Sinemada Şehir Temsili: Kars Mimarisinin Bir Film Mekânı Olarak İncelenmesi

Yıl 2025, Sayı: 46, 128 - 137, 24.09.2025

Tane Doğan , Sezer Volkan Öztürk

https://doi.org/10.47571/sanatyorum.1621554

Öz

Sinemanın mimarlığı bir çekim mekânı olarak kullanması nedeniyle bu iki disiplin arasında gelişen iş birliği; kentlerin sahip olduğu tarihsel mirasın beyaz perdeye yansımasına, bu da çok sayıda insanın bu kentleri sinema yoluyla kolayca tanımasına sebep olmuştur. Kars’ın sınır şehri olması ve yıllar içerisinde çok sayıda işgale uğraması sebebiyle şehrin mimarisi, tarihi ve kültürü zenginliklerle doludur. Bu zenginlikler günümüzde çok sayıda yönetmen ve senarist tarafından ilgi çekici bulunmuş ve şehir değerli birçok filmde başrol oyuncusu gibi yer almıştır. Bu çalışmada, sinema sanatının sahip olduğu görseli ve anlatıyı bir araya getirme becerisi; Kars şehrinin sinemadaki temsili üzerinden okunmuştur. Kars'ın sinemadaki temsiliyetini çok yönlü inceleyebilmek ve karşılaştırabilir veri elde edebilmek adına; rastgele örnekleme yöntemiyle seçilen üç film üzerinden sahne-içerik analizi yapılmıştır ve film mekanlarının göstergebilimsel olarak incelemeleri yapılmıştır. Seçili filmlerdeki bu mekânların görsel ve sembolik anlamları, Kars'ın sinema sanatındaki temsili üzerinden okunarak yıllar içerisinde kentle nasıl etkileşimde bulunduğu irdelenmiştir. Sonuçta dolaylı olarak seyirciye hissettirilen öğeler göstergebilimin temelini oluştururken seyircinin aslında ne anlama geldiğini zamanla kavradığı kodları meydana getirmektedir. Filmler ile verilen bu kodlar kente ve topluma ait doğru veya kurgulanmış bir ortak bilinçaltı oluşturmaktadır. Neticede sinemanın çekildiği mekân olumlu veya olumsuz anlamda pazarlanmış olmaktadır. İncelenen filmlerde Kars için kırsal bir anlatım dilinin ortak olarak tespit edildiği ve sinema mekânı olarak gerçek değil, kurgusal olarak kullanıldığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kars , Tarihi Mekanlar , Sinemada Mekân , Şehir ve Mimari , Eleştirel Tasarım.

Representation of the City in Cinema: An Analysis of Kars Architecture as a Film Setting

Öz

The collaboration between cinema and architecture, stemming from the former's use of the latter as a filming location, has led to a profound interplay between these two disciplines. This partnership enables the historical heritage of cities to be reflected on the silver screen, allowing numerous people to become acquainted with these cities through cinema. Kars, being a border city and having experienced numerous invasions over the years, boasts a rich architectural, historical, and cultural heritage. These attributes have attracted the attention of many directors and screenwriters, resulting in the city taking on a pivotal role akin to that of a lead character in several significant films. This study examines the representation of Kars in cinema by analyzing the visual and narrative capabilities of cinematic art. To achieve a comprehensive and comparative understanding of Kars’ cinematic representation, a scene-content analysis was conducted on three films selected through random sampling. These films' locations were subjected to semiotic analysis to uncover their visual and symbolic meanings. By examining these elements through the lens of Kars’ representation in cinema, the study explores how the city has interacted with cinematic narratives over time. The findings suggest that the subtle elements conveyed to the audience form the basis of semiotics, creating codes that the viewer gradually deciphers. These cinematic codes contribute to constructing a shared subconscious, whether authentic or fictionalized, about the city and its society. Ultimately, the filming location is marketed—either positively or negatively—through its cinematic portrayal. In the analyzed films, a common narrative language emphasizing rurality was identified for Kars. Furthermore, it was concluded that Kars is not presented as a realistic setting but is instead employed as a fictionalized cinematic space.

Anahtar Kelimeler

Kars , Historical Spaces , Space in Cinema , City and Architecture , Critical Design.

