EŞ’ARÎ KELÂM GELENEĞİNDE İMÂMET ANLAYIŞI: SEYYİD ŞERÎF CÜRCÂNÎ ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 4, 1238 - 1257, 30.12.2018

Veysi Ünverdi

https://doi.org/10.26791/sarkiat.471635

Öz

İmâmet problemi,
kelâm ilminin vesâil konuları arasında yer alır. İslâm toplumunun yönetimi,
yönetimin dayanağı, yöneticinin vasıfları, nass ve tayin meselesinin reddi,
dört halifenin imâmetlerinin meşruiyeti gibi konular etrafında merkezileşen imâmet,
Şia’nın iman esasları arasında ilk sırada yer alır. Ehl-i Sünnet geleneğinde de
tartışılan bu konunun Eş’arî mezhebinde nasıl ele alındığı sorunu, çalışmamızın
mihverini teşkil etmektedir.

Bu çalışmada, imâmeti,
Şiî imâmet anlayışının eleştirisi şeklinde ele alan Cürcânî mercek altına
alınmıştır. Müteahhirûn dönem kelâmcısı olan Cürcânî’nin imâmet meselesini
detaylı ve sistematik bir şekilde ele alması, bu konuda ona odaklanmamızı
sağlamıştır. O, siyasi bir mesele olarak değerlendirdiği imâmeti inanç alanının
dışında tutmaya çalışmıştır. Neticede Şiî-İmâmî paradigmadaki imâmet doktrinini
teorik ve pratik düzeyde gerçekçi bir zemine oturtmuş ve siyasal iktidarı dinî otoriteden ayırmıştır. Ayrıca
o, tarihi
realiteye bağlı kalarak Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali şeklindeki
sıralamanın isabetli olduğunu vurgulamış ve siyasi
paradigmasını oluştururken dört halife dönemi uygulamalarını esas kabul
etmiştir.

Anahtar Kelimeler

İmâmet, Hilafet, Cürcânî, Şia

A CRITIC OF SHIA IMAMATE THEORY: THE EXAMPLE OF SEYYID SHERIF JURJÂNI

Öz

 The imamate problem is among basic subjects of
kalam science. The imamate focusing on subjects such as the governance of
Islamic society, the basis of this governance, the qualification of governers,
the refuse of appointment, the legitimacy of the four great caliphs is in the
first rank among belief basics of Shiite. This subject is discussed by Sunna
tradition as well and the method of Esh’ari sect dealing with this subject
consist the centre of our study.

In this study,
we focus on jurjânî, who dealed with imamate as a critic of Shia imamate
perception. That jurjânî, a successor kalam scientist handled the imamate in
detail and in a systematic way leaded us to focus on him. He saw the imamate as
a political issue and tried keep it out of belief field.  As a result, he placed the imamate doctrine
of Shia-Imamate paradigm on a realist platform and differed political power
from the religious authority. Besides, he emphasized the righthousness of the
caliphate order of Abu Bakir, Omar, Othman, Ali on the ground of historical
reality and based his paradigm on the regulations of The Era of Four Great
Caliphs.

