NIRXANDINA VEGÊRANA JIYANNAMEYEKÊ: JIYANEK Û DU ROMANÊN OTOBIYOGRAFÎK ÊN EREBÊ ŞEMOYÎ

Yıl 2024, , 135 - 149, 30.06.2024

Güneş Kan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1426978

Öz

Di maweya jiyana Erebê Şemoyî (1897-1978) da li cîhanê rûdan û geşedanên gelek mezin qewimîne, guherîn û veguherînên bingehîn çêbûne. Digel şahidiyê wî bi xwe jî di gelek rûdanên dema xwe da bi awayekî aktîf rol dîtiye. Serboriya şexsî ya nivîskarî, rewşa dîrokî, çandî, etnîk, aborî û sosyo-polîtîk a herêmên lê jiyaye, serboriya jiyana nivîskarî hewceyî veguhaztinê dike bo nifşên bê. Erebê Şemo di 1935an da romana xwe ya otobiyografîk, Şivanê Kurmanca dinivîsîne. Di berhemê da bîranînên xwe yên zarokatî û xortaniyê vegêrane, bi awayekî kurt behs ji serpêhatiya malbatê ya berî xwedêdana xwe jî kiriye. Nivîskar di 1958an da bi navê Berbangê romaneke din a otobiyografîk diweşîne. Lêbelê ev roman yekser ne berhemeke nû ye. Lewma dema vegêrayî ya romanê, bi dema vegêrayî ya Şivanê Kurmanca ra yek e, lê nivîskarî li hin cihan destwerdan li vegêranê kirine. Di vê gotarê da tê vekolan ka Erebê Şemoyî çima xwestiye serboriya xwe vegêre, jê giringtir çima pêwîst dîtiye jiyana hatiye vegêran -bêyî ku sînorên dema vegêrayî berfireh bike- careke din vegêre. Herweha hatiye nirxandin ka nivîskarî çiqasî jiyana xwe vegêraye, çiqasî venegêraye û çima venegêraye.

Anahtar Kelimeler

Erebê Şemo, otobiyografî, Şivanê Kurmanca, Berbang

Bir Yaşam Öyküsünün Anlatımı: Bir Yaşam ve İki Otobiyografik Roman

Öz

Erebê Şemo’nun (1897-1978) yaşadığı dönemde dünyada çok büyük olay ve gelişmeler meydana gelmiş, temel değişim ve dönüşümler yaşanmıştır. Şemo, tanık olmanın yanı sıra döneminin birçok olayında aktif bir biçimde rol oynamıştır. Yazarın kişisel yaşam yolculuğu, yaşadığı bölgelerin tarihsel, ekonomik, kültürel, etnik, sosyo-politik durumu yazarın yaşam öyküsünün gelecek kuşaklara aktarımını gerekli kılmıştır. Erebê Şemo, 1935’te otobiyografik romanı Şivanê Kurmanca’yı yazar. Yazar eserde çocukluk ve gençlik anılarını anlatmış, ailesinin kendi doğumundan önceki yaşam serüvenine de kısaca değinmiştir. Yazar, 1958’de Berbang adında otobiyografik bir roman daha yayınlar. Ancak bu roman, tam anlamıyla yeni bir eser değildir. Zira romanda anlatılan zaman, Şivanê Kurmanca’da anlatılan zamanla aynıdır, bununla birlikte yazar bazı yerlerde anlatıma müdahale etmiştir. Bu makalede Erebê Şemo’nun yaşam öyküsünü anlatmayı neden istediği, daha da önemlisi anlatılan yaşam öyküsünü -anlatılan zamanın sınırlarını genişletmeden- bir kez daha anlatmayı neden gerekli gördüğü incelenmiştir. Ayrıca yazarın yaşamının ne kadarını anlattığı, ne kadarını anlatmadığı ve neden anlatmadığı irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erebê Şemo, otobiyografi, Şivanê Kurmanca, Berbang

Narration of a Life Story: A Life and Two Autobiographical Novels

Öz

In the period when Erebê Şemo (1897-1978) lived, great events and developments took place in the world, and fundamental changes were experienced. In addition to being a witness, Şemo played an active role in many events of his time. The author's personal life journey, the historical, economic, cultural, ethnic, socio-political conditions of the regions where he lived necessitated the transfer of the author's memoir to future generations. Erebê Şemo wrote his autobiographical work Şivanê Kurmanca in 1935. In the work, he told about his childhood and youth memories and briefly mentioned the life of his family before his birth. The author publishes another autobiographical work called Berbang in 1958. However, this work is not entirely new. Because the narrated time in the work is the same as the narrated time at the Şivanê Kurmanca, however, the author got involved in the narration in some places. In this article, it has been examined why Erebê Şemo wanted to tell his autobiography, and more importantly, why he thought it necessary to tell his autobiography once again -without expanding the time limits. In addition, it was stated how much of his life he told, how much he did not tell and why he did not tell.

