FAHRUDDÎN ER-RÂZÎ’NİN MEFÂTÎHU’L-GAYB ADLI TEFSİRİNDE HZ İSA’NIN (A.S) REF’İ VE NÜZULÜ

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 1, 271 - 289, 30.04.2018

Mehmet Yusuf Yagır

https://doi.org/10.26791/sarkiat.357034

Öz

Hz. İsa (a.s) hakkında
birçok ihtilaf vardır. Yahudilerin ortaya attıkları bir iddiaya göre Hz. İsa
(a.s) öldürülmüş ve çarmıha gerilmiştir. Aynı şekilde Hıristiyanlar da onun
öldürüldüğüne ve çarmıha gerildiğine inanırlar. Bununla beraber Hıristiyanlar Hz.
İsa’nın (a.s) tekrar yeryüzüne nüzul edeceğine de inanırlar. Kur’an ise Hz. İsa
(a.s)’ın öldürülmediğini ve çarmıha gerilmediğini haber verir. Hıristiyanlarda
mevcut olan nüzul telakkisi, farklı olmakla beraber Müslümanlarda da mevcuttur.
Nüzul meselesi Kur’an’da açık ve net bir şekilde ifade edilmese de, hadislerde
sarih ve kesin ifadelerle dile getirilmiştir. Bu çalışmada üç semavi din
açısından önem arz eden Hz. İsa (a.s)’ın nüzul ve ref’ meselelerinin tefsire
yansımalarını ortaya koyduk. Tefsir olarak da Meşhur müfessir Fahreddin
er-Râz’i’nin Mefâtihu’l-Gayb adlı eserini seçtik. er-Râzi bu meselelere
taalluk eden ayetlere dair önemli değerlendirmelerde bulunmuştur. Onun
değerlendirmelerini kıyaslamak için de birçok tefsir kitabına müracaat ettik. 

