FONKSIYONÊN HEVBEŞ Û ZINCÎREYA RÛDANÊ DI VEGÊRANA EDEBIYATA KURDÎ YA SOVYETÊ DE

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 3, 805 - 818, 31.08.2018

Zülküf Ergün

Öz

Kurte

Ev gotar di mînaka şeş
deqên edebî de ku xeta giştî ya vegêrana edebiyata kurdî ya Sovyetê temsîl
dikin, hewl dide fonksiyonên hevbeş û zincîreya rûdanê ya vê edebiyatê
destnîşan bike. Edebiyata kurdî ya Sovyetê ji ber hin sedemên diyarkirî xwe dispêre
fonksiyon û zincîreya rûdanê yên hevbeş. Zincîreya rûdanê ya van berheman ji deh
fonksiyon û elementên vegêranê yên mîna zordariya axa û began, zordestiya Roma
Reş, rev, xêrxwazî û dostaniya ermeniyan, qenciya rûsan, rizgarkeriya Şoreşa
Bolşevîk, astengiya adetên xirab ên berê û dijayetiya wan, bicihkirina
bernameya damezirandinê ya sosyalîst, beşdariya Şerê Weteniyê û folklorheziyê
pêk tê. Rêzbendî û jimareya van fonksiyonan di vegêrana vê edebiyatê de sê
kategoriyên vegêranî derdixe holê. Di kategoriya yekem de rûdan berî Şoreşa
Bolşevîk dest pê dikin û rûdanên piştî Şoreşê jî vedigirin. Di vê kategoriyê de
kêm zêde hemû fonksiyonên navborî di vegêranê de cih digirin û mebesta wan a
sereke berawirdkirina serdema berî Şoreşê û piştî Şoreşê ye. Berhemên vê
kategoriyê ji ber ku demeke dirêj vedigirin panaromîk in û di her qonaxekê de rûdan
û karekterên nû li berheman tên zêdekirin. Ji ber vê, di van berheman de
belawelabûna zûrbûnê, nebûna rûdaneke navendî û qelsiya karekterên sereke wek
kêşeyên hunerî derdikevin holê. Di kategoriya duyem de rûdan dîsa berî Şoreşê
dest pê dikin û bi gihîştina Sovyetê yan jî bi serketina Şoreşê bi dawî tên. Di
vê kategoriyê de vegêran li ser zordestiya serdema feodal û zemînesaziya Şoreşa
Bolşevîk zûr dibe. Di kategoriya sêyem de jî berhemên edebî tenê rûdanên piştî
Şoreşê vedigirin û zûrbûn li ser bernameya damezirandinê û avakirina nasnameya
Sovyetê ye. Di van cure berheman de kêşeya sereke ew e ku girêya rûdanan bi
hêsanî tê çareserkirin û mirov hest bi tu milmilaneyê nake.

SOVYET KÜRT
EDEBİYATI ANLATISINDA ORTAK FONKSIYONLAR VE OLAY ÖRGÜSÜ 

Öz

Bu makale Sovyet Kürt edebiyatının ana
hattını temsil eden altı edebi metin örneğinde bu edebiyatın ortak fonksiyon ve
olay örgüsünü tespit etmeye çalışmaktadır. Sovyet Kürt edebiyatı belirli bazı faktörlerden
dolayı ortak fonksiyon ve olay örgüsüne dayanmaktadır. Bundan dolayı bu edebi
eserlerin olay örgüsü; ağa ve beylerin istibdadı, Roma Reş’in istibdadı, kaçış,
Ermenilerin dostluğu ve hayırhahlığı, Rusların iyiliği, Bolşevik Devrimin
kurtarıcılığı, eski kötü adetlerin engelleyiciliği ve buna karşı geliştirilen
karşıtlık, sosyalist inşa programı, ulusal savaşa katılım ve folklorseverlik
gibi on fonksıyon ve anlatı elementlerinden meydana gelmektedir. Bu edebiyatın
anlatısında fonksiyonların sıralanması ve sayısı üç farklı anlatı kategorisini
ortaya çıkarmaktadır. İlk kategoride olaylar Bolşevik Devrimden önce başlayıp
Devrimden sonraki olayları da içermektedir. Bu kategoride aşağı yukarı adıgeçen
bütün fonksiyonlar yer almakdatır ve temel amaç Devrim öncesi ve Devrim sonrası
dönemleri karşılaştırmaktır. Bu kategorideki eserler uzun bir zaman dilimine dayanıp
sürekli yeni olaylar ve karekterlerle genişledikleri için panaromiktirler.
Bundan dolayı bu eserlerde odaklanma dağınıklığı, merkezi bir olayın olmaması
ve karekterlerin zayıflığı temel teknik sorunlar olarak ortaya çıkmaktadır.
İkinci kategoride olaylar yine Devrimden önce başlayıp Sovyetler Birliğine ulaşma
ya da Devrimin başarısı ile sonlanmaktadır. Bu kategoride anlatı feodal dönemin
istibdadı ve Bolşevik Devrimin hazırlığına odaklanmaktadır. Üçüncü kategoride
edebi eserler sadece Devrimden sonraki olayları içerip odaklanmanın merkezinde
sosyalist inşa programı ve Sovyet kimliğinin inşası yer almaktadır. Bu
eserlerdeki temel sorun da düğümün kolayca çözülmesi ve çelişki ve gerginliğin
zayıflığıdır.