Anahtar Kelimeler

The Imamate, Caliphate, Jurjânî, Shiite

Kaynakça

• ALLÂME HİLLÎ, İbn Mutahhar Hasan b. Yusuf, el-Elfeyn fî İmâmeti Emîri’l-Mü’minîn Ali b. Ebî Tâlib, Beyrut 1982.ALLÂME HİLLÎ, İbn Mutahhar Hasan b. Yusuf, Minhâcu’l-Kerâme fî Ma’rifeti’l-İmâme, tah. M. Reşad Sâlim, Kâhire 1962.ALLÂME HİLLÎ, İbn Mutahhar Hasan b. Yusuf, Nehcu’l-Hak ve Keşfu’s-Sıdk, neş. A. el-Hüseynî el-Urumevî, Kum 1407.ÂMİDÎ, Seyfeddin, Ebkâru’l-Efkâr fi Usuli’d-Din, tah. A. Muhammed el-Mehdî, Kahire 2004.BÂKILLÂNÎ, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib, Kitâbu’t-Temhîd, neş. İ. Ahmed Haydar, Beyrut 1987.BEYÂZÎZÂDE, Ahmed Efendi, el-Usûlü’l-Münîfe, ter. İlyas Çelebi, İstanbul 2010.BEYZÂVÎ, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed, Tavâliu’l-Envâr, neş. Abbas Süleyman, Beyrut 1991.BOZAN, Metin, “İmâmiyye Şiası’nın Peygamberlik ve İmâmet Anlayışlarının Mukayesesi”, Dini Araştırmalar, 2006, IX, 95-112.BOZAN, Metin, İmâmiyye Şiasının İmâmet Tasavvuru, İlahiyat Yayınları, Ankara 2007.BOZAN, Metin, İmâmiyye’nin İmâmet Nazariyesinin Teşekkül Süreci, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2004, s. 17, (Basılmamış Doktora Tezi). CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf, Şerhu’l-Mevâkıf, tas. Mahmut Ömer Dimyati, Beyrut 1998.CÜVEYNÎ, İmâmu’l-Harameyn Ebî’l-Meâlî Abdilmelik, Kitâbü’l-İrşâd, tah. M. Yusuf Musa-Abdulmun’im Abdulhamid, Mısır 1950.EŞ’ARÎ, Ebû Hasan Ali b. İsmail, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, tas. Helmut Ritter, Wiesbaden 1980FIĞLALI, E. Ruhi, “Gadîr-i Hum”, DİA, XIII, 279-280.FIĞLALI, E. Ruhi, “İsnâaşeriyye”, DİA, XXIII, 142-147.FIĞLALI, E. Ruhi, İmâmiyye Şiası, İstanbul 1984.HUMEYNÎ, Âyetullah Ruhullah, İslâm Fıkhında Devlet, ter. H. Perviz Hatemi, İstanbul 1979.HÜSEYNÎ, Ebû’l-Feth, Miftâhu’l-Bâb, Meşhed 1370.İBN HALDUN, Mukaddime, ter. Süleyman Uludağ, İstanbul 2014.İBN HAZM, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, tah. Muhammed İbrahim Nasr-Abdurrahman Umeyra, Beyrut 1996İBN KUTEYBE, el-İmâme ve’s-Siyâse, tah. Muhammed Zeynî, Beyrut 1967.İSFERÂYÎNÎ, Ebû’l-Muzaffer, et-Tabsîr fî’d-Dîn, tah. M. Zâhid el-Kevserî, Beyrut 1988.KÂDÎ ABDÜLCEBBÂR, Ebu’l-Hasan b. Ahmed el-Hemedânî el-Esedâbâdî, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, XX/I-II, (fî’l-İmâme), (tah. Mahmud Muhammed Kâsım), Kâhire tsz. KÂDÎ ABDÜLCEBBÂR, Ebu’l-Hasan b. Ahmed el-Hemedânî el-Esedâbâdî, Tesbitü Delâili’n-Nübüvve, neş. Abdülkerim Osman, Beyrut 1966.KÂŞİFU’L-GITA, Ca‘ferî Mezhebi ve Esasları, ter. Abdülbakıy Gölpınarlı, Kayseri 1992.MAKDİSÎ, Ebû Hamid Muhammed b. Halil b. Yusuf, Risale fi’r-Red ale’r-Rafıda, Bombay 1983.MECLİSÎ, Muhammed Bâkır, Bihâru’l-Envâr, Beyrut 1983.MES’ÛDÎ, Ebî’l-Hasan Ali b. Huseyn, Murûcu’z-Zeheb, tah. Saîd Muhammed el-Lehhâm, Beyrut 1997.MUZAFFER, Muhammed Rıza, Akâidü’l-İmâmiyye, ter. Abdülbakiy Gölpınarlı, İstanbul 1978.MÜFÎD, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed b. Nu’man, el-İfsâh fî İmâmeti Emîri’l-Mü’minîn, tah. Dirasâtü’l-İslâmiyye, Kum 1412.MÜFİD, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed b. Nu’man, el-İrşâd fî Ma’rifeti Hucecillâhi alâ’l-İbâd, Beyrut 1993.MÜFÎD, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed b. Nu’man, Evâilu’l-Makâlât fî Mezâhibi’l-Muhtârât, neş. Mehdi Muhakkik, Tahran 1372.MÜFÎD, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed b. Nu’man, Fusûlu’l-Muhtâra, tah. S. Ali M. Şerîfî, Beyrut 1993.NADER, Albert Nasrî, Medhal ile’l-Fırakı’s-Siyâsiyye ve’l-Kelâmiyye, Beyrut 1986.NÂŞÎ el-EKBER, Mesâilü’l-İmâme, neş. J. Van Ess, Beyrut 1971. NESEFÎ, Ebû’l-Muîn, Tabsıratü’l-Edille fî Usuli’d-Din, tah. Hüseyin Atay- Şaban Ali Düzgün, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2004. ÖZ, Mustafa, Avni İlhan, “İmâmet”, DİA, XXII, 201-203.ÖZ, Mustafa, Başlangıçtan Günümüzü Şiîlik, Ensar Yayınları, İstanbul 2011.RÂZÎ, Fahruddîn, Kitâbu’l-Erbaîn, tah. A. Hicâzî es-Seka, Beyrut 2004.RÂZÎ, Fahruddîn, Mesâilu’l-Hamsun, Kahire 1328.SEMAVÎ, Şeyh Mehdî, el-İmâme fi davi’l-Kitâb ve’s-Sünne, Kuveyt 1399.SÜBHÂNÎ, Ca’fer, Muhâdarâtun fi’l-İlâhiyyât, Kum 1431.ŞEHRİSTÂNÎ, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm, el-Milel ve’n-Nihal, tah. E. Ali Mehran-A. Hasan Fâur, Beyrut 1993.ŞERÎF MURTAZÂ, eş-Şâfî fi’l-İmâme, Tahran 1986.TABERÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî, Tarihu’l-Ümemi ve’l-Mülûk, Beyrut tsz.TEFTÂZÂNÎ, Mesûd b. Ömer b. Abdullah Sâduddin, Şerhu’l-Makâsıd, tah. Abdurrahmân Umeyre, Beyrut 1998.TİRMİZÎ, Ebû İsâ, Muhammed b. İsâ, Sünen, İstanbul 1992.TÛSÎ, Ebû Ca’fer, el-İktisâd fî mâ Yeteallaku bi’l-İ’tikâd, Necef 1979.TÛSÎ, Ebû Câ’fer, Kitâbu Temhîdi’l-Usûl, Tahran 1362.U’TUM, Muhammed Abdülkerim, en-Nazariyyetü’s-Siyâsiyyeti’l-Muasıra li’ş-Şia, Amman 1409.ULUDAĞ, Süleyman, İslam’da İnanç Konuları ve İtikadi Mezhepler, Dergah Yayınları, İstanbul 2014.ÜNVERDİ, Veysi, İmâmiyye Şiası’nın İmâmet Anlayışının Eleştirisi; Kâdî Abdülcebbâr Örneği, Ankara: İlahiyat Yayınları, 2015.