Eski Mezopotamya Sanatında Tanrılar ve Kahramanlar Üzerine Bir Analiz

Yıl 2024, Sayı: 44, 41 - 49, 25.09.2024

Yasin Topaloğlu , Murat Kılıç

https://doi.org/10.47571/sanatyorum.1522971

Öz

Fırat ile Dicle nehirleri arasındaki bölgenin adı olan Mezopotamya; Sümer-Akad, Babil ve Asur gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Mezopotamya kültürü, ortak bir dinî görüşe dayanır ve tanrı-kralların yönettiği teokratik devletlerden oluşur. Mezopotamya, tarihin sanatla aydınlatıldığı önemli coğrafyalardan biridir. Bu sanat, insanların duygularını ve düşüncelerini yansıtarak, onların dünyası hakkında önemli ipuçları sunar. Sumerlerin yazıyı bulmaları çok önemli bir gelişme olmakla birlikte Mezopotamya’da ki diğer gelişme ve yeniliklerle de Ortadoğu ve Anadolu gibi Eski Çağ toplumlarını etkilemiştir. Sanat ise bu gelişim ve yeniliklerin başında gelmektedir. Göbeklitepe, Kuruçay, Nevali Çori, Çayönü, Hacılar ve Eriha- Jericho gibi merkezler bu sanatının erken dönem örneklerini barındırır. Akbabalar Steli, Ur Standardı, Uruk Warka Vazosu, Naram-Sin Zafer Steli, Aslan Avı Steli gibi sanat eserleri ise barındırdığı tanrı, kral ve kahraman tasvirleriyle konumuz için önemli örnekleri oluşturmuştur. Mezopotamya’nın bu görsel sanatı, binlerce yazılı belgenin aktaramayacağı bilgileri sunması bakımından Eski Çağ tarihi için ayrı bir önem taşımaktadır.
Neolitik Çağ'dan Eski Tunç Çağı'na kadar tanrı ve kahramanların (kral) görüldüğü Mezopotamya sanatında tanrı ve kral kavramlarının sanatta merkezî bir yer tuttuğu görülür. Ancak bu tasvirlerin zamanla geliştiği ve değiştiği de ortadadır. Bu tasvirlere bakıldığında Tanrılar, ruh dünyasını ve inançları temsil ederken, kahramanlar (kral veya imparator) dünyevi gücü simgelediği anlaşılmaktadır. Bu sanat eserlerinde kahramanlar genellikle avcı, savaşçı veya kral olarak betimlenmiştir. Tanrı ya da tanrılık iddiasına kadar uzanan bu kahramanlık, yeni idari güçlerin, ekonomik refahın ve askerî gelişimin bir yansımasıdır.

Anahtar Kelimeler

Mezopotamya, Sanat, Din, Kral, Kahraman

An Analysis of the Gods and Heroes in Ancient Mesopotamian Art

Öz

Mesopotamia, the region between the Euphrates and Tigris rivers, was home to many civilizations such as Sumer-Akkadian, Babylonia, and Assyria. Mesopotamian culture is based on a common religious view and consists of theocratic states ruled first by priest-kings. Mesopotamia is one of the crucial geographies where history is illuminated by art. This art reflects the feelings and thoughts of people and provides important clues about their world. The Sumerians' invention of writing was a significant development, but other developments and innovations in Mesopotamia also affected ancient societies such as the Middle East and Anatolia. Art is at the forefront of these developments and innovations. Centers such as Göbeklitepe, Kuruçay, Nevali Çori, Çayönü, Hacılar, and Eriha-Jericho contain early examples of this art. Works of art such as the Vultures Stele, Ur Standard, Uruk Warka Vase, Naram-Sin Victory Stele, and Lion Hunt Stele are essential examples for our subject with their depictions of gods, kings, and heroes. This visual art of Mesopotamia is essential for the history of the Ancient Age as it provides information that thousands of written documents cannot convey.
In Mesopotamian art, where gods and heroes (kings) are seen from the Neolithic Age to the Early Bronze Age, the concepts of gods and kings occupy a central place in art. However, it is also evident that these depictions developed and changed over time. Looking at these depictions, it is understood that while gods represent the spirit world and beliefs, heroes (king or emperor) symbolize earthly power. In these works of art, heroes are usually depicted as hunters, warriors, or kings. This heroism, which extends to the claim of god or godhood, reflects new administrative powers, economic prosperity, and military development.