Anahtar Sözcükler: Fonksiyon,
olay örgüsü, fabula, sujet, anlatı, Sovyet Kürt edebiyatı.

COMMON
FUNCTION AND PLOT IN THE NARRATION OF SOVIET KURDISH LITERATURE

Abstract 

This article deals with establishing
the common functions and plot of Soviet Kurdish literature in the example of
six literary texts which represent the outline of this literature. Soviet
Kurdish literature is based on the common functions and plot because of some
certain factors. Therefore the functions and plot of these literary works consist
of ten elements of functions and narration such as despotism of agha and
landowners, Roma Reş’s despotism, escape, friendship and benevolent of
Armenian, benevolent of Russians, saviour of Bolshevik Revolution,
obstructiveness of the old bad traditions and the opposition of this in turn,
social construction programme, involvement in national war, and
love of folklore. In this literary narration, the sequence and number of the
functions reveal three different narrations. In first category events contain
the events before and after Bolshevik Revolution.  In this category there
are all of the above-mentioned functions and the fundamental aim here is to
compare the periods before and after the Revolution.  The works in this
category are panoramic because of the fact that they are based on the long term
and constantly expanded with the new events and new characters. Therefore in
these works, dispersion of focus, absent of central event and weakness of
characters distinguish as the fundamental technical problems. In the second
category the events also start before the Revolution, and reach the Soviet
Union or result in the success of the Revolution. In this category the
narration focuses on the despotism in the feudal period and the preparation of
Bolshevik Revolution.  In the third category, the literary works consist
of only the events after the Revolution and social construction programme and building
Soviet identity take place at heart of the focus. The main problem in these
works is the unravelling of the climax easily and the weakness of contradiction
and tension.

Key Words: Function, Plot, Fabula, Subject, Narration, Soviet
Kurdish Literature

Anahtar Kelimeler

Fonksiyon, zincîreya rûdanê, fabula, sujet, vegêran, Function, Plot, Fabula, Subject, Narration, Soviet Kurdish Literature Fonksiyon, olay örgüsü, anlatı

Kaynakça

• MIHEMED, Mîran Celal (2009). Binyatî Rûdaw le Romanî Kurdîy Başûrî Kurdistan da. Silêmanî: Mellbendî Kurdolocî.
• ONEGA, Susana-LANDA, José Angel Garcia (2002). Anlatıbilime Giriş (Y. Salman-D. Hakyemez, Wer.). İstanbul: Adam Yayınları.
• PROPP, V. (2011). Masalın Biçimbilimi (Wer. M. Rifat-S. Rifat). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• SEMEND, Sîma (1996). Xezal (Tîpguhêzî, Ş. Kaya). Stockholm: Weşanên Nûdem.
• ŞEMO, Erebê (2015). Jiyana Bextewar. Diyarbakır: Lîs.
• TOMAŞEVSKİ, Boris (2010). “Tema Örgüsü” Yazın Kuramı (T. Todorov, Ed.) (M. Rifat-S. Rifat, Wer.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. r. 247-287.
• XUDO, Egitê (1995). Dê û Dêmarî (Tîpguhêzî, N. Kutlay). Stockholm: Weşanên Nûdem.
• Çavkanî
• CINDÎ, Heciyê (2008). Hewarî (Tîpguhêzî, P. Alîmûradî). Diyarbakır: Lîs.
• DERVİŞCEMALOĞLU, Bahar (2014). Anlatıbilime Giriş. İstanbul: Dergah Yayınları.
• EVDILREHMAN, Eliyê (2012). Morof (Tîpguhêzî, M. Têmûr-D. Têmûr). Diyarbakır: Lîs.
• FORSTER, E. M. (2001). Roman Sanatı (Wer. Ü. Aytür). İstanbul: Adam Yayınları.
• ÎBO, Sihîdê (2009). Kurdê Rêwî (Tîpguhêzî, X. Omerxalî). İstanbul: Avesta.