ÂRİFÎ AHMED PAŞA VE BİLİNMEYEN ESERİ (EL-ME‘ÂRİFÜ’L-FEYŻİYYE)

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 3, 1487 - 1506, 31.12.2019

Murat Sula

https://doi.org/10.26791/sarkiat.535582

Öz

Bu
makalede, XVIII. yüzyıl Osmanlı edip, hattat ve siyasetçilerinden Ârifî Ahmed
Paşa’nın (1145/1733) özet olarak hayatı ve bugüne kadar biyografik eserlerde
bahsedilmeyen ve çalışmayan muhtasar gramer kitaplarından Ebü'l-Mekârim
Fahrüddîn Ahmed b. el-Hasen b. Yûsuf Çârperdî’nin (746/1346) Muġnî’sine
yazdığı şerhi ele alınmaktadır.

el-Me‘ârifü’l-feyżiyye ismini taşıyan bu çalışma, yukarıda
zikredilen eserin dört şerhinden tespit edilebilen ikincisidir. Eserin,
kütüphanelerde tek nüshası bulunabilmiş olup 113 varak hacmindedir. Fiziki bir
tahribatın görülmediği yazma III. Ahmed Kütüphanesi’nde muhafaza edilmiş
kitaplardadır.

İçinde
yer almış olduğu Kütüphane kayıtlarına, şerhi olduğu Muġnî ile
İbnü’l-Hâcib’in (646/1246) el-Kâfiye’sinin ilk cümlelerinin birebir aynı
olması nedeniyle ikinci eserin şerhi olarak geçmiştir. Ancak ilginç olan, Ârifî
Ahmed Paşa’nın hayatı hakkında kısa da olsa malumat veren kaynaklarda böyle bir
kitaptan bahsedilmemektedir.

Her
eserin bir yazılma hikâyesi olduğu gibi el-Me‘ârifü’l-feyżiyye’yi kaleme
alma sebebini müellif, Arapçayı öğrenmesini iştiyakla arzu ettiği çocuğu için
kitap arayışında iken okuduğu diğer şerhte fark ettiği eksiklikler olarak
belirtir.

Ârifî
Paşa, çalışmasında yöntem olarak genel anlamda klasik şerh, hâşiye vb.
çalışmalarda görülen yöntemleri takip etmiş ve hemen her kelime ve cümlesini
uygun gördüğü ölçüde şerh etmeye çalışmıştır.

Makale, girişin haricinde yazarın hayatından kısaca behsedildiği
birinci, tespit edilen nüshanın tavsifinin yanında, muhteva, kaynak ve şerh ve
istişhâd yöntemleri bakımından irdelendiği ikinci ve mevcut olan iki şerhin
kısa mukayesesinin yer aldığı üçüncü bölüm ile sonuçtan ibarettir.

Anahtar Kelimeler

Ârifî Ahmed Paşa, Pasarofça, Mutasarrıf, Vezir, Nahiv

ÂRIFÎ AHMED PASHA AND HIS UNKNOWN WORK (EL-ME‘ÂRİFÜ’L-FEYŻİYYE)

Öz

In
this article, examined the life of Ârifî Ahmed Pasha (1145/1733) who is one of
the letters, calligraphers and politician’s men at the 18^th Ottoman
Empire period and his short grammar book named el-Me‘ârifü’l-feyżiyye which has been not
mentioned in the biographical works until now.

This book, is the second of the four commentaries that worked upon Muġnî of Ebü'l-Mekârim Fahrüddîn Ahmed b. el-Hasen b. Yûsuf Cârperdî (746/1346). And its unique copy that has been found in the libraries and has 113 papers stored in the Library of Ahmed III.

el-Me‘ârifü’l-feyżiyye, in which there is no physical destruction, were recorded as the second commentary work in the library records because of the first sentences of the Muġnî, and Kâfiye, that is the work of İbnü’l-Hâcib, have been identical. In spite of this, there is no information related to this book in the sources which given data about the Ârifî Ahmed Pasha's life.

Ârifî Pasha decided to write the el-Me‘ârifü’l-feyżiyye after he realized some shortcomings in other commentary of Muġnî while he was searching for books for his child in order to learn the Arabic language.

In his study, Ârifî Pasha followed the methods which applied in the classical works and tried to explain almost every word and sentence as a method.

This study, apart from the introduction and result
consist of three sections. In the first section, explained the author's life
briefly. In the second section, besides the description of the detected
manuscript, presented information about of the book’s content, sources and author’s
commentary and quotation methods. The information about of brief comparison of
the two works informed in the third part.

Anahtar Kelimeler

Ârifî Ahmed Pasha, Pasarofça, Mutasarrıf, Queen, Sentence Grammar

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. Nşr. Bedreddin Çetiner. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ahmed Resmî Efendi. Sefînetü’r-rüesâ. vr. 1b-182b. Tomás Navarro Tomás Kütüphnesi.
• Ârifî, Ahmed Paşa. el-Me‘ârifü’l-feyżiyye. Laleli Koleksiyonu, 3399: 1b-113a, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Borockelman, Carl. Geschichte der Arabischen Litterartur, Suplementband. 3 Cilt, Leiden: E. J. Brill, 1938-1952.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Fatîn Davud Efendi. Hâtimetü’l-eş‘âr. Nşr. Çiftçi, Ömer. ekitap.kulturturizm.gov.tr. (erişim tarihi: 03.02.2019).
• Kâtib Çelebî, Muhammed b. Abdillah. Keşfü’ž-žunûn ‘an esâmî’l-kütüb ve’l-fünûn. Nşr: Muhammed Şerefüddin Yaltkaya-Rifat Bilge Kilisli. 2 Cilt. İstanbul: MEB, 1943.
• Kiel, Machiel. “Hacıoğlupazarcığı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-1: 506-508. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Komisyon. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. 8 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977-1998.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî veya teźkire-i meşahir-i Oŝmânî. 2 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1308.
• Meylânî, Bedreddin Muhammed b. Abdirrahim b. el-Hüseyn el-Umerî. Şerĥu’l-Muġnî fi’n-naĥv. İstanbul: Metbetü’l-İrşad, 1438/2017.
• Muhammed Said Seyyid. Ĥâşiyetü Şerĥi’l-Muġnî. İstanbul: Mektebetü’l-Hanîfiyye. ts.
• Müstakîmzâde, Süleyman Sadeddin Efendi. Tuĥfe-i Ħaŧŧâŧîn. Nşr. İbnülemin Mahmud Kemâl İnal. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: MEB, 1993.
• Sâmî, Şemseddin. Ķāmûsu’l-âlâm. İstanbul: Mihran Matbaası, 1311.
• Şeyhî, Mehmed Efendi. Vekayiü’l-fudalâ. Nşr. Abdülkadir Özcan. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.