MEKKE DÖNEMİ SONLARINDA KUR'ÂN'IN EHL-İ KİTAP’A HİTABI: HİCRET SONRASINA MESAJLAR BAĞLAMINDA KRONOLOJİK BİR ANALİZ

Yıl 2024, , 325 - 344, 30.06.2024

Burhan Çonkor

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1448328

Öz

Bu çalışma Kur’an’ın, hicret öncesine tekabül eden Mekke dönemi sonlarında Ehl-i kitap ve özellikle de Yahudilere olan hitabını incelemektedir. Hz. Peygamber ve Müslümanların yoğun bir şekilde karşı karşıya gelmeleri Medine dönemine tekabül etse de risaletin ilk yıllarından itibaren Ehl-i kitabın doğrudan ya da dolaylı olarak muhatap alındığı bilinmektedir. Buna ilave olarak Mekke dönemi sonlarına gelindiğinde, Araplarla Yahudiler arasında gelişen iletişim ve vahye muhalif ortak tavır, Kur’an’ın dikkate aldığı bir husus olmuştur. Vahyin bu duruma müdahalesi de Yahudilere, dinlerinin ve peygamberlerinin Müslümanlarla aynı kaynaktan geldiğinin hatırlatılarak onların müşrik Arapların değil Müslümanların yanında olmaları gerektiğinin hatırlatılması şeklinde olmuştur. Bu doğrultuda Yahudiler üzerinden Ehl-i kitap gruplara verilen mesajlardan biri de atalarının, kendilerine gönderilen peygamberlere karşı sergiledikleri muhalif tavırların hatırlatılarak kendilerinin de benzer hatalara düşmemeleridir. İlgili ayetler değerlendirildiğinde, dönemin muhataplarına çeşitli şekillerde hicret sonrasına dair şuurlandırma yapıldığı anlaşılmakta, özellikle de Müslümanlara aynı ortak özellikleri dikkate alarak Ehl-i kitap grupların inananları ile iyi geçinmeleri bildirilmektedir. Çalışmamızda, daha önce tespit ettiğimiz ve hicret öncesi döneme tekabül eden ayetler incelenerek, Yahudiler özelinde hicret sonrasına dair verilen mesajlar değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Mekke, Medine, Ehl-i Kitap, Vahiy

THE QUR'AN'S ADDRESS TO THE AHL AL-KITAB AT THE END OF THE MECCA PERIOD: A CHRONOLOGICAL ANALYSIS IN THE CONTEXT OF MESSAGES AFTER THE HİJRAH

