CONQUESTS IN THE PERIOD OF KHALIFA OSMAN (24-35/644-656)

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 3, 1173 - 1199, 31.12.2019

Adnan Adıgüzel

https://doi.org/10.26791/sarkiat.604944

Cited By: 2

Öz

A wide
range of religious and political debates about Osman period have been held
throughout Islamic history. However, in the present article we only deal with
the claim that “the conquests were discontinued” in this period. When the
relevant sources have been examined, it will be seen that this claim is groundless.
Perhaps such claims were made in order to underestimate this period as part of
the general criticism about the reign of Osman in the following periods. In
general, it is understood that during the reign of Osman the conquests resumed
after the reign of Omar and continued during the caliphate of Osman. Moreover,
it will be seen that the governors appointed in this period were generally
among the experienced people who had taken up important positions and
demonstrated their talents before the period of Osman. 

With
the conquests that took place during the caliphate of Osman, the
Muslims-controlled areas expanded from the Eastern Black Sea coast to Armenia
and Khorasan to the Sino-Indian borders, while also extending from the Red Sea
and Mediterranean coasts to Egypt, Sudan, Libya and Tunisia. For the first time
in the period of Osman, maritime expeditions which were not allowed due to
various considerations during the period of Omar were launched.  During this period, Muslims organized
successful maritime expeditions in the Mediterranean Sea.

In this study, the previous
activities and duties of the governors appointed by Osman are aimed to be
covered; In addition, general information about Basra, Kufa, Damascus and Egypt
based conquests in the period of Khalifa Osman and the maritime expeditions
that were started for the first time during his reign were explained with the
main lines.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Osman, conquests, the conquest of Cyprus, the conquest of Iran, Tunusian

HZ. OSMAN DÖNEMİNDE (24-35/644-656) FETİHLER

Öz

Hz. Osman dönemiyle ilgili çok çeşitli dinî ve
siyasi tartışmalar İslam tarihi boyunca yapılagelmiştir. Fakat biz burada
sadece bu dönemle ilgili “fetihlerin durduğu” iddiasıyla ilgileneceğiz.
Kaynaklara baktığımızda bu iddianın yersiz olduğu görülmektedir. Belki de ileri
sürülen bu düşünceler sonraki dönemlerde Hz. Osman dönemiyle ilgili genel
anlamdaki eleştirilerin bir parçası olarak bu dönemi küçümsemek amacıyla
yapılmıştır. Genel anlamda Hz. Osman dönemdeki fetihlerin Hz. Ömer döneminden
kaldığı yerden devam ettirildiği ve Hz. Osman’ın hilafeti süresince de devam
ettiği görülmektedir. Yine bu esnada göreve getirilen valilerin de genellikle
Hz. Osman döneminden önce de çeşitli önemli görevler üstlenmiş tecrübeli ve
yeteneklerini göstermiş kişilerden olduğu görülecektir.

Hz. Osman’ın halifeliği döneminde
gerçekleştirilen fetihlerle Müslümanların hâkimiyet alanı, Doğu Karadeniz
kıyılarından başlayarak Ermenistan ve Horasan’dan Çin-Hint sınırlarına, diğer
yandan da Kızıldeniz ve Akdeniz sahillerinden Mısır, Sudan, Libya ve Tunus’u
içine alacak şekilde genişlemiştir. Hz. Osman döneminde ilk defa, Hz. Ömer
döneminde çeşitli mülahazalarla yapılmasına izin verilmeyen deniz seferlerine
başlanmıştır. Müslümanlar bu dönemde Akdeniz’de başarılı deniz seferleri
düzenlemişlerdir.

Bu çalışmada Hz. Osman tarafından atanan
valilerin daha önceki faaliyetleri ve yaptıkları görevleri dile getirilmeye
çalışılmış, bunun yanında; ana hatlarıyla Hz. Osman dönemindeki Basra, Kûfe,
Şam ve Mısır merkezli fetihler hakkında bilgi verilmiş, ilk defa Hz. Osman
zamanında başlatılan deniz seferleri ana hatlarıyla anlatılmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Hz. Osman, Fetihler, Kıbrıs'ın fethi, İran'ın fethi, Tunus

