XII. ve XVII. ASIRLAR ARASINDA DİYARBAKIR’DA TASAVVUF KÜLTÜRÜ

Yıl 2015, Cilt: 7 Sayı: 1, 15 - 32, 19.03.2016

Abdurrahim Alkış

Öz

Bâzı kadîm kentler berâberinde farklı rûhlar taşır. Târihî süreç içerisinde şâhitlik ettiği medeniyetler bir şekilde kentlere yansır. Diyarbakır da köklü mâzisiyle, içerisinde barındırdığı târihî yapıları ve surlarıyla oldukça zengin kültür mîrâsıyla dikkati çeken bir kenttir. Hz. Ömer döneminde fethedilen şehir, çeşitli devletlere ait İslâmî eserlerle bezenmiştir. Önemli bir coğrafî konumda olduğundan pek çok âlim ve ârife ikāmetgâh olmuştur. Diyarbakır özellikle; câmileri, medreseleri, tekkeleri ve zâviyeler ile ön plana çıkmıştır. Biz bu çalışmamızda XII. ve XVII. asırlarda şehirde doğan, bir şekilde yolu bu şehre düşen ve burada ikāmet eden sûfîlerden bahsedecek, şehrin tekke ve zâviyelerini, tasavvuf kültürünü tanıtmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Tasavvuf, Tarîkat, Kültür, İbrâhîm Gülşenî, Azîz

Kaynakça

• Abdulkadir Özcan, İdrîs-i Bitlisî, DİA, İstanbul: 2000.
• Alî Emîrî, Mir’âtü’l-Fevâid Fî Terâcim-i Meşâhîr-i Âmid, (hzr: G. Kut, M. Öymen, A. Demir), TYEKB Yayınları, İstanbul: 2014.
• Evliyâ Çelebî, Seyâhatnâme, (hzr: Yücel Dağlı-S.A. Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul: 2001. Himmet Konur, İbrâhîm Gülşenî: Hayâtı, Eseleri, Tarîkatı, İnsan Yayınları, İstanbul: 2000.
• M. Mehdi İlhan, XVI. Yüzyıl İlk Yarısında Diyarbakır Şehrinin Nüfûsu ve Vakıfları: 1518 ve 1540 Târihli Tapu Tahrîr Defterlerinden Notlar, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara: 1992, c. 16, sayı: 27.
• Menâkıb-ı Evhadüddin Hamid b. Ebi’l-Fahr Kirmânî, (Nşr: Bediüzzaman Firûzânfer), İntişarât-i Büngâh-i Terceme ve Neşr-i Kitab, Tahran: 1347.
• Mevlânâ Muhammed b. Muhammed Celâleddin-i Rûmî, Külliyât-ı Şems-i Tebrîzî/Dîvân-ı Kebîr, (sh: Bediüzzamân Firûzânfer), Kitâb-ı Parisa, Tahran: 1386.
• Muhyiddin Muhammed İbnü’l-Arabî, el-Fütûhâtü’l-Mekkiye, (tkd: Mahmûd Matarcî), Dârü’l-Fikir, Beyrût: 1994.
• Mustafa Aşkar, Niyâzî-i Mısrî; Hayâtı, Eserleri, Görüşleri, İnsan Yayınları, 2. Baskı, İstanbul: 2011. Mustafa Kara, Gülşeniyye, DİA, İstanbul: 1996.
• Necdet Tosun, Bahâeddin Nakşbend: Hayâtı, Görüşleri, Tarîkatı, İnsan Yayınları, 3. Baskı, İstanbul: 2007.
• Necdet Yılmaz, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, Osmanlı Araştırmalar Vakfı Yayınları, İstanbul: 2001. Nureddin Abdurrahman-ı Câmî, Nefehâtü’l-Üns min Hadarâti’l-Kuds, (tsh: Mahmûd Abidî), İntişârât-i Sühan, 6. Baskı, Tahran: 1386.
• Ömer Lutfî Barkan, Osmanlı İmparatorluğundaKolonizatör Türk Dervîşleri, (Türkler Ansiklopedisi İçinde, ed. H.C. Güzel-K. Çiçek-S. Koca) Yeni Türkiye Yayınları, Ankara: 2002. Reşat Öngören, Safeviyye md. DİA, İstanbul: 2008.
• Sa’d-i Şîrâzî, Gülistan, (Külliyât-ı Sa’d-i Şîrâzî İçerisinde, tsh: Muhammed Ali Fürûğî, Sipehr-İkbâl, Tahran: 1341.
• Sâdık Vicdânî, Tomâr-ı Turûk-i Aliyye: Tarîkat ve Silsileleri, (hzr: İrfân Gündüz), Enderun Kitabevi, İstanbul: 1995.
• Seyyid Yahya Yesribî, Kale ve Kalender, Şeyhü’l-İşrâk Sühreverdî’nin Hayat Hikâyesi, (çev: Kenan Çamurcu), İnsan Yayınları, İstanbul: 2010.
• Şemseddin Muhammed b. Mahmûd el-İşrâkî Şehrezûrî, Nüzhetü’l-Ervâh ve Ravzatü’l-Efrâh: Târîhu’l-Hukemâ Kable’z-Zuhûr ve Ba’dehü, (thk: Abdülkerîm Ebû Şüveyrib), Dâr ve Mektebetü Bîbliyon, Beyrût: 2007.
• Şihâbüddin Yahyâ Sühreverdî, el-Elvâhü’l-İmâdiyye, (Mecmû’a-i Müsannafât-i Şeyh-i İşrâk İçerisinde, tsh: Necefkul-i Habîbî), Pejüheşgâh-i Ulûm-i İnsânî ve Mütâleât-i Ferhengî, 4. Baskı, Tahran: 1388.
• Walther Hınz, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd: XV. Yüzyılda İran’ın Milli Bir Devlet Haline Yükselişi, (çev: Tevfik Bıyıkoğlu), TTK Basımevi, Ankara: 1992.