ŞÂFİÎ USÛLCÜLERİN DEĞERLENDİRME VE TERCİH YAPARKEN SÜNNET VE HADİS MESELELERİNE YAKLAŞIMI: ZEKERİYYA el-ENSÂRÎ ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 3, 873 - 886, 31.08.2018

Nurullah Agitoğlu

https://doi.org/10.26791/sarkiat.429915

Cited By: 1

Öz

Hicrî
ilk iki yüzyılda ortaya çıkan Hicaz fıkhı ile Irak fıkhından orijinal bir
sentez meydana getiren İmam Şâfiî’ye (ö. 204/820) nispet edilen ekole Şâfiî
mezhebi denilmiştir. Bağlayıcılık açısından hadisler için ittisâl şartını
yeterli bulan Şâfiîler, haberlerle amel etmek için ilâve şartlar ileri
sürülmesine karşı çıktıklarından Hanefî ve Mâlikî çevrelerinin bu yönde
geliştirdiği formülleri eleştiri konusu yapmışlardır. Buna bağlı olarak haber-i
vâhidle haram ve vâcibin sabit olamayacağı yaklaşımı eleştirilmiş, hükme
delâlet noktasında zannîlik bulunmaması kaydıyla bu tür hükümlerin haber-i
vâhide dayandırılabileceği ilkesi benimsenmiştir. Bu tür konuları genişçe ele
alan ve değerlendirme yoluna giden önemli Şâfiî usûlcülerinden biri Ebû Yahyâ
Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed el-Ensârî’dir. (ö. 926/1520).  İbn Hacer, 
el-Bulkînî, İbnü’l-Hümâm, Celâleddin el-Mahallî gibi çok sayıda âlimden
fıkıh ve diğer dinî ilimleri okuyan Zekeriyya el-Ensârî, genç yaşta hocalarının
izniyle ders ve fetva verecek seviyeye ulaştı. Kendisinden ilim tahsil edenler
arasında İbn Hacer el-Heytemî, Hatîb eş-Şirbînî, Abdülvehhâb eş-Şa‘rânî gibi
şahsiyetler bulunmaktadır. Kaynaklarda el-imâm, el-hâfız, şeyhu
meşâyihi’l-İslâm, şeyhü’l-İslâm gibi lakaplarla anılan Zekeriyyâ el-Ensârî,
neredeyse bütün dinî ilimler alanındaki geniş bilgisi yanında Şâfiî mezhebinin
temel eserlerini anlama, onların tercihleri arasında değerlendirme ve tercih
yapma konusunda uzmandı. Eserleri mezhep görüşlerinin âyet ve hadislerle
temellendirilmesi, ta‘lîl edilmesi, önceki ulemânın hatalı bulduğu nakil ve
görüşlerinin eleştirilmesi, hadisleri tahrîc ederek kaynaklarının ve bu konuda
âlimlerin değerlendirmelerinin belirtilmesi bakımından önem taşır. Bundan
dolayı eserleri daha sonraki Şâfiî âlimleri arasında itibar görmüş, mezhebin
meseleleri konusunda dayanak olmuş, üzerine çeşitli ihtisar, şerh ve hâşiye
çalışmaları yapılmıştır. Önemli eserlerinden biri de usûl konusunda yazdığı Gâyetu’l-vüsûl
şerhu Lübbi’l-usûl adlı çalışmasıdır. Bu eseri yine kendisine ait olan Lübbü’l-usûl
adlı eserinin şerhidir. Lübbü’l-usûl ise Tâceddin es-Sübkî’nin Cem’u’l-cevâmi’inin
muhtasarıdır. Onun sünnet ve hadis meseleleri konusundaki yorum ve
değerlendirmeleri bu eseri çerçevesinde ele alınacaktır. Böylelikle Şâfiî
usûlcülerin bu tür konuları yorumlama noktasındaki yaklaşım ve tutumları tespit
edilmeye ve değerlendirmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Usûl, Şâfiîler, Sünnet, Haber

