NEFS-BEDEN İLİŞKİSİ PROBLEMİNE YENİ BİR BAKIŞ: MOLLA SADRÂ’NIN TEKÂMÜLÎ NEFS TASAVVURU

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 4, 1492 - 1513, 30.12.2018

Muhammet Sait Kavşut

https://doi.org/10.26791/sarkiat.467738

Cited By: 2

Öz

Nefsin mahiyeti ve bedenle ilişkisi, Antik
gelenekten itibaren üzerinde söz söylenen ve hakkında cevap aranan
problematiklerin başında gelir. Platon’dan başlayarak günümüze gelinceye değin
pek çok filozof ve fikir adamı, nefs ve beden arasındaki etkileşimi oldukça
farklı kuramlarla açıklamaya çalışmışlardır. Düşünce tarihinin ciddi açmazları
içerisinde yer alan bu mesele, çözüm bekleyen en önemli sorunsallardan biri
olma özelliğini halen korumaktadır.

Nefsin mahiyeti ve bedenle etkileşimine
ilişkin felsefi mirastaki öğretileri yakından takip eden Molla Sadrâ, nefsin
‘içkinliği’ ile ‘aşkınlığını’, eklektizmin çelişki ve karşıtlığına düşmeden
sistemli bir yapı içerisinde birleştirmektedir. Onun özel bir retorikle; ‘nefsin
cismânî hudûsü-rûhânî bekâsı’ şeklinde formüle ettiği nefs kuramı, nefsin
tedrici bir dönüşümle cismânî yaratılışından psişik-akli realitesine evrimine
dayanır. Böylece salt ‘hilomorfik’ ile salt ‘dualist’ nefs teorileri arasında
sıkışıp kalan İslam psikolojisi ve din felsefesi için de üçüncü bir alternatif
şık olarak belirir. Bu çalışmada, Molla Sadrâ’nın özgün bir perspektifle inşa
ettiği tekâmülî nefs tasavvurunun geniş bir analizine yer verilecektir. Bu amaçla, ilk olarak  nefsin mahiyeti ve bedenle ilişkisi
sorunsalının düşünce tarihindeki yansımaları incelenecektir. Ardından, Sadra
psikolojisinde nefsin tanımı, mahiyeti, bedenle ilişkisi ve varoluşsal
tekâmülü, zihinsel bir insicam içerisinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Molla Sadrâ, Nefs-Beden İlişkisi, Din Felsefesi, Nefsin Tekâmülü