Kaynakça

• Akça, B. & Kıyanç, S. (2017). Malakanlar’ın Anadolu’daki izleri. Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi. 18(39), 22-43. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/453766
• Aydınlı, S. (2000). Heidegger ve mimarlık üzerine düşünceler. Yapı Dergisi (227).
• Aykutalp, A. (2015). Türkiye’de nüfus ve etnisite politikalarını Kars Malakanları üzerinden okumak. MSGSÜ Sosyal Bilimler (12), 17-31. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/757823
• Deleuze, G. & Guattarı, F. (1995). Felsefe nedir?. Çev. Turhan Ilgaz, Yapı Kredi Yayınları.
• Erdem, R. (2010). Kosmos.
• Erdoğan, S. (2018). Baltık mimarisi etkisinde Kars (Batum örnekleriyle karşılaştırmalı) (Tez No: 522212) [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Güngör, E., Sancaktar, H., & Kaya, İ. (2023). Yozgat arkeoloji ve sanat tarihi. In Doğan, T. (2023). Sinema filmlerinde Yozgat (s. 503-525). Akçağ Yayınları.
• Fesci, C. (2022). Tarihi konutlarda mekânsal ve işlevsel değişim: Kars Rus konutları [Yüksek lisans tezi, Atılım Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kahraman, H., B. (2002). Sanatsal gerçeklikler, olgular ve öteleri. Everest Yayınları.
• Kırmızıgül, M. (2015). Mucize.
• Metin Basat, E. (2017). Deli deli olma filminde âşıklık geleneği. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (58), 377-387. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/269922
• Monaco, J. (2005). Bir film nasıl okunur? Sinema dili, tarihi ve kuramı. Oğlak Yayıncılık.
• Orhan, S. (2021). Kars ili Çakmak köyündeki Malakan geleneksel konut mimarisinin incelenmesi, koruma sorunları ve sürdürülebilirlik için malakan göç müzesi restorasyon önerisi [Yüksek lisans tezi, Karabük Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Ölçer Kanbur, E. (2023). Sinema ve mimarlık etkileşimi bağlamında Türk Sinemasında İstanbul kent ölçeğinde değişen mekân kurguları [Doktora tezi. Kocaeli Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Örs, M. (2019). Şehir pazarlaması perspektifinden “Somuncu Baba Aşkın Sırrı” sinema filminin Aksaray’ın tanıtımına yönelik incelenmesi (Tez No: 585806) [Yüksek lisans tezi. Aksaray Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Özçınar, Meral. (2010). Sinematografik zaman ve mekan’ın oluşumunda felsefi arka plan (Tez No: 280173) [Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Öztürk, S., V. (2024). Kars coğrafyasına yansıyan Rus mirası: yapı tasarımında uyumlu ittifak. Sanat ve Tasarım Dergisi. 1 (33), 215-231. https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1374821
• Saraçoğlu, M. (2009). Deli Deli Olma.
• Yıldız, P. (2005). Sahne ve seyirci etkileşiminin tarihsel gelişiminde gösterge bilimsel açıdan bir analiz. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (13), 425-442. https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/1722281
• Yıldız, P. (2007). Görsel göstergebilimsel eleştiri kuramları bağlamında film sahnelerine yaklaşım ve ülkemizden seçilen iki örnek ile analiz çalışması. VIII. Uluslararası Görsel Göstergebilim Kongresi, Cilt1.
• Görsel Kaynakça
• Görsel 1. Saraçoğlu, M. (2009). Deli Deli Olma, 00:38
• Görsel 2. Saraçoğlu, M. (2009). Deli Deli Olma, 4:48
• Görsel 3. Saraçoğlu, M. (2009). Deli Deli Olma, 14:26
• Görsel 4. Saraçoğlu, M. (2009). Deli Deli Olma, a:26:12, b:04:55, c:32:13, d:28:20
• Görsel 5. Saraçoğlu, M. (2009). Deli Deli Olma, a:42:57, b:10:55
• Görsel 6. Saraçoğlu, M. (2009). Deli Deli Olma, a:11:24, b:11:30
• Görsel 7. Erdem, R. (2010). Kosmos, 02:55
• Görsel 8. Erdem, R. (2010). Kosmos, 2009, 10:34
• Görsel 9. Erdem, R. (2010). Kosmos, a:13:05 b:13:16
• Görsel 10. Erdem, R. (2010). Kosmos, a:35:37, b:19:55
• Görsel 11. Erdem, R. (2010). Kosmos, 14:46
• Görsel 12. Erdem, R. (2010). Kosmos, a:29:44 b:30:58 c:37:13 d:43:16, e: 50:01 f:51:53
• Görsel 13. Erdem, R. (2010). Kosmos, a:21:07, b:21:13
• Görsel 14. Erdem, R. (2010). Kosmos, a:1:43:27, b:1:51:30
• Görsel 15. Kırmızıgül, M. (2015). Mucize, a:00:59, b:13:24
• Görsel 16. Kırmızıgül, M. (2015). Mucize, 31:59
• Görsel 17. Kırmızıgül, M. (2015). Mucize, 32:43
• Görsel 18. Kırmızıgül, M. (2015). Mucize, 35:59
• Görsel 19. Kırmızıgül, M. (2015). Mucize, 43:54
• Görsel 20. Kırmızıgül, M. (2015). Mucize, 1:23:24
• Görsel 21. Kırmızıgül, M. (2015). Mucize, a:11:40, b:17:46
• Görsel 22. Kırmızıgül, M. (2015). Mucize, 1:34:24