MEZHEP MENSUBİYETİNİN KUR’AN YORUMLARINDAKİ ÖZNELLİĞE OLAN YANSIMALARI

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 4, 1377 - 1397, 30.12.2018

Duran Ali Yıldırım

https://doi.org/10.26791/sarkiat.483538

Öz

Kur’an’ı
anlama ve yorumlamada farklılığı ortaya çıkaran önemli sebeplerden biri de
yorumcunun bir mezhebe olan mensubiyetidir. İslâm ilim ve kültür tarihi
sürecinde siyasî, iktisadî, sosyal ve kültürel gelişmeler İslâm toplumunda
farklılığın, farklı anlama ve yorumlamaların ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Bu değişim ve farklılaşma, Kur’ân yorumlarını da etkilemiştir.

Kur’an, müslümanların
ilk ve en sağlam temel kaynağıdır. Bundan dolayı her birey, düşünce akımı, dinî
grup, fırka ve mezhep mensubu kendi görüşünü Kur’an’a dayandırma veya düşüncesini
ona onaylatma çabasına girdiğinden kendi mezhebî görüşünü bir şekilde tefsirine
yansıtmıştır.

Bu araştırmanın
amacı, Kur’an’a yaklaşım ve onu yorumlamada mezhebî aidiyetin tefsire ne ölçüde
yansıdığını ortaya koymaktır. Bu tür yorum ve yaklaşımların hangi çerçevede
uygun olup olmadığı tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mezhep, Kur’an, Tefsir, Yorum, Öznellik

