TÜRKİYE’DE BÖLGESEL SAĞLIK HİZMETLERİNİN BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ ÇERÇEVESİNDE ARAS YÖNTEMİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 12 - 27

Derya Çam , Gözde Koca , Özüm Eğilmez

https://doi.org/10.55050/sarad.1452325

Öz

Sağlık hizmetlerinin sunumu, toplumlar üzerinde istenen sağlık sonuçlarının elde edilmesi noktasında son derece önemlidir. Dolayısıyla, toplumun ihtiyaç duyduğu sağlık hizmetlerini karşılayabilmek amacıyla gerekli olan kaynakların elde edilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, bir sağlık hizmetinin değerlendirilmesinde hekim sayısı, hastane yatağı, ebe sayısı ve tıbbi cihaz sayısı gibi bazı sağlık göstergelerinin incelenmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı, T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllıklarında yer alan bölgelerin sağlık hizmetlerinin 15 sağlık göstergesi bağlamında, Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yaklaşımlarından biri olan ARAS (Additive Ratio Assessment) yöntemi ile değerlendirilmesidir. 2018-2021 yıllarını kapsayan çalışmada, Türkiye’nin bölgeleri, istatistik yıllıklarında İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasında (İBBS-1) belirtildiği gibi 12 alternatif olarak ele alınmıştır. Verilerin analizinde ARAS yöntemini uygulamak için Excel programından yararlanılmıştır. Değerlendirme sonucunda, tüm yıllar içerisinde performansı en yüksek bölgenin Batı Anadolu, performansı en düşük bölgenin ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi olduğu görülmüştür. İstanbul ve Doğu Anadolu Bölgelerinde yıllar içerisinde sıralamada değişiklik görülmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Göstergeleri, Bölgesel Sağlık Hizmetleri, Çok Kriterli Karar Verme, ARAS Yöntemi

EVALUATION OF REGIONAL HEALTH SERVICES IN TURKEY WITHIN THE FRAMEWORK OF SOME HEALTH INDICATORS USING THE ARAS METHOD

Öz

In order for society to achieve the intended health outcomes, health service provision is crucial. As a result, the appropriate resources must be gathered in order to meet society's need for health care. In this regard, it's critical to look at certain health indicators, such the quantity of doctors, hospital beds, midwives, and medical equipment, while assessing a health service. The purpose of this research is to assess the health services provided by the regions included in the Ministry of Health Health Statistics Yearbooks using the ARAS (Additive Ratio Assessment) method, one of the Multi-Criteria Decision Making (MCDM) methodologies, in consideration of fifteen health indicators. According to the Statistical Regional Units Classification in the yearbooks, Turkey's regions are regarded as 12 regions for the study, which spans the years 2018–2021. Excel data analysis was utilized to apply the ARAS approach. The assessment revealed that the Southeastern Anatolia Region performed the lowest while the Western Anatolia Region consistently performed the best throughout the course of all years. Over time, the ranks in Istanbul and the Eastern Anatolia Region have not changed.

Anahtar Kelimeler

Health Indicators, Regional Health Services, Multi-Criteria Decision Making, ARAS Method