Anahtar Kelimeler

Mesopotamia, Art, Religion, King, Hero

Kaynakça

• Alster, B. (2003). Images and text on the “Stele of the Vultures.” Archiv Für Orientforschung, 50, 1-10.
• Bahrani, Z. (2017). Mesopotamia ancient art and architecture. Thames- Hudson.
• Berkli, Y. & Gültepe, G. (2016). Sanat metafor ve dönüşüm. Sanat Dergisi (30), 44-51.
• Berkli, Y. & Gültepe, G. (2020). Eski Türk inançlarında tabiat kültü: Erzurum Kazancı Örneği. Journal of Turkish Researches Institute. 67. 443-454
• Benzel, K. (2010). Art of the Ancient Near East. Metropolitan Museum of Art New York.
• Bertman, S. (2003). Handbook to life in ancient Mesopotamia. Facts on File.
• Campbell, S., & Daems, A. (2017). Figurines in Prehistoric Mesopotamia. In the Oxford Handbook of Prehistoric Figurines. Oxford.
• Chi, J., & Azara, P. (2015). From ancient to modern, Archaeology and Aesthetics. Institute for The Study of The Ancient World, New York University; Princeton, NJ.
• Çiğdem, S & Kılıç, M. (2022). Resim sanatı. In L. G. Gökçek, E. Yıldırım, O. Pekşen (Ed.), Eski Mezopotamya’nın Kültür Tarihi. (pp. 419-453). Değişim Publishing.
• Clottes, J. (2016). What Is Paleolithic Art? University of Chicago Press.
• Collon, D. (1995). Ancient Near Eastern Art. University of California Press.
• Crawford, H. (2013). The Sumerian World. Routledge.
• Etgü, Y. T., & Pekşen, O. (2023). Religious understanding and concept of God in Sumerians. Institute of Social Sciences Journal, 22 (2), 511–525. doi.org/10.21547/jss.1237944
• Feldman, M. H. (2005). Mesopotamian Art. In D. C. Snell (Ed.), A Companion to the Ancient Near East. Blackwell Publishing.
• Foster, B. R. (2016). The Age of Agade, inventing empire in ancient Mesopotamia. Routledge/Taylor & Francis.
• Frankfort, H. (1970). The art of architecture of the Ancient Orient. Penguin Books.
• Gates, C. (2013). Ancient cities. Taylor & Francis.
• Gökçek, L. G. (2020). Kent devletlerinin ortaya çıkışı ve erken sülaleler dönemi. In L. G. Gökçek, E. Yıldırım, O.
• Pekşen (Ed.), Eski Mezopotamya’nın Siyasi Tarihi. (pp. 9-32). Değişim Publishing.
• Guthrie, R. D. (2005). The nature of Paleolithic art. The University of Chicago Press.
• Hegel, G. W. F. (1975). Aesthetics, p. Lectures on Fine Art. Clarendon Press.
• Honour, H., & Fleming, J. (2005). A world history of art. Pearson Prentice Hall.
• Hrouda, B., (2016). Mezopotamya, Trans. Z. Aksu Yılmazer, Alfa Publishing.
• Keeley, L. (1996). War before civilization. Oxford University Press.
• Kleiner, F. (2014). Gardner’s art through the ages. backpack edition, Cengage Learning Inc.
• Köroğlu, K., (2012). Eski Mezopotamya Tarihi, İletişim Publishing.
• Kramer, S. N. (1963). The Sumerians. University of Chicago Press.
• Kuiper, K. (2011). Mesopotamia, the World’s Earliest Civilization. Britannica.
• Kurt, A., & Göler, M. (2017). The First Temple in Minor Asia: Göbeklitepe. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21 (2), 1107– 1138. doi.org/10.18505/cuid.334942.
• McMahon, A. (2022). Composite Human-Animal Figures in Early Urban Northern Mesopotamia: Shamans or Images of Resistance? Oxford Journal of Archaeology, 41 (3), 230–251. doi.org/10.1111/ojoa.12251
• Mieroop, M. V. D. (2015). A History of the Ancient Near East. Malden, Wiley Blackwell.
• Moortgat, A. (1969). The art of ancient Mesopotamia; the classical art of the Near East. London, New York, Phaidon.
• Moortgat, A., (1969). The art of Ancient Mesopotamia; the classical art of the Near East, Phaidon Press.
• Parrot, A., (1970). Sumerian Art, The New American Library.
• Pittman, H. (1987). Ancient art in miniature: Near Eastern seals in the collection of Martin and Sarah Cherkasy. Metropolitan Museum of Art.
• Pittman, H. (2013). Seals and sealings in the Sumerian World. In H. Crawford (Ed.), The Sumerian World (pp. 319– 344). Routledge.
• Stokstad, M., & Cothren, M. (2018). Art history. Vol. 1. Pearson.
• Thuesen, I. (2000). The city-states in Ancient Western Syria. In M. H. Hansen (Ed.), A Comparative Study of Thirty City-state Cultures. Kongelige Danske Videnskabernes Selskab.
• Topaloğlu, Y. & Uslu, S. (2022). Mimari. In L. G. Gökçek, E. Yıldırım, O. Pekşen (Ed.) Eski Mezopotamya’nın Kültür Tarihi. (pp. 489-521). Değişim Publishing.
• Ürkmez, Ö. (2022). Heykeltıraşlık. In L. G. Gökçek, E. Yıldırım, O. Pekşen (Ed.), Eski Mezopotamya’nın Kültür Tarihi. (pp. 455-487). Değişim Publishing.
• Van Dijk, R. M. (2016). The standards on the victory stele of Naram Sin. Journal for Semitics, 25(1), 33–50.
• Winter, I. (1985). After the battle Is Over The “Stele of the Vultures” and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East. Studies in the History of Art, 16. 11–32.
• Yıldırım, E. (2017). Eskiçağ Mezopotamya’sında liderler krallar kahramanlar, Arkeoloji & Sanat Publishing.
• Yıldırım, E. (2022). Yönetim sisteminin oluşumu ve gelişimi. In L. G. Gökçek, E. Yıldırım, & O. Pekşen (Eds.), Eski Mezopotamya’nın Kültür Tarihi. Değişim Publishing.
• Yıldırım, E. (2023). Eski Mezopotamya’da mektupların bir yönetim aracı olarak kullanımı. In L. G. Gökçek, N. Yıldırım, & K. Toptaş (Eds.), Prof. Dr. Salih Çeçen’e Armağan (pp. 365–381). Bilgin Kültür Sanat Publishing.