18. YÜZYILDA ERZURUM EYALETİ’NDE YEREL SİYASET VE YEZİDİ AŞİRETLERİN ROLLERİ

Yıl 2020, , 971 - 987, 30.12.2021

Hakan Kaya

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1000137

Öz

Osmanlı Devleti, 18. yüzyılda taşra idaresi üzerinde tam bir kontrol sağlayamadığından taşradaki aşiretler, yerel beyler ve valiler arasında büyük problemler meydana gelmiştir. Bu dönemde aşiretler ve yerel beylerle ilgili taşradan merkeze gönderilen dilekçelerde çok sayıda şikâyet kaydına rastlanmış ve bu kayıtlarda aşiretlerin ve yerel beylerin haksız uygulamaları şikâyet edilmiştir. Bu çerçevede ilgili arşiv kaynaklarında Erzurum Eyaleti dâhilindeki sancaklarda yerel beyler ile valilerin görevlerinde ciddi suiistimaller yaptıkları ifade edilmiştir. Bu duruma karşılık merkezi yönetimin reayayı korumaya çalıştığına dair çok sayıda örneğe ratlanmıştır. Ancak bu şikâyetlere karşı çözüm mekanizmasının etkin bir şekilde işletildiğini söylemek mümkün değildir. Çünkü bu tür sorunlar 18. yüzyıl boyunca devam etmiş, mahkemeye verilen veya isyancı olarak kabul edilen idareciler daha sonraki dönemlerde tekrar görev almışlardır. Aslında 16. yüzyılın ikinci yarısından sonra bu tür durumlarla sıklıkla karşılaşılmakta ve bazı olaylara karışan kimseler görev tevcihi yapılmıştır.
İdareciler dışında Yezidi aşiretlerin de bu yüzyılda sancak dahilindeki bazı olaylara müdahil oldukları görülmektedir. Bu dönemde devlete vergi vermek istemeyen ve merkezi yönetimin direktifleri dışında hareket eden Yezidi aşiretler de devlete isyan etmiştir. Gerek Yezidi aşiretlerin isyanları gerekse yerel beylerin isyanları sonrasında eyalete bağlı sancaklarda maddi manevi büyük zararlar meydana gelmiştir. Reayaya büyük zararlar verdiği iddia edilen yerel beylerin veya aşiretlerin yargılanmaları söz konusu olmuşsa da ne tür cezalar aldıklarına dair elimizde herhangi bir kayıt yoktur. Bu çalışmada Erzurum Eyaleti’ne bağlı sancakbeylerinin yönetime geçmek veya yönetimde kalmak için başvurdukları yöntem ve Yezidi aşiretleriyle sağlamış oldukları politik ittifaklar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, taşra, yerel beyler, Yezidi aşiretler, reaya

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Arşiv Daire Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), AE. SAMD III, 19/1798.; 196/18941.; 85/8571.; 199/19273, 76/7632.
• 16 Numaralı Tahvil Defteri (Çeviri yazı-Görüntü) XVIII. Yüzyılda Osmanlı Bürokrasisi Merkez ve Taşra Yöneticileri 1756-1791, Haz. Abdullah Sivridağ, Yılmaz Karaca-Ersin Kırca vd. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, 2019.
• Başar, Fehamettin, Osmanlı Eyalet Tevcihatı (1717-1730), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Bozan, Metin, Şeyh ‘Adi Bin Müsafir Hayatı, Menkıbevî Kişiliği ve Yezidi İnancındaki Yeri, Ed. Süleyman Çevik, İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2012.
• Guest, Jhon S., Yezidilerin Tarihi Melekê Tawus ve Mıshefa Reş’in İzinde, Çev. İbrahim Bingöl, 3. Baskı, İstanbul: Avesta Yayınları, 2012.
• Kaya, Hakan, Osmanlı-İran Sınırında Bir Serhad Sancağı: Bayezid (1578-1848), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2018.