Kaynakça

• AKTAY, Yasin, "Objektivist ve Relativist İradeler Arasında Kur'an'ı Anlama Sorunu", II. Kur'an Sempozyumu, Ankara, Bilgi Vakfı, 1998.APAYDIN, Yunus, “Kerhî”, DİA, Ankara, 2002.ATEŞ, Süleyman, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul, 1991.AY, Mahmut, Ahmed b. Acîbe ve İşârî Tefsir Açısından “el-Bahru'l-Medîd” Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2010.AYDIN, İsmail, Filolojik Tefsirin Doğuşu ve Gelişimi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2010.AYDIN, Şükrü, Kur’an’ın Fırkacılık Olgusuna Yaklaşımı, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2018.BAĞLIOĞLU, Ahmet, Temel Hak Ve Özgürlükler Bağlamında Mezhepsel Çoğulculuk, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15:1 Elazığ, (2010), ss.127-138. __________Mezhepsel Çoğulculuk Ve Temelleri, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15:1 Elazığ, (2010), ss. 71-97.El-BEĞAVÎ, Ebû Muhammed b. El-Hüseyn b. Mes’ûd, Me’âlimu’t-Tenzîl fî Tefsiri’l-Kur’ân, nşr. Muhammed Abdullah en-Nemr-Osman Cum’a Dâmiriyye Süleymân Muslimel-Haşr,, Dâr-u Taybe Li’n-Neşr, iyad, 1417/1997.El-BEYDÂVÎ, Kâdî Nâsıruddin, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Beyrut, tsz.BİLMEN, Ömer Nasuhî, Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul, 1973.BİRIŞIK, Abdülhamit, “Tefsir”, DİA, İstanbul, 2011.BOZKUŞ, Metin, İslâm Mezhepleri Tarihi Açısından Dini Düşüncenin Geçirdiği Evreler, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sivas, (2002), VI/1, ss.195-208. CERRAHOĞLU, Prof. Dr. İsmail, Tefsri Usulü, TDV Yayınları, Ankara, 1989.CEVİZCİ, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul, 1999.ÇELEBİ, İlyas, “Mu’tezile” DİA, İstanbul, 2006.ÇALIŞKAN, İsmail, Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2003. Ed-DİHLEVÎ, Şâh Veliyyullâh, el-İnsâf fî Beyâni Esbâbi’l-İhtilâf (Fıkhî İhtilâflarda Ölçü), (Tercüme ve Tahkik: Musa HÛB) Yeni Akademi Yayınları, İstanbul, 2006. DEMİRCİ, Muhsin, Tefsir Usûlü, İFAV Yayınları, İstanbul, 2016.________, Tefsir Tarihi, İFAV Yayınları, İstanbul, 2016. DERELİ, Muhammed Vehbi, Tefsirde Yanılgı Sebepleri ve Bunlardan Korunma Yolları, Fecr Yayınları, Ankara, 2009.DUMAN, M. Zeki, Tefsir’in İlkeleri Çerçevesinde Kur’an-ı Kerim’de Ehl-i Beyt, Marife Dergisi, Yıl: 4, Sayı 3, 2004.ERTEN, Mevlüt, İslam Tefsir Geleneğinde Öznellik, Araştırma Yayınları, Ankara, 2011.GOLDZIHER, Ignaz, Mezâhibu’t-Tefsiri’l-İslamî (Terc. ve thk. Abdulhalîm en-Neccâr), Mektebetu Hancî, Kahire, 1955.GÜNDÜZ, Şinasi, “Dinlerde Ayrılık ve Çatışma: Ortodoksi ve Heresi Kavgası”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı; 9, 2004, İstanbul. (1-19).GÜNAY, Ünver, Din Sosyolojisi, İnsan Yayınları, 9. Baskı, İstanbul, 2010.GÜNEŞ, Abdulbâki, “Kur’an Işığında Düşünce, İnanç ve İfade Hürriyeti”, Bilimnâme, VII, I, Kayseri, 2005.HANÇERLİOĞLU, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, Remzi Kitapevi, İstanbul 1993.HÖKELEKLİ, Hayati, “İnanç ve Mezhep Farklılıklarının Psikolojik ve Kültürel Temelleri”, DİB İlmî Dergi, (Temmuz-Ağustos-Eylül), XX-3, Ankara, 1984, (24-34).İBN HALDUN, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî, Mukaddime, (Çev. Zakir Kadiri Ugan), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1986.İBN KUTEYBE, Ebu Muhammedd Abdullah b. Müslim, Te’vil-ü Muhtelifu’l-Hadîs, neşr. Muhammed Muhyiddin el-Asfar, Beyrut, 1989.İBN-I MANZUR, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisanu’l-Arab, Beyrut, l994.İBN TEYMİYYE, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî, Mukaddime fî Usûli’t-Tefsîr, (Tahk. Adnan Zerzur) II. Baskı, Byy. 1972.İLKİYÂ el-HERRÂSÎ, İmaduddin, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali et-Taberî, Ahkâmu’l-Kur’ân, el-Mektebetu’l-İlmiyye, Beyrut, 1983. KARACELİL, Süleyman, Müfessirin Kur’an’ı Tefsirinde Etkili Unsurlar ve Müfessirin Yönteminin Tespiti, Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar, İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 1. Baskı, İstanbul, 2010. el-KÂFİYECİ, Muhammed b. Süleyman (ö.879/1474) Kitâbu’t-Teysîr, fî İlmi’t-Tefsîr, neşr. İsmail Cerrahoğlu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1974. KARAPINAR, Fikret, İlk Dönem Sûfilerin Nassları Yorumlama Tarzı, Kur’an’ın Bâtınî ve İşârî Yorumu içinde, Editör, Mustafa