, G. Ş., & Keskin, E. (2021). Sürdürülebilir Modada Güncel Bir Yaklaşım: Vegan Deri A Current Approach in Sustainable Fashion: Vegan Leather. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 143-157.
• Choi, Y. H., Lee, K. H., (2021), Ethical Consumers’ Awareness of Vegan Materials: Focused on Fake Fur and Fake Leather. Sustainability. 13.436. 1-16.
• Creswell, J. W. 2018. Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. Ed. Mesut Bütün, Selçuk Beşir Demir. 4. Baskı. Siyasal Kitabevi. Ankara.
• Enes, E. (2024). Sürdürülebilir Moda Tasarimi Stratejisi Olarak “Döngüsel Moda Tasarımı” H&M İş Modeli Örneği, Sanat ve Tasarım Dergisi 2024(33). 93-118.
• Erdem, M. B., Doğan, N. Ö. (2020), Tekstil Sektöründe Sürdürülebilirliğin Analizi: Kahramanmaraş’ta Faaliyet Gösteren Bir Tekstil İletmesinde Damatel Uygulaması. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 13(36).571-598. Griffin, N.S. (2017) Understanding Veganism Biography and Identity. Cham: Springer International Publishing. Gök, Ö. (2019),Türkiye’de Vegan Sanat. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 43 (1) , 85-119.
• Göklüberk Özlü, P., Saatçioğlu, K. (2015). Etik Moda Kavramı ve Tasarımcılar. 4(15). İdil. 87-110.
• Güler, O., Çağlayan, G. D. (2021). Nasıl Vegan Oldum? Fenomolojik Nitel Bir Araştırma. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi. 5(2). 287-304
• Gürcüm, B. H. Tanyer, S. (2021), Moda Tasarımında Sürdürülebilirlik ile Yeniden Doğuş. İdil. 10(80). s.549-563.
• James, A. M. (2015). Influencing Ethical Fashion Consumer Behaviour A Study of UK High Street Retailers. Northumbria University. PhD Thesis.
• Jeong, J., Chun, J. (2022), Sustainability Practices and Implicationsa of Fashion Brands at the Vegan Fashion Week. Fashion & Text. Res. J. 24(4). 357-371.
• Kaytez, N: Tunçay, G. Y. (2020), Effect of Being Vegan/Vageterian on Social Relations. ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11(1). 210-231.
• Kipöz, Ş. (2015), Sürdürülebilir Moda. Yeni İnsan Yayınevi. Ekoloji Serisi. İstanbul
• Kipöz, Ş., Atalay, D., (2015), Etik Modanın Temsiliyeti Bağlamında Vaatleri ve Çelişkileri: ‘Etik Moda’ Ne Kadar Etik Sunuluyor? Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi. 2015(14). 101-115.
• Koca E., Koç, F. (2023), Sürdürülebilirlik Bağlamında Kumaş Artıkları İle Döngüsel Tasarımlar: Kolaj Ceket Örnekleri. 21. YY. ‘da Sanat Yorumları. Ed (Tahsin Bozdağ, Levent İskenderoğlu). İKSAD Publishing House. Ankara. Türkiye
• Koca, E. (2019), Artisctic Studies on Design Development with Fabric Scraps ın The Context of Sustainable Fashion. The Research Journal of The Costume Culture. 654-665.
• Koca, E., Ünal, N. (2022), Tekstil ve Hazır Giyim İşletmelerinin Sürdürülebilirliğe Yönelik Yaklaşımlarının Değerlendirilmesi: Denizli İli Örneği. Sanat ve İnsan Dergisi. 6(1). 111-127.
• Li, Z., Chen, C., Xie, H. et al. (2022), Sustainable high-strength macrofibres extracted from natural bamboo. Nat Sustain 5, 235–244
• Newton. D. E. (2019). Vegetarianism and Veganism : A Reference Handbook. ABC-CLIO.
• SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI, (2021), Tekstil, Hazır Giyim ve Deri Ürünleri Raporu 2021. Sanayi Genel Müdürlüğü.
• Tekten Aksürmeli, Z. S., Beşirli, H. (2019), Vegan Kimliğin Oluşumu: Vegan Olmak Ve Vegan Kalmak, Akademik Hassasiyetler, 6 (12) , 223-249.
• Tunçay Son, G. Y. (2016), Biyoetik Çerçevesinde Vegan ve Vejetaryenlik. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sosyal Çevre Bilimleri Anabilim Dalı Doktora Tezi. 181s.
• Uyanık, S., Çelikel, D. C. 2019, Türk Tekstil Endüstrisi Genel Durumu. Journal of Technical Science. 9(1). 32-41.
• Von Busch, O. (2015), Tasarlanacak Ne Kaldı?. Sosyal Tasarım Üzerine Acil Sorular. (Çev. H. Ertaş, T: Yasak, G. Öztok): Puna Yayın. İstanbul.
