SEMBOLİK MOTİFLERİN ANADOLU SERAMİKLERİ ÜZERİNDEKİ ÖRNEKLERİ: SPİRAL/SARMAL MOTİFİ (YAŞAM DÖNGÜSÜ)

Yıl 2024, Sayı: 51, 517 - 533

Hülya Ak

https://doi.org/10.61742/sanatyazilari.1512696

Öz

Anadolu’nun kültürel mirası olan seramikler üzerinde yer alan dekorlar, tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar farklı motif çeşitliliğini barındırarak sürekli bir değişim ve gelişim içerisinde olmuştur. Neolitik çağda seramikler üzerine kazıma ve astarla bezeme yapılarak başlayan süslemeler, başta basit çizgiler şeklinde işlenmiş, giderek gelişmiş, bitkisel, geo-metrik, yazı ve yazı taklidi, figüratif, sembolik motif vb. dekorlarla çok zengin bir kaynak oluşturmuştur. Seramikler üzerin-de yaygın olarak kullanılan geometrik şekiller ve motifler; düz ve dalgalı çizgiler, yarım daireler, üçgenler, kareler, daire ağ, zigzag, dama, soyut ve sembolik motifler Anadolu’nun kültürünü, dini, felsefi, sosyo-ekonomik durumunu, tarihsel kökenle-rini ve çevresindeki medeniyetlerle olan etkileşimi hakkında bilgiler vermektedir. Antik dönemlerden günümüze kadar, farklı dallarda sanat eserleri üzerine yapılan, en eski geometrik şekillerden biri olan spiral/sarmal motifi, resim, seramik, heykel, mimari, tekstil vb. alanlarda sıklıkla kullanılmış olmaları araştırma alanını çekici kılmaktadır. Çalışmada geometrik şekillerden biri olan spiral/sarmal motifinin kökeni araştırılmış, sembol bakımından irdelenmiş, yöntem ve kavramsal olarak değerlendirilmiş, bir adet uygulama yapılmış, Anadolu’daki seramik eserler üzerindeki spiral/sarmal motifi dekor örneklerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Seramik, Spiral, Motif

Kaynakça

• Ak, Hülya. (2023). Adıyaman Müzesi'ndeki 12. ve 13. yy. Samsat Seramiklerinin Motif Restitüsyonu ve Örnek
• Uygulamalar. (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Akarsu, Bedia. (1998). Felsefe Terimleri Sözlüğü (10. Baskı), İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Arık, Rüçhan. (2007). Selçuklu Saraylarında Çini, Gönül Öney- Zehra Çobanlı (Ed.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. s. 73-101. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Barthes, R. (1968). Elements of Semiology. New York: Hill and Wang.
• Barthes, R. (1979). Göstergebilim İlkeleri, (Berke Vardar-Mehmet Rıfat Çev.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Baş, A., Dursun, Ş. (2019). Keykubadiye Sarayı Kazısı 2015 Yılı Seramik Buluntuları. Akdeniz Sanat, 13, s. 56-77.
• Cevizci, Ahmet. (2014). Felsefe Sözlüğü, Ankara: Say Yayınları.
• Cirlot, Juan Eduardo. (1971). A Dictionary of Symbols. London: Routledge & Kegan Paul.
• Çeken, Muharrem. (2007). Hasankeyf Kazısı Seramik Fırınları Atölyeleri ve Seramikleri. Gönül Öney- Zehra Çobanlı (Ed.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. s. 245-263. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çobanlı Z., Demir Oransay, L. (2007). Geleneksel Seramik ve Çömlekçilik. Gönül Öney- Zehra Çobanlı (Ed.). Anado-lu’ da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. s. 426-489. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Demirci, İnan. (2006). 2004-2005 Yılları Arasında İznik Roma Tiyatrosunda Ortaya Çıkarılan Erken Osmanlı Dönemi Milet İşi Seramikleri. (Yüksek Lisans Tezi). Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Ersoy, Necmettin. (2007). Semboller ve Yorumları (3. Baskı). İstanbul: Dönence Yayınları.
• Gümüştekin, Nuray. (2011). Anadolu ve Diğer Kültürlerde İşaret ve Simgelerde Anlam. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(26), s. 103-118.
• Humphrey, Alice Edith. (2013). The Classification and Analysis of Spirals in Decorative Designs. (PhD thesis). Uni-versity of Leeds, Leeds.
• Jung, Carl Gustav. (2020). İnsan ve Sembolleri, (H. M. İlgün, Çev.), İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Işıktan, Figen. (2007). Teknik Dekor Yöntemlerinin Özgün Seramik Yapıtlarda Kullanımı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kızıl, Sezar. (2021). Frig Geometrik Bezemeli Seramik Kültürünün Kökeni Üzerine Düşünceler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Konakçı, Erim. (2016). Geç Tunç Çağı’nda Ayasuluk Tepesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Ek 1), s. 135-165.
• Leppert, R. (2017). Sanatta Anlamın Görüntüsü: İmgelerin Toplumsal İşlevi, (İsmail Türkmen, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Mellaart, James. (1961). Hacılar: A Neolithic Village Site, Scientific American. 205(2), s. 86-98.
• Mellaart, James. (1967). Çatal Hüyük: A Neolithic Town in Anatolia. New York: McGraw-Hill Book Company.
• Morrison, Tessa. (2005). Spiral Patterns in Irish Decoration From Newgrange to the Tenth Century. Australian
• Conference of Celtic Studies, pp. 309-321.
• Özbay Demir, E. D. (2020). Kültürlerarası İletişim Aracı Olarak Semboller ve Sarmal Form. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Özsoy, Hamide Nur. (2020). Geleneksel Sanatlarımızdaki Bitkisel Kompozisyonların Temeli Olan Helezonların Tarihçesi. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 15, s. 459- 476.
• Pamuk, Serkan. (2021). Yeni Kronoloji ve Yeni Bulgular Işığında Phryg Seramiği ve Yayılım Alanı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Peirce, Charles Sanders. (1991). Peirce on signs: Writings on semiotic. London: UNC Press Books.
• Saussure, Ferdinand de (2011). Course in general linguistics. (Wade Baskin Çev.) Columbia: Columbia ‎University Press.
• TDK (Türk Dil Kurumu) (t.y.). Spiral. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim Tarihi: 10.01.2024, https://sozluk.gov.tr/?q=spiral&aranan=
• TDK (Türk Dil Kurumu) (t.y.). Sembol. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim Tarihi: 29.01.2024, https://sozluk.gov.tr/
• Turani, Adnan. (2019). Sanat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Whitehead, Alfred North. (2009). Sembolizm: Anlamı ve Etkileri. (Kadir Yılmaz, Çev.). İstanbul: Şule Yayınları.
• Wilson, Eva. (1999). Roma Tasarımları. British Museum Desen Kitapları. Erişim Tarihi: 20.01.2024. https://buffaloah.com/a/DCTNRY/s/spiral.html
• Yakar, Jak. (2016). Symbols and Abstract Motifs in Neolithic Art: More than just Fanciful Aesthetic Design, Anato-lian Metal. Der Anschnit. VII, pp. 31, 214.
• Zen, F. (2013). Semboller-İnsan Tohumu, İstanbul: Destek Yayınevi.
• Zhushchikhovskaya, I., Danilova, O. (2008). Spiral Patterns on the Neolithic Pottery of East Asia and the Far East. Documenta Praehistorica, 35, pp. 215-226.