Kaynakça

• AKTÜRK, Eyüb, Eskatolojik Açıdan Kişisel Özdeşlik Sorunu, Araştırma Yayınları, Ankara 2014.
• ARİSTOTELES, De Anima -Ruh Üzerine-, (çev. Zeki Özcan), Birleşik Yayınevi, Ankara 2011.
• AYDIN, Hüseyin, “Kutsa b. Luka ve Ruh ile Nefs Arasındaki Ayrım Adlı Kitabı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1999), C.XL, s.387-402.
• AYNÎ, M. Ali, “Nefs Kelimesinin Manaları”, Darü’l-Fünûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası, (1930), C.IV, Sa.14, s.46-52.
• BOLAY, Süleyman H., Aristo Metafiziği ile Gazâli Metafiziğinin Karşılaştırması, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1976.
• BURNET, John, Greek Philosophy: Thales To Plato, Macmillan, London 1964.
• CEVÂRDİHİ, M. Müderrisi, Târihu Felâsife-i İslam, İlmi Press, Tahran 1336.
• CEVİZCİ, Ahmet, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Asa Yay., Bursa 2006.
• CONFORD, Francis M., Before and After Socrates, Cambridge University Press, Cambridge 1965.
• DALKILIÇ, Mehmet, İslam Mezheplerinde Ruh, İz Yayıncılık, İstanbul 2012.
• DERBEDER, Fazıl, Platon ve Aristoteles’te Ruh-Beden Problemi ve Karşılaştırılması, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli 2007, “Basılmamış Yüksek Lisans Tezi”.
• EMİN, Osman, el-Felsefetü’r-Revâkiyye, Kahire t.y.
• FÂRÂBÎ, Ebu Nasr Muhammed b. Muhammed, Risale fî Mesâil’il-Müteferrika, Haydarabad 1344.
• --------, ‘Uyunu’l-Mesâil -Felsefenin Temel Meseleleri-, (çev. Mahmut Kaya, Felsefe Metinleri içinde), Klasik Yayınları, İstanbul 2017.
• GÜNALTAY, M. Şemseddin, Felsefe-i Ûla: İsbât-ı Vâcib ve Ruh Nazariyeleri, İstanbul 1937-1941.
• HASAN, Ali Hac, el-Hikmetü’l-Müteâliye inde Sadri’l-Müteellihîn eş-Şîrâzî, Dârü’l-Hâdî, Beyrut 1426/2005.
• HÂŞİM, Ebu’l-Hasan, el-İnsan inde Sadrâddîn Şirâzî, Mektebetü’s-Sikâfeti’d-Dîniyye, Kahire 2009.
• KÂDÎ ABDÜLCEBBAR, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-‘Adl, Dârü’l-Mısriyye, Kahire 1962.
• KAVŞUT, Muhammet Sait, el-Hikmetü’l-Müteâliye: Molla Sadrâ’nın Felsefi-Kelâmi Düşüncesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2018, “Basılmamış Doktora Tezi”.
• KOÇ, Turan, Ölümsüzlük Düşüncesi, İz Yayıncılık, İstanbul 2005.
• İBN SİNA, Ebû Ali Hüseyn b. Abdullah, el-İşârat ve’t-Tenbîhât -İşaretler ve Tenbihler-, (çev. Durusoy Ali vdğ.), Litera Yayıncılık, İstanbul 2005. --------, el-Kasîdetü’l-Ayniyyetü’r-Rûhiyye fi’n-Nefs -Ruh Kasîdesi-, (çev. Mahmut Kaya, Felsefe ve Ölüm Ötesi içinde), Klasik Yayınları, İstanbul 2011.
• --------, el-Mebde ve’l-Meâd, (tsh. Abdullah Nurânî), Müessesetü’d-Dirâsâti’l-‘İslâmiyye, Tahran 1404.
• --------, en-Necât mine’l-Farki fî Bahri’d-Delâlâti, (tsh. Muhammed Tâkî Daniş Pezuh) Menşûrâti Câmiati Tahran, Tahran 1421.
• --------, eş-Şifâ: en-Nefs, (thk. Said Zâyid-İbrahim Medkûr), Mektebetu Ayetullah Mer’aşî, Kum 1404.
• --------, eş-Şifâ: et-Tabîiyyât, (thk. Said Zâyid-İbrahim Medkûr), Mektebetu Ayetullah Mer’aşî, Kum 1404.
• --------, Mesâil an Ahvâli’r-Rûh, (nşr. Hilmi Ziya Ülken, Resâili İbn Sina içinde), İstanbul 1953.
• --------, Risale fi Ma’rifeti’n Nefsi’n-Nâtıka ve Ahvâliha, (nşr. Ahmed Fuad Ehvânî, Ahvâlü’n-Nefs, içinde), Dâru Byblion, Paris 2007.