INTERPRETATIONS OF THE SUNNET AND HADITH SUBJECTS OF METHODOLOGISTS THROUGH THE EVALUATION AND PREFERENCE: ZEKERIYA EL-ENSARI EXAMPLE

Öz

The
Hijaz fiqh which emerged in the first two centuries of Hijri was called Shâfiî
sect in the school of fiqh, which is based on Shafi'i (d. 204/820), who had the
possibility of evaluating the fate of Iraq and bringing it to an original
synthesis. In terms of binding, the Shafi'i, who found the ittisal condition
for the hadiths satisfactory, have criticized the formulas developed by the
Hanafi and Marikî circles in this direction because they opposed the addition
of additional conditions to operate with the news. In this respect, the
approach that the haram and the worshiper can not be fixed with news and wisdom
has been criticized and the principle has been adopted that such provisions can
be based on news, provided that there is no doubt at the point of issue. One of
the prominent Shafi'i scholars who address these issues extensively and go on
the path of evaluation is Abu Yahya Zekeriyyâ b. Muhammad b. Ahmed al-Ansari.
(d. 926/1520).  Zekeriyya al-Ansari, who
read fiqh and other religious sciences from many scholars such as Ibn Hajjar,
al-Bulkîn, Ibn al-Khumâm, Celâleddin al-Mahallî, attained the level to teach
and fatwa with the permission of their teachers. Among those who collect
knowledge, there are personalities such as Ibn Hajjar al-Heytemi, Hatîb
al-Shirbinî, Abd al-vahab al-Sha'rāni. Zakeriyya al-Ansari, who is known by his
nicknames like al-Imâm, al-hafiz, sheikh al-islâm in the sources, comprehends
the basic works of Shafi'i sect besides the broad knowledge in almost all
religious sciences, he specialized in. His works emphasize the basis of sectarian
views with verses and hadiths, to be ta'îl, to criticize the transmission and
views of the previous faults which are erroneous, to emphasize the hadiths and
to indicate the sources and the evaluations of the scholars in this respect. His
works were respected among the scholars of the later Shafi'i, the basis of the
mezhebine affairs, and various expertise, commentary and poetry work were done
on them. One of his important works is the work of Gâyetu'l-vüsûl sherhu
Lübbi'l-usûl which he writes about usûl. This work is also a reminder of his
work, Lübbü'l-usûl. Lübbü'l-usûl is the endowment of Tâceddin es-Subkî's
Cem'u'l-cevâmi. His interpretations and assessments on the issues of
circumcision and hadith will be examined in this essay. In this way, the
approaches and attitudes of the Shafi'i scholars in interpreting such issues
will be tried to be determined and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Shafii, Usul, Sunnah, Haber