Anahtar Kelimeler

İsa, çarmıh, Ref’, Nüzul

Kaynakça

• ‘Abdülhamid, Muhsin. er-Râzî Müfessiren. Bağdad, Dâru’l-Hürriye, 1394/1974.
• el-‘Askalânî, Ebû’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Ali b. Hacer. Lisânu’l-Mîzân. 7 cilt. (Beyrut: Müessesetü’l- A’lami, 1390/1971).
• Aydüz, Davut. Tefsir Tarihi, Çeşitleri ve Konulu Tefsir. İstanbul: Işık Yayınları, 2004.
• el-Bağavî, Ebû Muhammed b. Mes’ud. Meâ’limü’t-Tenzîl fi Tefsiri’l-Kur’an. thk. ‘Abdurrezzak el-Mehdî. 5 cilt. (Beyrut: Daru İhya-i Türasi’l-‘Arabî, 1420).
• el-Beydâvî, Nasiruddîn Ebu Sa’id ‘Abdullah b. ‘Ömer b. Muhammed eş-Şirazî. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. thk. Muhammed ‘Abdurrahman el-Mar’aşlî. 5 cilt. (Beyrut, Dâru İhyai’Türasi’l-‘Arabî, 1418/1997).
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. Ankara: DİB Yay., 1955.
• el-Buhârî, Ebû ‘Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahihu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasirü’n-Nâsir. 9 cilt. (y.y: Dâru Tavki’n-Necât, 1422).
• Cerrahoğlu, İsmail. “Fahreddîn er-Râzî ve Tefsiri” Atatürk Ünv. İİF. Dergisi, sy. 1 (1977): 7-57.
• --------------, Tefsir Tarihi. 2 cilt. (Ankara: DİB Yay., 1998).
• --------------, “Fahreddîn er-Râzî ve Tefsiri,” Tefsir-i Kebîr, çev. Suat Yıldırım vd. 1: 51. İstanbul: Huzur Yayınları, t.y.
• Challage, Félicien. Dinler Tarihi. çev. Semih Tiryakioğlu. İstanbul: Varlık Yay., 1960).
• Çalışkan, Mehmet Tefsir Bilgileri. Adana: Nobel Kitabevi, 2005.
• Çetin, Mustafa Tefsirde Dirayet Metodu. y.y: t.y.
• ed-Dâvûdi, Hâfız Şemsuddin Muhammed b. ‘Ali İbn Ahmed. Tabâkâtu’l- Müfessirîn. thk. ‘Ali Muhammed ‘Ömer. 2 cilt. (Kahire: Mektebetü Vehbe, 1392/1972).
• Duman, M. Zeki. Uygulamalı Tefsir usulü ve Tefsir Tarihi. Kayseri: Erciyes Ünv. Yay., 1992.
• Ebu’l-‘Abbâs Muvaffakuddîn Ahmed b. Kâsım İbn Ebi Usaybia’. ‘Uyûnu’l-Enbâ fî Tabâkâti’l-Etibbâ. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, 1965.
• Emin, Ahmed. Zuhrü’l-İslâm. Kahire: Mektebetu Nahdeti’l-Mısriyye, 1996.
• el-Ezdî, Ebû Davûd Süleyman b. el-Eş’as b. İshak b. Beşîr b. Şeddad b. ‘Amr. Sünenu Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin ‘Abdülhamit. 4 cilt. (Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, t.y.).
• Ganieva, S. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. 4: 8. Ankara: AKM Yay., 2004.
• el-Hansârî, Muhammed Bâkır b. Zeynü’l-‘Abidîn b. Ca’fer el-Musevî. Ravdâtü’l-Cennât fî Ahvâli’l-‘Ulema ve’s-Sâdât. thk. Esedullâh İsmailîyyân. 8 cilt. (Tahran: Mektebetu İsmailîyyân, 1392).
• el-Halveti, Ebu’l-Fidâ İsmail Hakki b Mustafa el-İstanbulî. Rûhu’l-Beyân. 10 cilt. (Beyrut: Daru’l-Fikr, t.y.).
• Huleyf, Fethullâh. Mevsu’âtu’l-Hadâreti’l-İslâmiyye. y.y: Müessesetu Âli Beyt, t.y.
• el-Humeydî, Ebubekr ‘Abdullah ez-Zübeyr b. ‘İsa b. ‘Abdullah el-Kureyşi el-Esedî. Müsnedu’l-Humeydî. thk. Hasen Selim ed-Daranî. 2 cilt. (Dımaşk: Dâru’s-Sikâ, 1996).
• İbn ‘Aşûr, Muhammed el-Fazıl b. Muhammed Tahir b. Muhammed. et-Tefsir ve Ricaluhu. y.y: 1417/1997.
• İbn Ebî Hatim, Ebu Muhammed ‘Abdurrahman b. Muhammed b. İdris b. el-Münzir. Tefsiru’l-Kur’ani’l-‘Azîm li İbn-i Ebi Hatim. thk. Esa’d Muhammed et-Tayyib. 3. Baskı, 9 cilt. (Suud-i Arabistan: Mektebetu Nezzar Mustafa el-Bâz,1419).