Kaynakça

• Acar, Cafer. “Dört Halife Dönemi Fetihlerinin Arka Planına Dair Bazı Mülahazalar”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6/3 (2017): 2038-2057.Ahmed Abdüllatîf Hanefî Muhammed. Velid b. ʿUḳbe b. Ebî Muʿayt ḥayâtühû-velâyetühü’l-Kûfe. Mecelletü’t-Târîḫiyyetü’l-Mısriyye, 43 (Kahire 2005): 351-441.Âdem Apak, İslam Siyaset Geleneğinde Amr b. El-As, Ankara: Ankara Okulu Yay. 2016.Apak, Âdem. “Hz. Osman Dönemi Fetihleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (Ocak 2000).Apak, Âdem. “Kuzey Afrika’da İslam Fetihleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (Haziran 2008): 159-173.Apak, Âdem. “Hz. Osman Dönemi Fetihleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000).Apak, Âdem. Hz. Osman Dönemi Devlet Siyaseti, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.Apak, Âdem. “Hz. Ömer Döneminde Müslümanların Mısır’ı Fethi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu Kitabı (Sivas 2018). ed. Ali Aksu. 1: 475-499.Akarsu, Murat. Kabile Bürokrasisi ve Hz. Osman/Katline Sessiz Kalınan Halife. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2015.Aycan, İrfan. “Muâviye b. Ebî Süfyan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 332-334. İstanbul: TDV Yay., 2005. Aycan, İrfan. Saltanata Giden Yolda Muâviye bin Ebî Süfyan, Ankara: Fecr Yay., 1990.Azimli, Mehmet. Dört Halifeyi Farklı Okumak-3 Hz. Osman. Ankara: Ankara Okulu Yayınları 2013.Azimli, Mehmet, Hasan-Muâviye, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2016.Bağdâdî, Şehâbeddin Ebî Abdullah Yakut b. Abdullah Hamevî er-Rûmî (ö. 626/1228). Mu’cemu’l-Buldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.Bakır, Abdulhalık. “Basra”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 108-111. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. Belâzurî, Ahmet b. Yahya b. Câbir (ö. 279/892). Futûhu'l-Buldân, Thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ’. Beyrût: Müessesetu'l-Maârif, 1987.Bozkurt, Nebi. “Nûbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 222-223. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.Nebi Bozkurt. “Bahriye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 495-501. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. Çetin, Osman. “Horasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 234-241. İstanbul: TDV Yay., 1998. Dölek, Âdem. “Velid b. Ukbe’nin Hayatı ve Sahâbe Adâleti Açısından Değerlendirilmesi” Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (2002), 6/1: 93-110.Efendioğlu, Mehmet. “Velid b. Ukbe b. Ebî Muayt”, 43: 35-36. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay., 2013.Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Âmir,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 84-85. İstanbul: TDV Yay., 1988.Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Sa’d b. Ebî Serh,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 130-131. İstanbul: TDV Yayınları 1998.Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Hâzim”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1: 106, 107. İstanbul: TDV Yay. 1988. Halife b. Hayyât, Ebî Amr b. Ebî Hubeyre Leysî Usfurî (ö. 240/854). Tarîhü Halife b. Hayyât. Nşr. Mustafa Necîb Fevvaz-Hikmet Keşlî Fevvaz. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1995.Hamidullah, Muhammed. “Fethu’l-Endülüs (İspanya)fî Hilâfeti Seyyidinâ Osman Sene 27 li’l-Hicre,” İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 7, Cüz, 1, 2., 221-226. (İstanbul: 1978).Hatipoğlu, İbrahim. “Sa’d b. Ebî Vakkas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 35: 372-374. İstanbul: TDV Yay. 2008. Hitti, Philip. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. Trc. Salih Tuğ. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989.İbn A'sem, Ebû Muhammet b. Ahmed (ö. 314/926). Kitâbu'l-Futûh. Thk. Ali Sîrî. Beyrût: Dâru'l-Edvâ 1991.İbn Abdilhakem, Abdurrahman b. Abdullah (ö. 257/871). Futûhu İfrikiya ve’l-Endelus. Thk. Abdullah Enes et-Tabbâ’. Beyrût: Maktebetu’l-Medreseti ve Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnânî, 1963.İbn Hurdazbih (300/912-3). Yollar ve Ülkeler Kitabı, çev. Murat Ağarı, İstanbul: Kitabevi Yay., 2008.İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail (ö. 774/1373). el-Bidaye ve’n-Nihâye. Thk. Abdulhamid Murad, Muhammed Hasan Ubeyd, Katar: Vezaâretu’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslamiyye, 2015.