Anahtar Kelimeler

Erebê Şemo, autobiograpy, Şivanê Kurmanca, Berbang

Kaynakça

• Alan, Remezan, Bendname -li ser Rûhê Edebiyatekê-, (İstanbul: Avesta), 2009.
• Allison, Christine, “Otobîyografî, Serborî û Romana Kurdî: Erebê Şemo û Peyrewên Wî”, Wêje û Rexne, 2, 2014.
• Aydogan, Mustafa, “Destpêka Romana Kurdî: Şivanê Kurmanca”, Şivanê Kurmanca, Erebê Şemo, (Tîpguhastin. M. Aydogan), (Diyarbakır: Lîs), 2009.
• Bavê Nazê, “Hevpeyvîna bi Erebê Şemo re ya Berî 25 Salan”, Kovara W, 15, 2007.
• Çetin, Nurullah, Roman Çözümleme Yöntemi, (Ankara: Öncü Kitap), 2005.
• Denizarslanı Bilginer, Yonca, Kendiliğin Anlatıları: Çağdaş Amerikan Edebiyatında Otobiyografi, (İzmir: Ege Üniversitesi, Doktora Tezi), 2010.
• Eagleton, Tery, Edebiyat Nasıl Okunur, (çev. Elif Ersavcı), (İstanbul: İletişim), 2015.
• Erebê Şemo, Berbang, (Trans. Rêber Dilşêr), (Stockholm: Kurdistan), 1988.
• Erebê Şemo, Şivanê Kurmanca, (Tîpguhastin Mustafa Aydogan), (Diyarbakır: Lîs), 2009.
• Ergün, Zülküf, Edebiyata Kurdî ya Sovyetê, (İstanbul: Nûbihar), 2023.
• Eskerê Boyîk, “Hîmdarê Edebiyata Kurdî yê Ewilîn Nivîskarê Eyan Bavê Romana Kurdî”, Kovara W, 15, 2007.
• Eskerê Boyîk, Çanda Kurdên Sovêtê, (İstanbul: Deng), 2012.
• Forster, E. M., Roman Sanatı. (çev. Ünal Aytür). (İstanbul: Milenyum Yayınları), 2019.
• Gören, Ebubekir, Folklora Kurdî di Romanên Erebê Şemo de, (Wan: Peywend), 2021.
• Gürür, Zeki, Ez Dibêjim Vê Kilamê Sewa We Dengbêjî di Peywenda Patronajê da. (Van: Peywend), 2021.
• Hejarê Şamil, Diaspora Kürtleri – “Sovyet Kürtleri” Hakkında Tarihi ve Güncel İnceleme, (İstanbul: Pêrî), 2005.
• Kan, Güneş, Îmaja Ermenî di Romanên Kurdî yên Sovyetê da, (İstanbul: Peywend), 2019.
• Kan, Güneş, Kürtçe Romanda Anlatıcı, Perspektif ve Söylem, (Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Doktora Tezi), 2022.
• Lejeune, Philippe, On Autobiography, (Ed. Paul John Eakin, Trans. Katherine Leary), (Minneapolis: University of Minnesota Press), 1989.
• MacKay, Marina, Roman Nedir?, (çev. Fazilet Akdoğan Özdemir), (İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi), 2018.
• Narlı, Mehmet, “Otobiyografi ve Roman / Otobiyografik Roman – Her Roman Otobiyografiktir-Otobiyografik Olan Roman Yoktur”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4, 2009.
• Sakallı, Fatih, “Burhan Günel’in Romanlarında Otobiyografik Benlikler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/43, 2016.
• Têmûrê Xelîl, Antologiya 35 Helbestvan û Nivîskarên Kurdên Sovyeta Berê, (amd. T. Xelîl), (Îzmîr: Na), 2014.
• Topçu, Gülşen, Çağdaş Arap Edebiyatında Otobiyografi, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi), 2019.
• Turan, Cihan, “Di Navbeyna Dîrok û Edebiyatê da: Teknîka Biyografî û Otobiyografiyê di Romanên Erebê Şemo Berbang û Şivanê Kurmanca de”, Destpêka Romana Kurdî – Gotarên li ser Romana Êwra Kavkazê, M. Zahir Ertekin - Mehmet Yıldırımçakar (Ed.), (Van: Peywend), 2020.
• Yılmaz, Ferhat, Dasa Şemo û Çakûça Gorkî – Xwendineke Berawirdkî li dor Şivanê Kurmanca û Sêbareya Gorkî, (Van: Peywend), 2021.
• Zweig, Stefan, Kendi Hayatının Şiirini Yazanlar. (çev. Gülperi Sert), (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları), 2004.