• İbn Ebi Zemenîn, Ebu ‘Abdullah Muhammed b. ‘İsa b. Muhammed. Tefsirü’l-Kur’ani’l-‘Azîz. thk. Ebu ‘Abdullah Huseyn b. ‘Ukkâşe, Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 5 cilt. (Kahire: el-Farûku’l-Hadise, 1423/2002).
• İbn Hallikân, Ebû’l-‘Abbâs Şemsüddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu’l-A‘yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan ‘Abbâs. 7 cilt. (Beyrut: Dâru Sadr t.y.).
• İbn Kesîr, ‘İmaduddîn Ebû’l-Fidâ İsmaîl b. ‘Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 cilt. (y.y.: Dârü’l-Fikr, 1407/1986).
• -----------, Tefsiru’l-Kur’ani’l-‘Azîm. thk. Sami b. Muhammed Selame. 2. Baskı. 8 cilt. (Riyâd: Daru Taybe, 1420/1999).
• İbn Mâce, Ebu ‘Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. Sünenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad ‘Abdülbaki. 2 cilt. (Beyrut: Daru İhyai Kütubi’l-‘Arabî, t.y.). İbn Münzir, Ebu Bekr Muhammed b. İbrahim. Tefsiru İbni’l-Münzir. thk. Sa’d b. Muhammed es-Sa’d. 9 cilt. (Medine: 1423/2002).
• ‘İmrân, Mustafa. “İmamü’l-Mütekellimîn” Mecelletu’l-Ezher, sy. 8. (1975): 896-901.
• İncil, Ahd-i Cedid Şirketi, İstanbul, 1999.
• el-İsfehânî, Ebu’l Kasım el Huseyn b Muhammed er-Râğıb. Tefsiru’r-Râğıb el-İsfehânî. thk. ‘Adil b. ‘Ali’ş-Şiddî. 5 cilt. (Riyad: 1424/2003).
• Jomier, Jacques. Tevrat İncil ve Kur’an. çev. Sakib Yıldız. İstanbul: Hareket Yay., 1974).
• el-Kasımî, Muhammed Cemaluddin b. Muhammed Sa’id b. Kasım el-Hellâk. Mehâsinu’t-Te’vil. thk. Muhammed Basel ‘Uyûnu’s-Sevd. 9 cilt. (Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418).
• el-Kattân, Mennâ. el-Vecîz fî Usuli’t-Tefsir, 2. Baskı. Riyad: Câmia’tü’l-İmâm Muhammed b. Su’ûd el-İslâmiyye, 1400/1980.
• el-Kiftî, Ebû’l-Hasan Cemâluddîn ‘Ali b. Yûsuf b. İbrahîm. İhbârü’l-‘Ulemâ bi Ahbâri’l-Hükemâ. Kahire: Matbaatü’s-Sa’ade, 1326.
• el-Kuşeyrî, ‘Abdülkerim b. Hevazin b. ‘Abdülmelîk. Letâifu’l-İşârât (Tefsiru’l-Kuşeyrî). thk. İbrahim Besyûnî. 3. Baskı. 3 cilt. (Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetu’l-’Amme li’l-Kitab, t.y.).
• Kutûb, Seyyid İbrahim Huseyn eş-Şaribî. fi Zilâli’l-Kur’an. 17. Baskı. 6 cilt. (Beyrut, Kahire, Daru’ş-Şüruk, 1412). es-Sabûnî, Muhammed ‘Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 cilt. (Kahire: Daru’s-Sâbunî, 1417/ 1997).
• el-Ma’sumi, Muhammed Saghir Hasan. “Imam Fakhr al-Din al-Razi and His Critics” Islamic Studies. 5: 106. İslamabad: 1967.
• el-Maverdî, Ebu’l-Hasen ‘Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habib el-Basrî el-Bağdadî Tefsiru’l-Maverdî (en-Nüketu ve’l-‘Uyûn). thk. es-Seyyid b. ‘Abdu’l-Maksud b. ‘Abdurrahim. 6 cilt. (Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, t.y.).
• Mekki b. Ebi Talib,Ebu Muhammed Hammûş b. Muhammed b. Muhtar el-Kaysî el-Kayrevânî. el-Hidâye ilâ Büluği’n-Nihâye. 13 cilt. (b.y.y: Mecmuatu Buhusi’l-Kitab ve’s-Sünne, 1429/ 2008).
• el-Mevdûdî, Ebu’l-A’la. Tefhimu’l-Kur’an. çev. Muhammed Han Kayanî vd. 7 cilt. (İstanbul: İnsan Yay., 1986).
• Michel, Thomas. Hıristiyan Tanrıbilimine Giriş. İstanbul: Ohan Basımevi, 1992.