İbn Sa’d, Muhammed, b. Menî’ ez-Zührî (ö. 230/845), Kitâbu Tabakati’l-Kebîr. Thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 2001.İbn Ebî Dâvud, Süleyman b. l-Eş’as es-Sicistânî (316/929). Kitâbu’l-Mesâhif. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, 2011.İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdulkerîm b. Abdulvâhid eş-Şeybânî (630/1233). el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Ebu’l-Fidâi Abdullah Kâdî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987. İbn Havkal, Ebi’l-Kasim b. Havkal en-Nüsaybî (ö. 331/943). Sûretu’l-Ard. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hayat, 1992.İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdulmelik b. Hişam b. Eyyûb Humeyrî Me’âfrî (ö. 213/768). es-Siretu’n-Nebeviyye. Thk. Mustafa Sakâ, İbrahim Ebyârî, Abdulhafîz Şelebî, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2009.İbn İzârî, Merrakuşî. el-Beyânu’l-Mu’rib fî Ahbâri’l-Endelus ve’l-Mağrib. Thk. G. S. Colin - L. Provençal, Beyrût: Dâru’s-Sekâfe, 1983.İmam Suyûtî (ö. 911/1505). Halifeler Tarihi (Tarihu’l-Hulefâi). Thk. Cemal Mahmud Mustafa. Trc. Abdullah Gündüz, İstanbul Asalet Yay., 2018.İstahrî, Ülkelerin Yolları, çev. Murat Ağarı, İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2015.Mantran, Robert. İslam’ın Yayılış Tarihi (VII-Xl. Yüzyıllar). Trc. İsmet Kayaoğlu, Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yay., 1981.Mes’ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hasan b. Ali (ö. 346/957). Murûcu’z-zeheb ve Maâdini’l-Cevher. Yay.: Kemal Hasan Merî. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 2005.Mukaddesî (Beşşârî), Şemseddin Ebû Adullah Muhammed b. Ebî Bekr el-Bennâ. Ahsenu’t-Tekâsîm fî Ma’rifeti’l-Ekâlîm. Thk. M. J. De Goeje. Kahire: Matbaatu Medbûlî, 1991.Nuveyrî, Şehâbeddin Ahmed b. Abdulvehhâb (ö. 733). Nihayetu’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb. Thk. Abdulmecid Turhînî ve İmâd Ali Hamza. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.Önkal, Ahmet. “Ahnef b. Kays”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 174. İstanbul: TDV Yay. 1989. Özgüdenli, Osman Gazi. “Taberistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 322, 323. İstanbul: TDV Yay., 2010.Özkuyumcu, Nadir. “Ukbe b. Nâfi’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 64-66. İstanbul: TDV Yay., 2012. Özkuyumcu, Nadir. “Mısır ve Kuzey Afrika Fetihleri”, İslam Tarihi ve Medeniyeti, ed., Ahmet Önkal, Mehmet Ali Kapar, İstanbul: Siyer Yay., 2018, 2: 207-250.Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları, Siyasi Tarih. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.Özkuyumcu, Nadir. “Raşit Halifeler Döneminde Yapılan Deniz Seferleri”. İslam Tarihi ve Medeniyeti. ed., Ahmet Önkal, Mehmet Ali Kapar. 2: 251-259. İstanbul: Siyer Yay., 2018. Öztürk, Murat. “Zâtussavârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 152, 153. İstanbul: TDV Yay., 2013. Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/922). Târihu’t-Taberî, Târihu’r-Rusul ve’l-Mulûk. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1967.Tekintaş, Ayhan. “Saîd b. Âs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 549. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. Uslu, Recep. “İstahr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 202, 203. İstanbul: TDV Yay., 2001. Vâkidî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vakid (ö. 207/822). Kitâbu’l-Megâzî. Thk. Muhammed Abdulkadir Ahmed Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.Wiedemann, E. “Sübeytila”. İslam Ansiklopedisi. 10: 767. Eskişehir: MEB Yay., 2010. Yahya b. İbrahim Yahya. el-Hilâfetu’r-Râşide ve’d-Devletu’l-Emeviyye mine’l-Fethi’l-Bârî Ceman ve Tevsîkan. B.y.: Dâru’l-Hicre, 1415.Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca’fer b. Vehb b. Vâdıh. Târihu’l-Ya’kûb. Thk. Abdulemîr Mehnâ. Beyrut: Şirketu’l-A’lemî li’l-Matbûât, 2010.Yiğit, İsmail. “Osman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 438-443. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi Yay., 2007.Yıldız, Hakkı Dursun. “Abdullah b. Zübeyr b. Avvâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1: 145, 146. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.