MULLAHS IN OTTOMAN SOCIAL LIFE: XVIII AND XIX CENTURY DIYARBEKIR EXAMPLE

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 2, 860 - 895, 31.08.2019

Ümit Güler

https://doi.org/10.26791/sarkiat.580229

Cited By: 2

Öz

The expression mullah was used as a scientific
title both before and during Ottoman rule; and it is possible that it might
refer to various groups within this context. In this study, which was prepared
based on court records of XVIII and XIX century Diyarbekir (Amid), it turned
out that the madrasah graduates in general were called as mullahs during the
abovementioned period Diyarbekir. In the study, it was established that mullahs
were mentioned intensionally and markedly in the court records of the time. It
can be said that not only the interest given to madrasah education but also
great respect and value appraised for mullahs by the community played important
role in emergence of the result. That
the mullahs did not interfere in almost any crime events during that time
points out that they, in general, led a life style in line with respect and
value appraised by the society. This is valid for nearly all mullahs who
conducted religious and educational services and who were in the professions of
trades and craftsmen. Although 31.6% of the mullahs were engaged in trades and
craftsmanship, this result reflects the fact that success of madrasah
institutions improved the quality of individuals and community. This study,
based on records, demonstrates that mullahs in all professional groups,
including tradesmen and artisans, played a role of improving and bettering
community life, and that they achieved a serious respect throughout the
society, and that they led a life style that was compatible with this respect.

Anahtar Kelimeler

Mullah, Diyarbekir, Ottoman, Madrasah, Social History

OSMANLI SOSYAL HAYATINDA MOLLALAR: 18. VE 19. YY. DİYARBEKİR ÖRNEĞİ

Öz

Molla tabiri, Osmanlı öncesinde olduğu gibi Osmanlı’da da
ilmi bir unvan olarak kullanılmış ve bu bağlamda muhtelif birçok grubu ifade
edebilmiştir. 18. ve 19. yüzyıl Diyarbekir (Amid) şer‘iyye sicilleri esas
alınarak hazırlanan bu çalışmada, ilgili dönem Diyarbekir’inde genel olarak
medrese mezunlarına molla denildiği ortaya çıkmıştır. Araştırmada mollaların,
ilgili dönem sicillerinde oldukça yoğun ve belirgin biçimde yer aldıkları
tespit edilmiştir. Bu sonucun ortaya çıkmasında medrese tahsiline duyulan ilginin
yanı sıra mollalara toplum tarafından takdir edilen büyük saygı ve değerin
belirleyici bir rolünün olduğu söylenebilir. Mollaların bu dönemde neredeyse hiçbir suç hadisesine karışmamış olmaları
genel itibariyle kendileri için takdir edilen saygı ve değere muvafık bir yaşam
tarzına sahip olduklarına işaret etmiştir. Bu durum, din ve eğitim
hizmetlerinde bulunan veya esnaf ve zanaatkârlık mesleklerini icra eden
mollaların geneli için geçerlidir. Mollaların %31.6’sının esnaf ve
zanaatkârlıkla iştigal etmesine rağmen sonucun bu şekilde ortaya çıkması,
medrese kurumlarının birey ve toplum kalitesini yükseltmeye yönelik başarısını
yansıtmaktadır. Bu araştırma, esnaf ve zanaatkârlar da dâhil olmak üzere genel
itibariyle tüm meslek gruplarındaki mollaların, toplum hayatını ıslah edici ve
geliştirici bir rol oynadıklarını; toplum nezdinde ciddi bir saygınlıklarının
bulunduğunu ve bu saygınlığa muvafık bir hayat tarzına sahip olduklarını
belgelere dayalı olarak ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Molla, Diyarbekir, Osmanlı, Medrese, Sosyal Tarih