Öz

Kaynakça

• Âlûsî, Şihâbuddîn Mahmûd. Rûhu’l-meâni fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-sebi’l-mesânî. thk. Ali Abdulbâri Atiyye. I-XVI. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415. Arslan, Yahya. “Hacla İlgili Âyetlerin Tedrîcilik Açısından Değerlendirilmesi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi, 8/1 (Nisan/April, 2024), 103-128.
• Arslantaş, Nuh. “Hz. Peygamber’in Çağdaşı Yahudilerin Sosyo-Kültürel Hayatlarına Dair Bazı Tespitler”. İstem 11 (Aralık 2008), 9-46.
• Arslantaş, Nuh. Hz. Muhammed Döneminde Yahudiler. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2024.
• Atçeken, İsmail Hakkı. “Asr-ı Saadet’ te Yahûdilerle İlişkilere Genel Bir Bakış”. Diyanet İlmi Dergi Özel Sayı (2003), 433-452.
• Atçeken, İsmail Hakkı. “Bazı Oryantalistlere Göre Asr-ı Saadet’te Yahûdiler”. İstem, Yıl:2, sy, 4, 2004, 107-130. Bolay, M. Hulusi. “Asrı Saadette Yahudiler”. İslam Medeniyeti Dergisi 1/2 (Eylül 1967), 23-24.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmu’l-Kur’ân-Siyer Eşliğinde Kur’ân’ı Anlamak. Trc. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları, 2014.
• Cevâd Alî. el-Mufassal fî târîhi’l-Arabi kable’l-İslâm. y.y.: Dâru’s-Sâkî, 1422.
• Çonkor, Burhan. Boykotun Bitiminden Hicrete Kadar Olan Dönemde İnen Sûrelerin Tahlili. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Çonkor, Burhan. “Surelerin Belirli Dönemlere Ve Olaylara İzâfesi”. Dini Araştırmalar, 19/20-06 (Haziran 2016), 129-152.
• Çonkor, Burhan. “Bazı Olumsuz Karakterlerin Yahudi ve Hıristiyanların Çoğuna Nispet Edildiği Ayetler”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2019, sayı: 20, s. 305-333.
• Derveze, Muhammed İzzet. Sîretü’r-rasûl - Kur’ân’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. trc. Mehmet Yolcu. 2 Cilt. İstanbul: Düşün Yayınları, 2012.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Azim Dağıtım, ts. Esko Naskali. “Îran”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2000, 22/394-395.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ani’l-‘azîm. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Suud: Mektebetü nizâr Mustafa el-bâz, 1419.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. Müsned. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1985.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Himyerî. es-Sîre. Thk. Mustafa es-Sakâ-İbrâhîm el-Ebyârî-Abdülhâfiz eş-Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâr-u ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, Beyrut ts.
• İbn İshâk, Ebûbekir b. Muhammed. Sîret’ü İbn İshâk. Thk. Muhammed Hamidullah. y.y.: ts.
• İbn Kesîr, İmâdu’d-dîn Ebû’l-Fidâ İsmail. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm. Y.y: Dâru’l-fikr, 1414.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi, Trc. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınları, 1993.
• Harman, Ömer Faruk, “Tefsir Geleneğinde Yahûdilere Bakış”, Türkiye Dinler Târihi Derneği yay, sayı, 4, 2004, 119-126.
• Heyet. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (Hz. Muhammed Devri). Redaktör Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Çağ Yayınları, 1989.
• Heyet (Hayreddin Karaman ve Diğerleri). Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. I-V. Ankara: DİB. Yayınları, 2007.
• Kilinçli, Sami. Mekkî Surelerde Mü’minlerin Müşrikler ve Ehl-i Kitap İle İlişkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Kilinçli, Sami. “Mekkî Surelerde Mü’minlerin Ehl-i Kitap İle İlişkileri”, bilimname, XXII, 2012/1, 251-273.
• Kitâb-ı Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit, Tevrat, Zebur (Mezmurlar) Ve İncil. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi, 1997.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Berdûnî, İbrâhîm Atfîş. Kâhire: Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, 1384.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Mut’im b. Adî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2020. 31/402.
• Mevdûdî, Ebû’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. trc. Komisyon. İstanbul: İnsân yayınları, 2002.
• Mukâtil, Ebu’l-Hasan Mukâtil b. Süleyman b. Beşîr. Tefsiru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. I-III. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Özsoy, İsmail. “Faiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. 12/110-126.
• Râzi, Fahreddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-ğayb- et-Tefsiru’l- kebîr. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrrahman. Lübâbü’n-nukûl fî Esbâbi’n-nüzûl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Y.y.: Müessetü’r-Risâle, 1420.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. el-Câmiu’s-Sahîh. Medine: Mektebetü’s-selefiyye, 1964.
• Üzüm, İlyas. “Kehf Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2022. 25/188-189.
• Vâhidî, Ebû’l-Hasen Ali b. Muhammed. Esbâbü’n-nüzûl. thk, Kemal Besyûnî Zağlul. Beyrut: B,y., 1411.
• Yılmaz, Bedriye. “Erken Dönem Kur’an Tefsirlerine Göre Medine Yahudilerinin Kimlik ve Geleneklerine Genel Bir Bakış”. Milel ve Nihal, 18/1, (2021), 67-96.
• Yılmaz, Bedriye. Medine Yahudileriyle İlişkilerin Erken Dönem Kur’an Tefsirine Etkisi. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2021.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.