• MACİT, Muhittin “Aristoteles ve İbn Sînâ’da Nefs-Beden İlişkisi Problemi ve Modern Zihin Felsefesindeki Bazı Yansımaları”, Marmara Üniversitesi İlahiyât Fakültesi Dergisi, Sa.26 (2004/1), s.59-83.
• MOLLA SADRÂ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî, el-'Arşiyye, (tsh. Gulam Hüseyn Âhânî), İntişârat-ı Movlâ, II. Baskı, Tahran 1402.
• --------, el-Esfârü’l-Erba’a, (el-Hikmetü'l-Müte'âliye fî Esfâri'l-‘Akliyyeti'l-Erba'a), (nşr. Rızâ Lutfî), Dâr-u İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, III. Baskı, Beyrut 1981.
• --------, el-Mebde ve’l-Meâd, (tsh. S. Celaleddin Aştiyanî), Encümen-i Hikmet ve Felsefe-i İran, Tahran, 1395.
• --------, el-Meşâir,–Le livre des penetrations metaphysiques–, (Fransızca çev. Henry Corbin; Farsça çev. Bediülmülk Mirza İmadüddevle), Kitabhâne-i Tahurî, Tahran 1363/1982.
• --------, Esrârü'l-Âyât ve Envârü'l-Beyyinât, (tsh. Muhammed Hacevî), Encümen-i İslami Hikmet ve Felsefe-i İran, Tahran 1401.
• --------, eş-Şevâhidü'r-Rubûbiyye fî Menâhici's-Sulûkiyye, (tsh. S. Celâleddîn Âşti¬yânî), İntişârat-ı Danişgâh-i Meşhed, Meşhed 1401.
• --------, Hâşiye 'alâ İlâhiyyâti'ş-Şifâ, Kum t.y.
• --------, İksîru’l-Ârifîn fi Ma‘rifeti Tarîk’il-Hakk-i ve’l-Yakîn (Resaîl-i Âhûnd içinde), Tahran 1302.
• --------, İttihadu’l-Âkıl ve’l-Ma’kûl, (Mecmûa-i Resâ'il-i Felsefî Sadri'l-Müte'ellihîn içinde, thk. ve tsh. Hâmid Nâcî İsfahânî), I. Baskı, İntişârât-i Hikmet, Tahran 1417.
• --------, Mefâtîhu'l-Ğayb, (tsh. Muhammed Hacevî), Encümen-i İslami Hikmet ve Felsefe-i İran, I. Baskı, Tahran 1404/1984.
• NASR, Seyyid H., Molla Sadrâ: Öğretileri, (Nasr – O. Leaman (ed.), İslam Felsefesi Tarihi c.2, içinde), (çev. Şamil Öcal-H. Tuncay Başoğlu), Açılım Kitap, İstanbul 2007.
• --------, Sadrûddîn Şirâzî: Molla Sadrâ, (M.M. Sharif (ed.), İslam Düşüncesi Tarihi, içinde), (çev. Mustafa Armağan), İnsan Yayınları, İstanbul 1990.
• PAKSÜT, Fatma, Platon ve Sonrası, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982.
• PLATON, Phaidon, (çev. Ahmet Cevizci), Gündoğan Yay., Ankara 1989.
• RÂZÎ, Ebubekir Muhammed b. Zekeriya, el-Kavlu fî Kudemâti’l-Hamse, (Resâ’il Felsefiyye içinde), Beyrut 1979.
• ŞİRÂZÎ, Kutbüddîn, Şerhu Hikmeti’l-İşrâk, (tsh. Abdullah Nurânî-Mehdî Muhakkık), I. Baskı, Tahran 1425.
• TAHÂNEVÎ, Muhammed b. Ali, Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-‘Ulûm, Mektebetü Lübnân, I. Baskı, Beyrut 1996.
• TEBRİZÎ, M. Ali, Reyhânâtü’l-Edeb, Sadi Press, Tahran 1331/1912.
• TÛSÎ, Nasîruddîn, Şerhu’l-İşârat ve’t-Tenbîhât mea’l-Muhâkamât, I. Baskı, Kum 1417.
• TÜNUKÂBUNÎ, M. Muhammed, Kısasü'l-‘Ulemâ, İntişârât-i İlmiyye-i İslamiyye, Tahran 1396.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, İbn Sina’nın Ruhiyatı, (Büyük Türk Filozof ve Tıp Üstadı İbn Sina, Şahsiyeti ve Eserleri Hakkında Tetkikler, içinde), Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul 1937.
• YAR, Erkan, Ruh-Beden Bütünlüğü Açısından İnsanın Bütünlüğü Sorunu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2011.
• YAZOĞLU, Ruhattin, Gazâlî Düşüncesinde Ruh ve Ölüm, Cedid Neşriyât, Ankara 2002.
• ZENCÂNÎ, Ebû Abdullah, el-Feylosofü’l-Îrâniyyi’l-Kebîr Sadreddîn eş-Şîrâzî: Hayâtuhu ve Usûlu Felsefetihi, Tahran 1419.