• Mukâtil b. Süleyman, b. Beşîr el-Ezdi el-Belhî. Tefsiru Mukâtil b. Süleymân. thk. ‘Abdullah Mahmud Şehate. 5 cilt. (Beyrut: Dâru İhyai Türasi’l-‘Arabî, 1423).
• Müslim, Ebu’l-Huseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbakî. 5 cilt. (Beyrut: Daru İhya-i Türasi’l-‘Arabi, t.y.).
• en-Nisâburî, Ebû ‘Abdillah Muhammed b. ‘Abdullah b. Muhammed el-Hâkim. el-Müstedrek ‘Ala’s-Sahihayn. thk. Mustafa ‘Abdulkadir ‘Ata. 4 cilt. (Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1411/1990).
• en-Nisâburî, Nizamuddin el-Hasen b. Muhammed b. Huseyn el-Kummî. Garîbu’l-Kur’an ve Reğâibu’l-Furkân. thk. eş-Şeyh Zekeriyyâ ‘Umeyrât. 6 cilt. (Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1416).
• en-Nu’mânî, Ebû’l-Hafs Siracuddin ‘Ömer b. ‘Ali b. ‘Adil el-Hanbelî ed-Dımaşkî. el-Lübâb fi ‘Ulumi’l-Kitâb. thk. Muhammed ‘Ali Mu’avviz ve ‘Adil Ahmed ‘Abdu’l-Mevcûd. 20 cilt. (Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1998).
• Nursi, Said. Mektubat. İstanbul: Envar Neşriyat, 2006.
• er-Râzî, Muhammed b. ‘Ömer b. el-Huseyn b. el-Hasan b. ‘Ali el-Kureyşî el-Bekrî Fahruddîn. Mefâtîhu’l-Gayb, 32 cilt. (Beytrut: Darü’l-Fikr, 1425-1426/2005). ---------, Meâlimu Usuli’d- Dîn. çev. Nadim Macit. Erzurum: İhtar Yayınları, 1966.
• es-Safedî, Ebû’s-Safâ Salâhudîin Halîl b. Aybek b. ‘Abdullah. el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk. Ahmed el-Arnâvût ve Türkî Mustafâ. 29 cilt. (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1420/2000).
• es-Sa’lebî, Ebu İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-Beyân ‘An Tefsiri’l-Kur’an. thk. el-İmam Ebî Muhammed b. ‘Aşûr. 10 cilt. (Beyrut: Dâru İhyai Türâsi’l-‘Arabî, 1422/ 2002).
• Salih, ‘Abdulkadir Muhammed. et-Tefsiru ve’l- Müfessirûn fi’l-’Asri’l-Hadîs. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1424/2003.
• es-Sem’anî, Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed b. ‘Abdülcebbar b. Ahmed el-Mervizî. Tefsiru’l-Kur’an. thk. Yasir b. İbrahim ve Ganim b. ‘‘Abbâs b. Ganim. 6 cilt. (Riyad: Daru’l-Vatan, 1418/1997).
• es-Semerkândî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. İbrahim. Tefsiru’s-Semerkândî (Bahru’l-‘Ulûm). thk. Mahmud Mataracı. 3 cilt. (Beyrut: Daru’l-Fikr, t.y.).
• es-Semîn, Ebu’l-‘Abbâs Şihabuddin Ahmed b. Yusuf b. ‘Abduddaim. el-Halebî ed-Dürrü’l-Mesûn fi ‘Ulûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. thk. Ahmed Muhammed Harrât. 11 cilt. (Dımaşk: Darü’l-Kalem, t.y.).
• Sofuoğlu, Mehmet. Tefsire Giriş. İstanbul: Çağrı Yay., t.y.
• es-Suyûtî, ‘Abdurrahman b. el-Kemal Celaluddin. Tabâkâtü’l-Müfessirîn, thk. ‘Ali Muhammed ‘Ömer. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1976. ------------, ed-Dürrü’l-Mensûr fi Tefsiri bi’l-Me’sûr. 8 cilt. (Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1993).
• es-Sübkî,Tacuddîn ‘Abdulvehhâb b. Takiyyuddîn. Tabâkâtü’ş-Şafi’îyyeti’l-Kübrâ. thk. Mahmud Muhammed et-Tenâhî ve ‘Abdülfettâh Mahmud el Huluv. 10 cilt. (y.y., 1413).
• eş-Şeybânî,Ebû ‘Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Hilal b. Esed. Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavut ve ‘Adil Mürşid. 45 cilt. (b.y.y: Müessesetü’r-Risale, 1421/2001).
