Arşiv Belgeleri Işığında Zile Rüşdiye Mektebi Binası

Yıl 2025, Sayı: 36, 235 - 254, 27.06.2025

Serpil Seyfi

https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1665071

Öz

Osmanlı döneminde ıslahat çalışmaları neticesinde eğitim alanında kapsamlı çalışmalar yürütülmüştür. 1845 yılında Sultan Abdülmecid döneminde Rüşdiye mekteplerinin kurulması yönünde önemli adımlar atılmıştır. Bu mekteplerin ilk örneğini İstanbul’da Davut Paşa Mektebi oluşturmaktadır. Bu mektepteki öğrencilerin başarılı olmaları neticesinde Rüşdiye mekteplerinin sayısı arttırılmıştır. Çalışmamızın konusunu rüşdiye mekteplerinin taşra örneklerinden bir tanesi olan Zile Rüşdiye Mektebi oluşturmaktadır. Bu mektebin inşa tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Osmanlı arşivinden Zile Rüşdiye mektebi hakkında elde edilen veriler çerçevesinde mektebin pek çok kez onarıma ihtiyaç duyduğu belirlenmiştir. Bu onarımlar içerisinde sadece bir keşif belgesine ulaşılmıştır. Bu keşif belgesi 1906 tarihlidir ve bu belge vasıtasıyla Zile Rüşdiye Mektebi’nin onarımında kullanılacak malzemeler, onarımda çalışacak usta ve amele bilgileri gibi detaylı bilgilere erişilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Dönemi , Rüştiye Mektebi , Zile , Keşif Belgesi , Arşiv Belgeleri