Kaynakça

• Akdag, H., Kalaycı, T., Karagöz, S., Zülfikar, H., & Giz, D. (2014). The evaluation of hospital service quality by fuzzy MCDM. Applied Soft Computing, 23, 239-248.
• Akın, A., & Ersoy, K. (2012). 2050'ye Doğru Nüfusbilim ve Yönetim: Sağlık Sistemine Bakış. İstanbul: Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) ve TÜSİAD.
• Alkaya, A., & Gülbahar, H. O. (2022). Sağlık harcamaları üzerinde sağlık harcamaları belirleyicileri etkisi: OECD ülkeleri panel regresyon analizi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 57(1), 47-67.
• Altıntaş, F. F. (2023). Akdeniz Ülkelerinin Deniz Sağlığı Performanslarının Analizi: CRITIC Tabanlı MARCOS Yöntemi İle Bir Uygulama. Acta Aquatica Turcica, 19(1), 1-20.
• Aydın, G. Z. (2021). Critic Ve Topsis Yöntemleriyle Türkiye’de Bölgesel Sağlık Hizmetlerinin Değerlendirilmesi. Uluslararası Sağlık Yönetimi Ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 7(2), 412-433.
• Aydın, G. Z. (2022). OECD ülkelerinde Covid-19 pandemisinin çok kriterli karar verme yöntemleriyle değerlendirilmesi. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3), 713-730.
• Aytekin, S., & Erol, A.E. (2018). Finansal Performans Kurumsal Performansının Temel Belirleyicisi midir? BIST Sürdürülebilirlik Endeksinde ARAS Yöntemi ile Bir Uygulama. International Journal of Economic and Administrative Studies, 17. UİK Özel Sayısı, 869-886.
• Başdeğirmen, A., & Çal, D. Y. (2021). Şehir hastanelerinin entropi temelli maut yöntemi ile kapasite değerlendirmesi. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 78-90.
• Chang, T. H. (2014). Fuzzy VIKOR method: A case study of the hospital service evaluation in Taiwan. Information Sciences, 271, 196-212.
• Çelik, Y. (2011). Türkiye’de Sağlık Harcamalarının Analizi ve Sağlık Harcama Düzeyinin Uygunluğunun Değerlendirilmesi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 1(1), 62-82.
• Çetin, O. (2022). Türkiye’nin Sağlık Turizmi Performansının Topsıs Yöntemi İle Değerlendirilmesi (2004-2019). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(1), 638-655.
• Çubuk, M. (2022). Türkiye’de büyükşehirlerin sağlık turizmi potansiyellerinin CRITIC ve WASPAS yöntemleri ile karşılaştırılması. Bingöl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 147-174.
• Dadelo, S., Turskis, Z., Zavadskas, E., & Dadeliene, R. (2012). Multiple Criteria Assessment of Elite Security Personal on the Basis of ARAS and Expert Methods. Econ Comput Econ Cybern Stud Res, 46 (4), 65-87.
• Demir, Ö., & Tanyıldızı, İ. (2017). Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi, Fırat Üniversitesi. İİBF Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 1 (1), 89-119.
• DSÖ. (2024). WHO remains firmly committed to the principles set out in the preamble to the constitution. Erişim Adresi: https://www.who.int/about/governance/constitution Erişim Tarihi: 14.12.2023.
• Ecer, F. (2016). ARAS Yöntemi Kullanılarak Kurumsal Kaynak Planlaması Yazılımı Seçimi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 8(1), 89-98.
• Eren, H., & Ömürbek, N. (2019). Türkiye’nin Sağlık Göstergeleri Açısından Kümelenmesi ve Performans Analizi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(29), 421-452.
• İzgüden, D., Korucu, K. S., Söylemez, Ş. Ç., & Demir, M. (2022). OECD Ülkelerinin Sağlık Göstergeleri ve Sağlık Ekipmanlarının Entropi Temelli Aras ve Saw Yöntemleri ile Değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 13(35), 731-755.
• Erdogan, M., & Ayyildiz, E. (2022). Comparison of hospital service performances under COVID-19 pandemics for pilot regions with low vaccination rates. Expert Systems with Applications, 206, 117773.
• Erkılıç, C. E. (2022). Kamu Sağlık Hizmeti Altyapı Ve İnsan Kaynağı Göstergeleri Açısından Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına Göre Düzey 1 Bölgelerinin Karşılaştırılması. Erciyes Akademi, 36(4), 2006-2031.
• Erol, H., & Özdemir, A. (2014). Türkiye’de Sağlık Reformları ve Sağlık Harcamalarının. SGD-Sosyal Güvenlik Dergisi, 4 (1), 9-34.
• Ersöz, F. (2008). Türkiye ile OECD ülkelerinin sağlık düzeyleri ve sağlık harcamalarının analizi. İstatistikçiler Dergisi: İstatistik ve Aktüerya, 1(2), 95-104.
• Fişek, N. (1985). Halk Sağlığına Giriş. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak Toplum Hekimliği Enstitüsü.
• Hasani, A. A., & Mokhtari, H. (2020). Self-efficiency assessment of sustainable dynamic network healthcare service system under uncertainty: hybrid fuzzy DEA-MCDM method. Sci. Iran.
• Huang, S. W., Liou, J. J., Chuang, H. H., & Tzeng, G. H. (2021). Using a modified VIKOR technique for evaluating and improving the national healthcare system quality. Mathematics, 9(12), 1349.