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr Ebu Ca’fer. Câmiu’l-Beyân An Te’vili’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 cilt. (Beyrut: Mektebetü’r-Risâle, 1420/2000).
• Taşköprüzâde, ‘İsamuddîn Ahmed Efendi, Miftahu’s-Sa‘ade ve Misbahu’s-Siyâde fî Mevdu’ati’l-‘Ulûm. thk. Kâmil Kâmil Bekrî ve ‘Abdülvehhâb Ebü’n-Nûr. 3 cilt. (Kahire: Dârü'l-Kütübi'l-Hadise, 1968).
• et-Tirmizî, Muhammed b. ‘İsa b. Sevre b ‘İsa b. Dahhâk Sünenu’t-Tirmizi. thk. İbrahim ‘Utve Avviz. 2. Baskı. Şirketu Mektebe ve Matbaa Mustafa el-Babi el-Halebî. 5 cilt (Mısır, 1395/1975).
• Uludağ, Süleyman. Fahreddîn Razi, Hayatı, Fikirleri, Eserleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1991.
• el-Vâhidî, Ebu’l-Hasen ‘Ali b. Ahmed b. Muhammed b. ‘Ali. el-Vecîz fi Tefsiri Kitâbi’l-‘Azîz. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1415.
• -------------, el-Vesît fi Tefsiri’l-Kur’ani’l-Mecîd. ‘Adil Ahmed ‘Abdülmecid, ‘Ali Muhammed Mu’avviz. vd. 4 cilt. (Beyrut: 1415/1994).
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddîn er-Râzî”. DİA. 12: 93. İstanbul: TDV Yay., 1995.
• ez-Zehebî, Muhammed Huseyn. et-Tefsir ve’l-Müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, t.y.
• ez-Zehebî, Ebû ‘Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhü’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhir ve’l-A’lâm. thk. Beşâr Âvvâd Ma’rûf. 15 cilt. (Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1424/2003).
• ez-Zerkân, Muhammed Salih. Fahruddîn er-Râzî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• ez-Zuhaylî, Muhammed. Merâciu’l-Ulumi’l-İslâmiyye. Dımaşk, ty.
• en-Nesefî, Ebu’l-Berakât ‘Abdullah b. Ahmed b. Mahmud Hafizuddin. Tefsiru’n-Nesefî (Medâriku’t-Tenzil ve Hakâiku’t-Te’vil. thk. Yusuf ‘Ali Bedevî. (Beyrut: Daru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998).
• el-Endulusî, Muhammed b. Yusuf b. ‘Ali b Yusuf b. Hayyân Esîruddin. el-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsir. thk. Sıdkî Muhammed Cemil. 10 cilt. (Beyrut: Daru’l-Fikr, 1420).
• İbn ‘Abbâs, ‘Abdullah Tenvirü’l Mekâbis min Tefsir-i İbn ‘Abbâs. toplayan: Mecduddin Ebû Tâhir Muhammed b. Yakub el-Firuzâbâdî. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, t.y.).
• es-Sa’lebî, Ebu Zeyd ‘Abdurrahman b. Muhammed b. Mahluf. el-Cevâhiru’l-Hisân fi Tefsiri’l-Kur’an. thk. eş-Şeyh Muhammed ‘Ali Mu’avviz ve eş-Şeyh ‘Adil Ahmed ‘Abdu’l-Mevcûd. 5 cilt. (Beyrut: Daru İhyâi’t-Türasi’l-‘Arabî, 1418).
• eş-Şevkânî, Muhammed b. ‘Ali b. Muhammed b. ‘Abdullah. Fethu’l-Kadîr. 6 cilt. (Beyrut: Daru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1414).
• el-Kurtûbî, Şemsuddin Ebu ‘Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebibekr b. Ferahi’l-Ensarî el-Hazrecî. Tefsirü’l-Kurtûbi (el-Câmiu’l-Ahkâmi’l-Kur’an). thk. Ahmed el-Birdunî ve İbrahim Etfiş, 2. baskı, 20 cilt. (Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964).
• ez-Zeccâc, Ebu İshak. Me’ani’l-Kur’an ve İ’râbuhû. 5 cilt. (Beyrut: ‘Alemü’l-Kütub, 1408/1988).
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Amr b. Ahmed Cârullah el-Keşşâf ‘an Hakâik-i Ğavâmizi’t-Tenzîl, 3. baskı. 4 cilt. (Beyrut: Darü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1407).