Kaynakça

• Abdulgani Abdulhâlık, Hücciyyetü’s-sünne, Dâru’l-vefâ, Trs. By.
• Âmidî, Ali b. Muhammed, el-İhkâm Fî Usûli’l-Ahkam, I-IV, Riyad 2003.
• Apaydın, H. Yunus, “Mütevatir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, XXXII, 208.
• Atar, Fahrettin, Fıkıh Usûlü, İFAV Yayınları, İstanbul 1992.
• Aybakan, Bial, “SÜBKÎ, Tâceddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, XXXVIII, 12.
• A’zamî, Muhammed Mustafa, Dirasat Fî’l-Hadisi’n-Nebevî, el-Mektebu’l-İslamî, Beyrut 1980.
• Bardakoğlu, Ali, “Hanefi Mezhebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, , XVI, 12.
• Beroje, Sahip, Rey Hadis Tartışmalarında Hanefî ve Şafiiler, Yüksek Lisans Tezi, Ata.Ü.S.B.E., Erzurum 1994.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammmed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, I-VI, Daru İbn Kesir, Beyrut 1987.
• Cezâirî, Tahir b. Salih b. Ahmed, Tevcihu'n-nazar ilâ ûsûli'I-eser, Cemaliye matbaası, Mısır 1910.
• Ebû Zehv, Muhammed, Hadis ve Hadisçiler, Terc. Selman Başaran, M. Ali Sönmez, Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.
• Ensârî, Ebu Yahya Zekeriyya, Gâyetü’l-Vüsûl ilâ Şerhi Lübbi’l-Usûl, Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyyeti’l-Kübra, Mısır, Trs.
• Erkmen, Sebahattin, Hanefî ve Şâfiî Usûlcülerin Sünnet Anlayışı (Debûsî ve Sem’ânî Örneği), Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum 2013, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,
• Gürkan, Menderes, İslam Hukuk Metodolojisinin Oluşumu ve Şâfiî’nin Yeri, Doktora Tezi, E.Ü.S.B.E., Kayseri 1997.
• Hanefî, Muhammed b. Ahmed b. İyas, Bedâiu’z-Zuhûr fî Vakâii’d-Duhûr, I-V, Mısır 1984.
• İbn Hacer, Nuhbetu'l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser, Tahk. Abdulhamid b. Salih b. Kasım, Daru İbn Hazm, Beyrut 2006.
• İbnü’l-Emîn Mahmud Esad, Fıkıh Usûlü, Yasin Yay., İstanbul 2008.
• Koçinkağ, Mansur, Erken Dönem İslam Hukuk Düşüncesinde Rey ve Hadis, Rağbet Yayınları, İstanbul 2018.
• Koçyiğit, Talat, “Âhâd Haberlerin Değeri”, AÜİFD, 1966 Cilt: XIV, ss. 125-142.
• Koçyiğit, Talat, Hadîs Istılahları, AÜİF Yayınları, Ankara, 1980.
• Köksal, A. Cüneyd - İbrahim Kâfi Dönmez, “Usûl-i Fıkıh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, XXXXII, 201.
• Köktaş, Yavuz, “Anlam ve Yorum Açısından Hadis Metinlerinin Tahlili”, Bilimname, Sayı: 3 2003/3, s. 113.
• Molla Hüsrev, Fıkıh Usûlü (Mirkâtü’l-Vüsûl Tercümesi ve Şerhi), Terc. Haydar Sadıkoğlu, Özgü Yay., İstanbul 2014.
• Necmeddin Muhammed b. Muhammed, el-Kevâkibu’s-Sâire bi A’yâni’l-Mieti’l-Âşire, I-III, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• Özel, Ahmet - Cengiz Kallek, “Zekeriyyâ el-Ensârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, XXXXIV, 212.
• Özlem, Doğan, Bilim Tarih ve Yorum, İnkılap Yayınları, İstanbul 1998.
• Pak, Süleyman, “Kur’an’da Hz. Peygamber’in Günah İşleme İmkânı (Nisa Suresi 105-107. Ayetler Örneği)”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017/2, c. 16, sayı: 32, ss. 641-669.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyin, el-Mahsûl fî ilmi Usûli’l-Fıkh, I-VI, Tahk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî, Müessesetü’r-risâle, Beyrut Trs.
• Sibâî, Mustafa, es-Sunne ve Mekânetuhâ fî’t-Teşrîi’l-İslâmî, Dâru’l-Verrâk, Riyad 1998.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebibekr, Tedribu'r-râvî, I-II, Tahk. Abdulvehhab Abdullatif, Mektebetu’r-Riyadi’l-hadise, Riyad Trs.
• Şaban, Zekiyüddin, İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh),Terc. İ. Kafi Dönmez, TDV Yay., Ankara 2004.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris, er-Risâle (İslam Hukukunun Kaynakları), Çev. Abdulkadir Şener, İbrahim Çalışkan, TDV Yay., Ankara 2000.
• Şakir, Ahmed Muhammed, el-Bâisu’l-Hasîs Şerhu İhtisari Ulûmi’l-Hadis, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Trs.
• Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV Yay., Ankara 1992.
• Zeydan, Abdulkerim, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh, Müessesetu’r-Risale, Beyrut 1997.