Öztürk, Kuramer Yayınları, İstanbul, 2018. KARMIŞ, Orhan, Tefsir İlminde Te’vilin Yeri ve Önemi, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 1975.KIRCA, Celal, Ebû Mansûr el-Maturidî’nin Tefsir ve Te’vil Anlayışı, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 3, Yıl, 1989.KOÇYİĞİT, Hikmet, ‘Tefsirlerin Sınıflandırılması Meselesi’ Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 19, Sayı 31, Şanlı Urfa, 2014, ss. 45-84. KORKMAZ, Arif “Kadına Yönelik Şiddet ve Din” Üzerine Bir Tipoloji Denemesi: Sosyolojik Bir Analiz”. Toplum Bilimleri Dergisi, 9 (18), (2015), ss. 41–60.KOŞUM, Adnan, İçtihatta Hata ve İsabet Tartışmaları Işığında Öznellik ve Nesnellik Sorunu, Usûl İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı. 24, (2015) ss. 5-32.KUTLU, Sönmez, “İslam Düşüncesinde Tarihsel Din Söylemleri Olgusu” İslamiyât, IV (2001), Sayı: 4, ss. 15-36._________, Çağdaş İslamî Akımlar ve Sorunları, Fecr Yayınları, Ankara, 2016.KUTLUAY, Yaşar, Tarihte ve Günümüzde İslâm Mezhepleri, Ankara, 1968.LAOUST, Henri, İslâm’da Ayrılıkçı Görüşler, (Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Sabri Hizmetli) Pınar Yayınları, İstanbul, 2017.el-MÂTURÎDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmud, Te’vilât-u Ehi’s-Sünne (Tefsîru’l-Mâturîdî), (tahk. Mecdî Bâsellüm, Dâru’l-Kütübi’il-İlmiyye, Beyrut, 1426/2005.MEVDUDÎ, Ebu’l-A’lâ, Tefhimu’l-Kur’ân, Terc. Heyet, İnsan Yayınları, İstanbul, 1986.NAROL, Süleyman, Mezhebî Aidiyetin Tefsirdeki İzdüşümleri, Fecr Yayınları, Ankara, 2016.ONAT, Hasan, Din Anlayışımızın Kaynakları Üzerine Bazı Düşünceler, Türk Yurdu, C. 13, (1993) ss. 48-75 _______, “Mezheplerin İnanç Esaslarının Sistemleşmesinde Kur’an’ın Rolü”, I. Kur’ân Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1994.ÖZTÜRK, Mustafa, Mu’tezile ve Tefsir, Marife Dergisi, yıl:3, sayı:3, Kış 2003, ss. 83-107.PAÇACI Mehmet, Çağdaş Dönemde Kur'an'a Ve Tefsire Ne Oldu? İslamiyat VI, Ankara, 2003), sayı 4, ss. 85-104._________, Çağdaş Dönemde Kur'an'a Ve Tefsire Ne Oldu, Klasik Yayınları, İstanbul, 2012.Er-RÂZÎ, Fahreddin İbn Allâme Ziyâuddîn Ömer, Mefâtihu’l-Ğayb, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1981.______, İ’tikadâtu Firâki’l-Müslimin ve’l-Müşrikîn, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut, 1402/1982.es-SA’LEBÎ, Ebû İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrahim, el-Keşf ve’l-Beyân an Te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân, nşr. İmam Ebû Muhammed b. Âşûr, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arâbî, Beyrût, 1422/2002.SÜLÜN, Murat, “Tefsir İlmi Açısından Kur’an-ı Kerim’e İşârî Yaklaşımlar”, Tefsire Akademik Yaklaşımlar -I- içinde, editör: M. Akif Koç-İsmail Albayrak, Otta Yayınları, Ankara, 2013.Eş-ŞATIBÎ, Ebu İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed, el-Muvafakât, (Çev. Mehmet Erdoğan, (I-IV) İz Yay. İstanbul, 1990.ŞENER, Abdulkadir, “İslamda Mezhepler ve Hukuk ekolleri”, AÜİFD, XXVI, sayı: 1. Et-TANCÎ, Muhammed b. Tavit, Gazzâliye Göre Kur’ân’ın Tefsiri, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, Ankara, 1962._________ “İslâm’da Hilafet ve Mezheplerin Doğuşu” der. Prof. Dr. İsmail Yakıt, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergsi Isparta, l995, ss. 25-68.TATLILIOĞLU, Durmuş, Dini Cemaatlerin ve Tarikatların Fonksiyonel Analizi, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VIII-3, Samsun, ss. (97-125).Et-TEHÂNEVÎ, Muhammed b. Ali İbnu’l-Kâdı Muhammed, Keşşâf-u Istılahât-ı’l-Fünûn ve’l-Ulûm, nşr. Ali Dahrûc, Mektebetu Lübnan Nâşirûn, Beyrut, 1996.TÜRKER, Ömer, Seyyid Şerîf Cürcânî’nin Te’vil Anlayışı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul 2006.UZUN, Nihat, “Tefsir Disiplini Açısından Bâtınî Yorumun İlmî Değeri” ((Kur’an’ın Bâtınî ve İşârî Yorumu, Çalıştay ve Sempozyum Kitaplığı, Editör, Mustafa Öztürk), Kuramer Yayınları, İstanbul, 2018. WILSON, Bryan, Dini Mezhepler (Çev. Ali İhsan YİTİK ve A. Bülent ÜNAL) İz Yayıncılık, İstanbul, 2004. YA’KUB, Mahmud Muhammed, Esbâbu’l-Hatâi fi’t-Tefsîr, Dâr-u İbnu’l-Cevzî, Riyad, 1425.YILMAZ, Hasan, Semantik Analiz Yönteminin Kur’ân’a Uygulanması, KURAV. Yayınları, Bursa, 2007.Ez-ZEHEBî, Muhammed Hüseyn, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Beyrut, trz.