The Architectural Texture of The City in Matrakçı Nasuh's Bitlis Miniature

Yıl 2024, Sayı: 51, 549 - 565

Muhammet Erşed Tokat

https://doi.org/10.61742/sanatyazilari.1528030

Öz

The miniature drawn by Matrakçı Nasuh, who visited the city in 1535, contains important information about the mon-umental structures and neighborhoods of the city. The texture of the city, understood from both the information that has survived to the present day and the information encountered in historical sources, was matched with the drawings in the miniature to understand the architectural texture in the 16th century. With its drawings reflecting the inner castle, the lower city and the settlements outside the city walls, Bitlis Miniature is an important document reflecting the histori-cal texture by considering the location and structural features. It is seen that the distinctive structures of the inner castle are ignored in the miniature but are processed in detail together with the monumental structures of the lower city. It is understood that the gates opening to the walls of the lower city, consisting of two mosques, a bathhouse, a dervish lodge, trade areas and residences, as well as the bastions and towers on the walls, are processed in detail. Again, the neighborhoods established around the lower city and the monumental structures are processed in the lower part of the miniature outside the city walls. Commercial buildings such as a social complex and a bazaar and an inn depicted with arches are important examples of monumental architecture located outside the city walls, and the houses that form the neighborhoods are also emphasized in miniature in clusters.

Anahtar Kelimeler

Bitlis, Matrakçı Nasuh, Miniature, Castle, Urban Texture

Matrakçı Nasuh'un Bitlis Minyatüründe Kentin Mimari Dokusu

Öz

1535’te kente uğrayan Matrakçı Nasuh’un nakşettiği minyatür kentin barındırdığı anıtsal yapılar ile mahalleler hakkında önemli bilgiler içermektedir. Gerek günümüze ulaşan gerekse tarihi kaynaklarda karşılaşılan bilgilerle anlaşılan dokusu minyatürdeki çizimlerle eşleştirilerek 16. yüzyıldaki mimari doku anlaşılmıştır. İç kale, aşağı şehir ve sur dışı yerleşimleri yansı-tan çizimleriyle Bitlis Minyatürü, tarihsel dokuyu konum ve yapısal özellikler dikkate alınarak yansıtan önemli bir vesikadır. Minyatürde iç kalenin ayırıcı özelliklere sahip yapılarının göz ardı edildiği ancak aşağı şehrin anıtsal yapılarıyla birlikte detaylı olarak işlendiği görülmektedir. İki cami, hamam, zaviye, ticaret alanları ve konutlardan oluşan aşağı şehrin surlara açılan kapıları ile surlarda yer alan burç ve kulelerinin ayrıntılı olarak işlendiği anlaşılmaktadır. Yine aşağı şehrin etrafında kurulan mahalleler ile anıtsal yapılar da minyatürün sur dışında kalan alt kısmında işlenmiştir. Bir külliye ile kemerlerle betimlenen çarşı ve han gibi ticaret yapılar sur dışında konumlanan önemli anıtsal mimari örnekleri olarak, yine mahalleleri oluşturan konutlar da kümeler halinde minyatürdeki sivil mimari örnekleri olarak vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bitlis, Matrakçı Nasuh, Minyatür, Kale, Kent Dokusu

Kaynakça

• Ahunbay, Zeynep. (1988). Mimar Sinan’ın Eğitim Yapıları: Medreseler, Darülkurralar, Mektepler, Sadi Bayram (Ed.). Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Cilt 1, s.239 – 309. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Altunay, Emine. (1994). 1540 (H. 947) Tarihli Tahrir Defterine Göre Bitlis Sancağı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Dehqan, Mustafa, Genç, Vural. (2019). Mīrlivā of Malāṭya: A Correction of Sharaf Khān’s Statement Concerning His Father, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 169/1, s.235 – 238.
• Dikmen, Çiğdem Belgin, Toruk, Ferruh. (2017). Sıbyan Mekteplerinin Mimarisi: Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi Örneği, Vakıflar Dergisi, 48, s.35 – 73.
• Erkan, Davut. (2005). Matrakçı Nasuh’un Süleymannamesi (1520-1537), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Evliya Çelebi. (2010), Seyahatname 4/1. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı (Haz.). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gelişkan, Nil Nadire. (2015). Matrakçı Nasuh Gözüyle Bitlis, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Glassen, Erika. (1989). Saraf-Al-Din Khan Bedlisi. Encyclopaedia Iranica, IV/1, s.76, 77.
• Mousavi, Nasrin. (2018). Tekmiletü’l-Ahbar’ın Türkçe Tercümesi ve Değerlendirmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Musalı, Namık. (2015). Safevî Kaynaklarına Göre I. Şah Tahmasp ve Kanunî Sultan Süleyman Dönemi’nde Ahlat ve Çevresinde Safevî – Osmanlı Savaşları, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2/5, s.16 – 31.
• Nasuhü’s Silahi. (2014). Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn, Hüseyin Yurdaydın (Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkan, Ela. (2022). Matrakçı Nasuh’un Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn İsimli Eserinde Yer Alan Kaleler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Özkılınç, Ahmet vd. (2000). 294 Numaralı Hınıs Livası Mufassal Tahrir Defteri (963/1556), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Öztürker Demir, Hazal Ceylan, Tokat, Muhammet Erşed. (2024). Orta Çağ’dan Cumhuriyet Dönemine Kadar Bitlis İli 2022 Yılı Yüzey Araştırması Sonuçları, 39. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, s.285 – 301. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Peçevi, İbrahim Efendi. (1981). Peçevi Tarihi I. Bekir Sıtkı Baykal (Haz.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şen, Korkmaz. (2021). Bitlis Kalesi’nde Bulunan Sinan Bey (Kale) Hamamı ve Rölöve Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme, Erdem, 80, s.161 – 196.
• Şeref Han. (1971). Şerefname Kürt Tarihi, (M. Emin Bozarslan, Çev.). İstanbul: Ant Yayınları.
• Tekin, Rahmi. (2021). Vakıf Kayıtları Ekseninde Bitlis’in Kültür Mirası, Ankara: Hece Yayınları.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (2019). Osmanlı Tarihi 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yancı, Mesut. (2021). Matrakçı Nasuh’un Gözünden Bazı Anadolu Kentlerinin Çözümlemesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, İzmir.
• Yavuz Azeri, Nevin. (2017). Anadolu Kent Minyatürleri ve Gravürlerinin Resimsel Dili Üzerine, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4/29, s.455 – 472.