TÜRK OCAKLARI’NIN VİLAYAT-I ŞARKİYE’DE TEŞKİLATLANMASI VE KURULTAYLARDA ŞARK İLE İLGİLİ TARTIŞMALAR (1924-1928)

Yıl 2016, Cilt: 8 Sayı: 2, 785 - 799, 30.11.2016

Ercan Çağlayan

Öz

İmparatorluğun
çöküş döneminde kurulan ve Cumhuriyet’in birinci on yılı içerisinde kapatılan
Türk Ocakları’nın (1912-1931) esas gayesi, Türklerin ilmi, iktisadi ve sosyal
alanlarda ilerlemesine; Türk dilinin ve kültürünün gelişmesine katkı sunmaktı.
Bununla birlikte Osmanlı’nın son dönemlerinde daha
ziyade kültürel çalışmalar yapan Türk Ocakları, erken Cumhuriyet döneminde ise
milliyetçiliğin ve sekülerliğin dominant olduğu Kemalist ideolojinin konsolide
olması için faaliyetlerde bulunuyordu. Daha açık bir biçimde ifade etmek
gerekirse Ocaklar, ülkenin batısında ekseriyetle beden terbiyesi ve düşünce
üzerine odaklanarak çağdaş ve seküler bir toplum inşa etmeye çalışırken doğuda
ise Türkçenin yaygınlaştırılması ve buna bağlı olarak Türkçe dışındaki dillerin
kamusal alandan tasfiye edilmesine odaklanıyordu. Söz konusu iki gayenin
gerçekleşmesi için Ocaklar, Türk dili, edebiyatı ve tarihi konusunda çalışmalar
yaparak; konferans, seminer, kurs ve balo gibi etkinlikler tertip ederek bir
taraftan Türk milliyetçiliğinin kitleselleşmesinde diğer taraftan ise seküler
bir toplumun inşasında başat bir rol oynadılar.

Elinizdeki
çalışmada, erken Cumhuriyet Dönemi’nde Vilayat-ı Şarkiye olarak adlandırılan
Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk Ocakları’nın teşkilatlanmasına
yoğunlaşılacaktır. Çalışma iki bölüm halinde yürütülecektir. Çalışmanın birinci
bölümünde Türk Ocakları’nın Vilayat-ı Şarkiye’deki teşkilatlanması ele
alınacaktır. İkinci bölümde ise 1924-1928 yılları arasında düzenlenen Türk
Ocakları kurultaylarındaki “Şark”, “lisan” ve “temsil” tartışmaları ele
alınarak Ocakların sözü edilen konulardaki tutumu ve perspektifi ortaya konulacaktır.  

Anahtar Kelimeler

Türk Ocakları, Vilayat-ı Şarkiye, Türk Ocakları Kurultayları, Türkleştirme, Sekülerleştirme, Şark ve Lisan Tartışmaları.

Kaynakça

• 1340 Senesi Nisan’ında Toplanan Birinci Türk Ocakları Umumi Kongresi Zabıtları, İstanbul, 1924.
• Türk Ocakları 1926 Senesi Kurultay Zabıtları, Kader Matbaası, İstanbul, 1927.
• Türk Ocakları 1927 Senesi Kurultay Zabıtları, Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası, Ankara, 1928.
• Türk Ocakları 1928 Senesi Kurultay Zabıtları, Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası, Ankara, 1930.