• Von Busch, O. (2017), Moda Praksisi. (Çev. D. Kılıç). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• WGSN. (2023). World Global Style Network. 2023 Trend Forecast Reports. London.
• Wijeratne, P. A. D. N.N., Manel, D. P. K. (2023), Factors affecting the Gender- based Consumer purchase intention towards Ethical Fashion (A case study on undergraduates of the University of Sri Jayewardenepura). Vidyodaya Journal of Humanities and Social Sciences. 8(2). 193-210.
• Yücel, S., Tiber, B. (2018), Hazır Giyim Endüstrisinde Sürdürülebilir Moda, Tekstil ve Mühendis. 25: 112, 370-380.
• Zhang, Y. Liu, C., Lyu, Y. (2023), Profiling Consumers: Examination of Chinese Gen Z Consumers’ Sustainable Fashion Consumption. Sustainability, 15, 8447
• İNTERNET KAYNAKLARI
• Adidas.(2016).Biosteelfiber. https://news.adidas.com/running/adidas-unveils-futurecraft biofabric---world-s-first-performance-shoe-made-from-biosteel fiber/s/1c2ea0f1-abcf-4f88-a528-ef82e6ea348c Erişim Tarihi:30.10.2024
• BioCouture. (2011). Suzan Lee. https://www.iconeye.com/design/biocouture-by-suzanne-lee Erişim Tarihi: 30.10.2024
• Boyteks. Vegan Yatak Kumaşı (2024). https://www.boyteks.com/blog/dunyada-bir-ilk-vegan-yatak-kumasi Erişim Tarihi: 30.10.2024
• ELLE, (2018). 2018’de Kürk Kullanmayı Bırakan Markalar. https://www.elle.com.tr/moda/moda-haberleri/2018de-kurk-kullanmayi-birakan-markalar/2 Erişim Tarihi: 30.10.2024
• ELLE. (2019). Modada Yeni Çağ: Vegan Kıyafetlerin Yükselişi. https://www.elle.com.tr/moda/moda-haberleri/modada-yeni-cag-vegan-kiyafetlerin-yukselisi Erişim Tarihi: 30.10.2024
• ELLE.(2023) Yılın Sürdürülebilir Tasarımcısı Ödülü. https://www.youtube.com/watch?v=yfARd8sMugM Erişim Tarihi:20.01.2024
• Forbes. (2019) Everything Is Ready To Make 2019 The "Year Of The Vegan". Are you? https://www.forbes.com/sites/davidebanis/2018/12/31/everything-is-ready-to-make-2019-the-year-of-the-vegan-are-you/?sh=550cec0d57df Erişim Tarihi: 30.10.2024
• Guardian. (2018). Year of the vegan? Record numbers sign up for Veganuary. https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2018/dec/31/year-of-the-vegan-record-numbers-sign-up-for-veganuary Erişim Tarihi:30.10.2024
• Gözen.(2023). Material World. https://www.gozen.world/ Erişim Tarihi:30.10.2024
• H&M. (2024). PETA approved https://www2.hm.com/tr_tr/life/culture/inside-h-m/co-exist-peta-approved.html Erişim Tarihi:20.01.2024
• Sokolowski, T. (2019). Is 2019 the year of the vegan? Carl’s Jr and others are betting on it. https://outsideinsight.com/insights/is-2019-the-year-of-the-vegan-carls-jr-and-others-are-betting-on-it/ Erişim Tarihi:20.01.2024
• Tapınç, H. Vegan Sayısı Artacak. Marketting Türkiye. (2021). https://www.marketingturkiye.com.tr/koseyazilari/vegan-sayisi-artacak/ Erişim Tarihi:16.01.2024.
• The Vegan Society, (2024), https://www.vegansociety.com/go-vegan/definition-veganism adresinden 27.07.2023 Erişim Tarihi:31.08.2024.
• TVD Vegan Derneği Türkiye, (2023), https://tvd.org.tr/veganlik-nedir/ Erişim Tarihi:16.01.2024.
• Vegan Bits. How Many Vegans in The World? In the USA? (2023). https://veganbits.com/vegan-demographics/ Erişim Tarihi:16.01.2024.
• Vice. (2020). 2019 Was the Year of the Vegan. What About 2020? https://www.vice.com/en/article/bv8ppd/impact-of-coronavirus-on-veganism-popularity Erişim Tarihi:16.01.2024.
• WAF (World Animal Foundation). (2023). https://worldanimalfoundation.org/advocate/how-many-vegans-are-in-the-world/#:~:text=According%20to%20Stats%20of%202023,world%2C%20that's%20around%201.1%25. Erişim Tarihi: 21.01.2014.
• Vegan Fashion Week. (2019). https://www.veganfashionweek.org/ Erişim Tarihi:20.01.2024
• Vegea. (2023). Innovative Bio materials. https://www.vegeacompany.com/sustainability/ Erişim Tarihi:20.01.2024
• GÖRSEL KAYNAKLAR
• Görsel 1 V-Label.(2024). Gıda dışında. https://www.v-label.com/tr/branches/non-food/ Erişim Tarihi:16.01.2024.