Kaynakça

• Açıkel, A. (2004). Tokat sancağının idari durumu ve nüfus yapısı 1880-1907. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 331–360.
• Akyüz, Y. (2014). Türk eğitim tarihi. Pegem Akademi.
• Alkan, Mehmet Ö. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda modernleşme ve eğitim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.6, S. 12, s. 9-84.
• Alptekin, C. (1988). Irak Selçukluları, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (DGBİT),VII, Çağ Yayınları.
• Altındal, B. (2011). Zela’dan Zile’ye tarihi yolculuk. Barak Yayımcılık
• Altınova Ş. (2018). Osmanlı Devleti’nde rüşdiye mektepleri. TTK Yayınları.
• Altınova, A. (2010). Osmanlı modernleşmesinde rüşdiye mektepleri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Atalar, M. M. (13-17 Ekim 1986). Zile'nin tarihçesi. Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, Samsun, s.305-307.
• Avcı, Y. (2017). Osmanlı Hükümet Konakları Tanzimat Döneminde kent mekânında devletin erki ve temsili. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çadırcı, M. (2007). Tanzimat sürecinde Türkiye ülke yönetimi. İmge Kitabevi.
• Çakmak, B. (2017). Gediz kazası erkek rüşdiye mektebi (1873-1907) ve Mehmet Emin Efendi’nin muallim-i sani tayini. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 1, C.14, s. 223-251.
• Demirel, M. (2002). “Türk Eğitiminin odernleşmesinde rüşdiye mektepleri, Türkler, C. 15, Yeni Türkiye Yayınları
• Evered, Emine Ö. (2012). Empire and Education under the Ottomans: Politics, Reform, and Resistance from the Tanzimat to the Young Turks, London, New York: I. B. Tauris & Co Ltd
• Findley, Carter V. (2008). Dünya tarihinde Türkler. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Gökbilgin, M. T. (1979). Tokat. İslam Ansiklopedisi (c. XII, s.401-412). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• Hoca Saadettin. (1975). Tac’üt Tevarih. Ankara: Üçdal Neşriyat.
• İnci, İ. (2022). Osmanlı’da ilk ve orta öğretimde modernleşme Manisa örneği (1869-1909). Efeakademi yayınları.
• Keçeci, K., S. (2012). II. Abdülhamid dönemi’nde kız rüşdiyeleri. Akademik Bakış Dergisi, S. 29, s. 1-19.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamid devri eğitim sistemi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Menekşe, M. (2022). 1889-1890 yıllarında Osmanlı Devleti’nde mevcut olan rüşdiye mekteplerine dair tespit edilen bir istatistiğin incelenmesi. Tarih ve gelecek dergisi, 8/3 (Eylül 2022), s. 673-713.
• Mahmud Cevad İbnü’ş Şeyh Nafi (2001). Maarif-i umumiye ve nezareti tarihçe-i teşkilat ve icraatı XIX. Asır Osmanlı maarif tarihi. Hazırlayan: Taceddin Kayaoğlu. Yeni Türkiye Yayınları.
• Özçağlar, A. (1994). Zile’nin kuruluşu, gelişmesi ve bugünkü fonksiyonel özellikleri. AÜ Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 3, s. 219-243.
• Öztürk, C. (2008). Rüşdiye, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 300-303.
• Sağlam T. (1991). Nasıl okudum. Nehir Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (1989). Tanzimat okulları, Tarih ve Toplum, XII/72 (Aralık).
• Seçkin, A, 2010, Tokat-Zile'de geleneksel evlerden örnekler, koruma sorunları ve öneriler, Kadir Has Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık ABD, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Seyfi, S. (2024). Günümüze Ulaşmamış Bir Kamu Binası: Zile Hükümet Konağı. Erdem (87), 177-199.
• Somel, S. A. (2010). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İslamlaşma, Otokrasi ve Disipli. Çev. Osman Yener. İletişim Yayınları.
• Starbon (1969). Coğrafya (Geographika. Kitap XII, Bölüm: III, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları, s.55-56.
• Sultan İkinci Abdülhamîd Han Devri Osmanlı Mektepleri: Fotoğraf ve Planlar, (2007). Ed. Ömer Faruk Yılmaz, Haz. Osman Doğan, Çamlıca Yayınları.
• Şahin, M. (2013). İlk ve Ortaçağlarda Zile, Zile in the Ancient and Middle Ages. History Studies, 5(3), 207–222.
• Şimşirgil A. (1991). Osmanlılar idaresinde Zile şehri 1455-1574. Türklük Araştırmaları Dergisi, S.6, s. 231-243.
• Tokgöz, A. İ. (1993). Matbuat Hatıralarım (Yay. Haz. Alpay Kabacalı). İletişim Yayınları.
• Umar, B. (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar, 2. Baskı. İnkilab Kitabevi Yayınları.
• Uşaklıgil, H. Z. (1987). Kırk Yıl (Düzenleyen, Yeni Basıma Hazaırlayan: Şemseddin Kutlu. İnkılab Yayınevi.
• Uyanık, E. (2010). Tanzimat döneminde modern eğitimin yaygınlaştırılması yolunda pratik bir çözüm: Yarım rüştiyeler. Tarih Dergisi, S. 29 (2009/1), s. 91-111.
• Yavi A. (1986). Tokat. Tokat Turizm ve Otelcilik A.Ş. yayınları.
• ARŞİV KAYNAKLARI
• I.MVL.00571.025658.001.001
• IMVL.00571.025658.003.001; MVL.0073.00081.001.001
• MF. MKT.00982.00011.001
• MF.İBT.00231.88.3
• MF.İBT.00320.000030.001.001
• MF.İBT.00320.000030.003.002
• MF.İBT.00320.000030.004.001
• MF.İBT.149.70.1.1
• MF.MKT.00982.00011.001.001
• MF.MKT.00982.00011.002.001
• MF.MKT.00982.00011.002.002
• MF.MKT.01178.00003.001.001
• GÖRSEL KAYNAKLAR
• Görsel 1: Zile Rüşdiye Mektebi’nin 1906 tarihli keşif belgesi (MF. MKT.00982.00011.001).
• Görsel 2: Fatih Rüşdiye Binası, Salname-I Nezaret-I Maarif-I Umumiye, 1319, s.152, (Aktaran, Altınova, 2010).
• Görsel 3: Ankara Rüşdiye mektebi Binası (Aktaran, Altınova, 2010).
• Görsel 4: Trabzon Rüşdiye Binası (Aktaran, Altınova, 2010)
• Görsel 5: Ayıntab Rüşdiye Mektebi (Aktaran, Altınova, 2010)
• Görsel 6: Erzincan Rüşdiye Mektebi (Aktaran, Altınova, 2010)
• Görsel 7. Nevşehir Rüşdiye Mektebi Binası (Sultan İkinci Abdülhamîd Han Devri Osmanlı Mektepleri, 2007)
• Görsel 8. Nakkaşpaşa İnas Rüşdiye Binası (Sultan İkinci Abdülhamîd Han Devri Osmanlı Mektepleri, 2007).