Kaynakça

• Arşiv KaynaklarıDiyarbekir (Amid) Şer‘iyye Sicilleri (DŞS), Başbakanlık Osmanlı Arşivi Defter No: _______. 3789_______. 3828_______. 3709_______. 3712_______. 3754_______. 3756_______. 3744_______. 3714 _______. 3773_______. 3796_______. 3743_______. 3757_______. 3675_______. 3753_______. 3725_______. 3785_______. 3823_______. 3749_______. 3797_______. 3798_______. 3698_______. 3750_______. 3716_______. 3787_______. 3746_______. 3745_______. 3685_______. 3742_______. 3718_______. 3767_______. 3741_______. 3791_______. 3726_______. 3800_______. 3731_______. 3747_______. 3804_______. 3760_______. 3768_______. 3803_______. 3707_______. 3680_______. 3702_______. 3774_______. 3775Diğer KaynaklarAcar, Abdurrahman. “Diyarbakır Medreseleri ve Osmanlı Eğitim Sistemi İçerisindeki Yerleri, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır. Ed. Bahaeddin Yediyıldız – Kerstin Tomenendal 1: 111-153. Ankara: Diyarbakır Valiliği, 2010. Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.Akgündüz, Ahmet. Şeri’yye Sicilleri. 2 Cilt. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1988. _______. “Başlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 131-133. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.Algar, Hamid. “Molla”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 238. İstanbul: TDV Yayınları, 2005. Ali Emirî Efendi. Osmanlı Doğu Vilâyetleri. Haz. Abdulkadir Yuvalı – Ahmet Halaçoğlu. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı, 2015.Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 2005. Atay, Hüseyin. “Fatih Süleymaniye Medreseleri Ders Programları ve İcazetnameler”. Vakıflar Dergisi 13 (1981): 171-235.Aydın, M. Âkif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Marmara Üni. İlahiyat Fak. Vakfı Yayınları, 1985.Azimli, Mehmet. Diyarbakır ve Çevresinin Müslümanlaşma Süreci. Konya: Çizgi Kitapevi Yay., 2010.Bala, Sabahattin. Bir Eğitim Kurumu Olarak Şark Medreseleri (Mardin Yöresi Örneği). Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üni., 2012.Bruinessen, Martin Van. Ağa, Şeyh, Devlet, Trc. Banu Yalkut. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.Calmard J.. “Mollā”, The Encyclopedia of Islam, 7: 221-223. Leiden: E.J. Brill, 1980. Cihan, Ahmet Kamil. “Fatih Dönemi İlim Hayatı ve Hocazâde”. Uluslararası Hocazâde Sempozyumu Bildirileri (22-24 Ekim 2010 Bursa), Ed. Tevfik Yücedoğru v.dğr. 59-85. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2011.Çetin, Osman. Sicillere Göre Bursa’da İhtida Hareketleri ve Sosyal Sonuçları (1472-1909). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.Çiçek, Halil. Şark Medreselerinin Serencamı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2009.Dabashi, Hamid. “Mullah”, The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World. Ed. John L. Esposito – v.dğr. 3: 177. New York: Oxford University, 1995. Demirtaş, Mehmet. Osmanlı Esnafında Suç ve Ceza, Ankara: Birleşik Yay., 2010.Devellioğlu, Ferid. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi, 2010.Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukuku. İstanbul: Arı Sanat Yay., 2012.Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Haz. Seyit Ali Kahraman – Yücel Dağlı İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.Göyünç, Nejat. “Diyarbakır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 464-469. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.Güler, Ümit. “XVII. Yüzyıl Kıbrıs Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Kıbrısı’nda “Evliliğin Sona Ermesi””. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 52:52 (Haziran 2017): 61-93.İpşirli, Mehmet. “Lakap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27:67. Ankara: TDV Yayınları, 2003.Jennings, Ronald C.. Studies on Ottoman Social History in the Sixteenth and Seventeenth Centuries: Women, Zimmis and Sharia Courts in Kayseri, Cyprus and Trabzon. İstanbul: The Isis Press, 1999.Kurt, Abdurrahman. Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi (1839-1876). Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi, 1998.Özcoşar, İbrahim. “Bir İslam ve Osmanlı Şehri Olarak Diyarbakır/Amid”. Osmanlı’dan Günümüze Diyarbakır. Ed. İbrahim Özcoşar v.dğr., İstanbul: Ensar Yay., 2018.Pakalın, Mehmet Zeki. “Molla”. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 2: 549. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993. Pekasil, Tahir. “Toplumsal Statü Göstergesi Olarak Dini Otorite Tipleri: Cizre Örneğinde Şeyh, Molla ve Seyyidler”. Uluslararası Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu Bildirileri 2012. Ed. M. Nesim Doru İstanbul: 2012.Subaşı, Necdet. “Şeyh, Seyyid ve Molla -Doğu ve Güneydoğu Anadolu Örneğinde Dinsel İtibarın Kategorileri”. İslâmiyât 2/3 (1999): 121-140. Taş, Hülya. “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühûdü'l-Hâl” Nasıl Değerlendirilebilir?”. bilig 44. (Kış, 2008), 25-44.Taş, Kenan Ziya. Tarih Işığında Güneydoğu ve Diyarbakır. Ankara: Berikan Yayınevi, 2012.Uğur, Yunus. “Şer‘iyye Sicilleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 8-11. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Unan, Fahri. “Mevleviyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 467-468. Ankara: TDV Yayınları, 2004.Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Şer‘î Mahkeme Sicilleri”, Ülkü Halkevleri Dergisi, 5/29, (Temmuz 1935): 365-368._______. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.Verhei, Jelle. – Aydın, Suavi. “Diyarbekir Vilâyetinde Etnik-Dinî Gruplar, Yerel Güçler ve Osmanlı Devleti Üzerine Birkaç Not (1800-1870)”. Osmanlı Döneminde Diyarbekir’de Toplumsal İlişkiler (1870-1915). Ed. Joost Jongerden – Jelle Verheij. Çev. Ayşen Gür. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015.Yaman, T. Mümtaz, “Şer‘î Mahkeme Sicilleri”, Ülkü Halkevleri Dergisi, 12/68, (İlk Teşrin 1938): 153-164.Yediyıldız, Bahaeddin. “Osmanlı Öncesi Diyarbakır’ına Genel Bir Bakış”. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır. Ed. Bahaeddin Yediyıldız – Kerstin Tomenendal. Ankara: Diyarbakır Valiliği, 2010.Yılmazçelik, İbrahim. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2014.Zilfi, Madeline C.. “Geçinemiyoruz: 18. Yüzyılda Kadınlar ve Hul”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları. Ed. Madeline C. Zilfi İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.