• V-Mark.(2024). Vegan Tekstil Sertifikası. https://www.v-mark.org/vegan-sertifika-programlari/vegan-tekstil-sertifikasi/ Erişim Tarihi:16.01.2024
• The Certified Vegan Logo, 2024 .https://vegan.org/certification/ Erişim Tarihi: 31.08.2024
• Eve.(2024). https://www.certification-vegan.org/en/certification-vegan-product.html# Erişim Tarihi:20.01.2024
• The Vegan Society, (2024). https://www.vegansociety.com/go-vegan/definition-veganism adresinden 27.07.2023 Erişim Tarihi:31.08.2024.
• BeVeg, (2024). https://www.beveg.com/ adresinden 08.12.2024 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 2 Ekolojist. (2024). Cruelty Free Logo. https://ekolojist.net/cruelty-free-logolari/ Erişim Tarihi:20.01.2024
• PETA. (2024). Cruelty Free. https://support.peta.org/page/1405/petition/1?locale=en-US Erişim Tarihi:20.01.2024
• Görsel 3 David, S. K., Pailthorpe, M. T. (1999), Classification of Textile Fibres: Production, Structure and properties, Forensic Examination of Fibers. Taylor&Francis . Ed. James Robertson, Michael Grieve.Second Edition.
• Gate. (2022). Classification of Textile Fibers. http://gpktt.weebly.com/classification-of-textile-fibers.html Erişim Tarihi:30.10.2024
• Houck, M. M., (2009), Identifiction of Textile Fibers. Cambridge: Woodhead Publishing Ltd.
• Misnon, M. I., Islam, M., Epaarachcchi, J. A., Lau, K. (2014). Potentiality of utilising natural textile materials for engineering composites applications. Materials & Design. 59(2014). 359-364.
• Tekstil Sayfası. (2015). Tekstil Liflerinin Sınıflandırılması. https://tekstilsayfasi.blogspot.com/2015/12/tekstil-liflerinin-siniflandirilmasi.html#google_vignette Erişim Tarihi:20.01.2024
• Textilecoach. (2021). Textile Fibers and it's Classification. https://www.textilecoach.net/post/textile-fibers-and-it-s-classification Erişim Tarihi:20.01.2024
• Yıldırım, F., Avin., O., Yavaş, A. (2014), Soya Fasülyesi Protein Lifleri Bölüm 1: Soya Fasülyesi Protein Liflerinin Genel Yapısı, Üretimi Ve Çevresel Etkileri. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 19(2), 29-50.
• Görsel 4 Animal Save Turkey. (2022). Vegan Kumaş Giyim Rehberi. https://animalsaveturkey.org/2022/10/29/vegan-kumas-giyim-rehberi/ Erişim Tarihi:20.01.2024
• Econyl. (2024). https://www.econyl.com/ ErişimTarihi:20.01.2024
• Filofibra. (2023). Sürdürülebilir Doğa Dostu Kumaşların Sınıflandırılması.https://filofibra.com.tr/tr/blog/surdurulebilir-doga-dostu-kumaslarin-siniflandirilmasi Erişim Tarihi:20.01.2024
• Fletcher, K. (2008). Sustainable fashion and textiles: design journeys. London ; Sterling, VA, Earthscan.
• NanoLab.(2023) Vegan Tekstil Analizleri. https://www.nano-lab.com.tr/tr/blog/detay/vegan-tekstil-analizleri Erişim Tarihi:20.01.2024
• Görsel 5 Biocouture. (2024). http://xsead.cmu.edu/uploads/media/path/365/biocouture_l.jpg Erişim Tarihi:10.10.2024
• Görsel 6 Boltthreats. (2023). Microsilk.https://boltthreads.com/technology/microsilk/ Erişim Tarihi:20.01.2024
• Stella McCartney. (2023). https://www.stellamccartney.com/it/it/stellas-world/veuve-clicquot-grape-based-vegan-alternative.html Erişim Tarihi:20.01.2024
• Vogue. 2021. Stella McCartney’in Sürdürülebilir Dünyasında Miselyum Dönemi. https://vogue.com.tr/haber-moda/stella-mccartneynin-surdurulebilir-dunyasinda-miselyum-donemi. Erişim Tarihi:20.01.2024
• Wannart. (2023). Vegan kıyafet markaları. https://wannart.com/icerik/25606-bilmeniz-gereken-vegan-kiyafet-markalari Erişim Tarihi:20.01.2024
• Görsel 7 Dogo. (2024). https://www.dogostore.com/vegan-kadin-ayakkabi Erişim Tarihi:20.01.2024
• Lufyen. https://www.luf yen.com/london-mantar-ve-yesil-kaktus-derisi-ayakkabi Erişim Tarihi:20.01.2024
• WAMA.(2023).https://wamaunderwear.com/collections/women/bralette Erişim Tarihi:20.01.2024