• Hussein, H. A. (2019). Gelişmiş Ülkeler ve Türkiye'nin Sağlık Hizmetleri Finansmanı Açısından Karşılaştırılması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İnce, Ö., & Güre, M. D. P. (2021). Evaluation of rare diseases policy performance of oecd countries using mcdm methods. Health Policy and Technology, 10(3), 100537.
• Kar, A. & Özer, Ö. (2020). Türkiye’de Sağlık Hizmetleri Altyapı Kaynaklarının, Hizmet Kullanım Düzeylerinin Ve Sağlık Sonuçlarının Bölgesel Düzeyde Karşılaştırılması. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(20), 331-350.
• Kavas, Y. B., & Ertaş, A. Topsıs Yöntemi: Oecd Ülkelerinin Ekonomik, Finansal Ve Sağlık Göstergelerinin Değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (34), 273-288.
• Keleş, N. (2023). Türkiye’nin 81 İlinin Sağlık Performansının Güncel Karar Verme Yöntemleriyle Değerlendirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(75), 120-141.
• Mazgit, İsmail (1998). Ekonomik Kalkınma Sürecinde Türkiye’de Sağlık Sektörünün Yeniden Yapılanması. [Yayınlanmamış Doktora Tezi] Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir
• MacKinney, A., Coburn, A., Lundblad, J., McBride, T., Mueller, K. & Watson, S. (2014). Access to rural health care–a literature review and new synthesis. Policy Report; (Rupri) Rural Policy Research Institute: Iowa City, IA, USA.
• Murat, D., & Güzel, S. (2023). SAARC ve OECD ülkelerinde sağlık göstergeleri yeterliliğinin ARAS ve WASPAS ile analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 53-75.
• Okursoy, A. (2010), Türkiye’de Sağlık Sistemi ve Kamu Hastanelerinin Performanslarının Değerlendirilmesi, [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özen, U. (2021). Türkiye'de sağlık harcamaları ve finansman modelleri: OECD ülkeleri ile karşılaştırılması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Pan, J., Fan, R., Zhang, H., Gao, Y., Shu, Z., & Chen, Z. (2022). Investigating the effectiveness of Government Public Health Systems against COVID-19 by Hybrid MCDM approaches. Mathematics, 10(15), 2678.
• Sağlık Bakanlığı (2010). Stretjik Plan 2010-2014. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 788, s.38, Ankara.
• Sağlık Bakanlığı, (2018). “Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2018”, Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, Ankara. https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/47155/0/siy2018---turkcepdf.pdf (Erişim Tarihi: 20.10.2023).
• Sağlık Bakanlığı, (2019). “Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2019”, Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, Ankara. https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/40564/0/saglik-istatistikleri-yilligi-2019pdf.pdf (Erişim Tarihi: 20.10.2023).
• Sağlık Bakanlığı, (2020). “Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2020”, Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, Ankara. https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/43399/0/siy2020-tur-26052022pdf.pdf (Erişim Tarihi: 20.10.2023).
• Sağlık Bakanlığı, (2021). “Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2021”, Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, Ankara. https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/45316/0/siy2021-turkcepdf.pdf (Erişim Tarihi: 20.10.2023).
• Saltık, A. (1995). Sağlık Ekonomisinde Yen Kavramlar. Toplum ve Hekim, 10(68), 38-44.
• Selamzade, F., Ersoy, Y., Ozdemir, Y., & Celik, M. Y. (2023). Health efficiency measurement of OECD countries against the COVID-19 pandemic by using DEA and MCDM methods. Arabian Journal for Science and Engineering, 48(11), 15695-15712.
• Türkoğlu, S. P. (2018). Avrupa Ülkelerinin Sağlık Göstergelerinin Topsıs Yöntemi İle Değerlendirilmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 65-78.
• Turskis, Z., & Zavadskas, E. K. (2010). A new additive ratio assessment (ARAS) method in multicriteria decision-making. Technological and Economic Development of Economy, (2).
• Váchová, L., & Hajdíková, T. (2017, October). Evaluation of Czech hospitals performance using MCDM methods. In Proceedings of the world congress on engineering and computer science (Vol. 2, pp. 25-27).
• Yardımcı, C. (2020). Sağlık Ekonomisi ve Sağlık Harcamalarının Finansmanı. Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
• Zavadskas, E. K., Turskis, Z., & Vilutiene, T. (2010). Multiple criteria analysis of foundation installment alternatives by applying Additive Ratio Assessment (ARAS) method. Archives of civil and mechanical engineering, 10(3), 123-141.