BASRÂ MU’TEZİLE’SİNİN SON DÖNEM TEMSİLCİSİ KĀDÎ ABDÜLCEBBÂR’A GÖRE ÂHÂD HABER

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 3, 1156 - 1172, 31.12.2019

Abdulvasıf Eraslan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.617227

Öz

İslam düşüncesinde akılcılığı ile ön plana
çıkan Mu’tezile mezhebine mensup alimler, kimi çevrelerce hadis inkarcılığıyla
itham edilmiştir. Son yüzyılda Mu’tezilî alimlere ait eserlere ulaşıldıktan
sonra yapılan çalışmalarda bu iddianın gerçeği yansıtmadığı ortaya çıkmıştır.
Mu’tezile mezhebinin Basrâ kolunu oluşturan Basrâ Mutezilesi’nin
temsilcilerinden bazı eserleri günümüze ulaşan alimlerden biri de Kādî
Abdülcebbâr’dır. Bu çalışmada Kādî Abdülcebbâr’ın günümüze ulaşan eserlerinden
ve özellikle de el-Muğnî adlı eserinden yola çıkılarak âhâd habere
yönelik yaklaşımı ortaya konulmuştur. Dolayısıyla bu çalışma, asıl
kaynaklarınadan yola çıkmak suretiyle yukarıda sözü geçen iddiayı çürütmeye
çalışırken öte yandan akılcı bakışın âhâd haberlerden oluşan hadis rivayetlerini değerlendirmedeki
yaklaşımına da ışık tutacaktır.

Kādî Abdülcebbâr’a göre âhâd haber kavramı,
âhâd haberin kavramsal çerçevesi ve âhâd haberin takviyesi konularına yer
verilen bu çalışmada, Kādî’nın âhâd haberle amel etmesi konusunda alimlerin genelinin
sergilediği yaklaşım doğrultusunda bir yol takip ettiği görülmektedir. Âhâd
haberin takviyesi konusunda ise ortaya koymuş olduğu bilgi teorisi
doğrultusunda tutarlı ancak alimlerin yaklaşımından daha farklı bir metot
uygulandığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Mu’tezile, Kādî Abdülcebbâr, Âhad Haber

ĀHAD KHABARS ACCORDING TO QĀDÎ ABD AL-JABBAR THE REPRESENTATIVE OF LAST PERIOD OF BASRA MU’TAZILAH

Öz

The Mu’tezile sect,
which stands out with its rationality in Islamic thought, has been accused of
denial of hadith. In the last century, the studies carried
out on the works of the members of this sect revealed that this claim does not
reflect the truth. One of the scholars who has reached to today some of the
representatives of the Basrâ Mu’tezilesi, which constitutes the Basra branch of
the Mu’tezile sect, is Qādî Abd Al Jabbar. In this
study, the approach of Qādî Abd Al Jabbar to the Aahad news has been put
forward by

starting
from the works of al-Mughni and especially from his works reaching to the
present day.

According to Qādî
Abd Al Jabbar, concept of āhad khabar the conceptual framework of āhad khabars,
and the supplementation of āhad khabar, İt is seen that the followers follow a
path in the direction of the general view of the scholars regarding the
performance of Qadî with the āhad khabar. As for the reinforcement of the
khabar, Âhâd is consistent with the information theory he has put forward, but
appears to follow a different path in the general approach. 

Anahtar Kelimeler

Hadith, Mu’tazila, Qādî Abd Al Jabbar, Âhâd khabar

Kaynakça

• Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Hatîb. el-Kifâye fî Mâ’rifeti Usûli İlmi’r-Rivâye. Thk. Mâhir Yâsîn el-Fehl. Kâhire: Dâru İbni’l-Cevzî, 2010.Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Hatîb. el-Fakîh ve’l-Mutefekkih. Thk. Ebû Abdirrahman Âdil b. Yûsuf. Suudi Arabistan: Dâru İbnu’l-Cevzî, 2000.Bakan, Tevhid. “Kādî Abdülcebbâr’a Göre Sünnet”. İLTED, 45, (2016/1): 187-213.Bâkıllânî, Muhammed b. et-Tayyib b. Muhammed b. Ca’fer b. el-Kâsım Ebû Bekir. Kitâbu’t-Temhîd. Tas. Richerd Yusuf Mekariji el-Yesû’î. Beyrût: Mektebet’ş-Şarkiyye, 1957.Basrî, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Alî b. et-Tayyib el-Basrî. el-Mutemed fî Usûli’l-Fıkh. Thk. Muammed Hamidullâh, Ahmed Bekîr, Hasan Hanefî. Dimeşk: el-Ma’hedu’l-İlmiyyi’l-Frensiyyi li’d-Dirâseti’l-Arabiyyi, 1965.Başdemir, Hasan Yücel. “Sosyal Epistemoloji’de İnançların Statüsü Sorunu”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, 32, (Aralık 2016).Bebek, Adil. “İmam Mâtüridî ve Kādî Abdülcebbâr’a Göre Haber-i Vâhidin Epistemolojik Değeri”, Kelâm’da Bilgi Peroblemi Sempozyumu (15-17 Eylül 2000), ed. Orhan Ş. Koloğlu, U. Murat Kılavuz, Kadir Gömbeyaz. 47-51. (Bursa: 2003).Belhî, Ebu’l-Kâsım Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed el-Ka’bî. Kabûlü’l-Ahbâr ve Ma’rifeti’r-Ricâl. Tah. Ebî Amr el-Hüseyin b. Ömer b. Abdurrahîm. Beyrût: Dâru’l-Kübübi’l-İlmiyye, 2000.Buhârî, Muhammed b. İsmâîl Ebû Abdillâh. el-Câmiu’l-Müsnedu’s-Sahîhu’l-Muhtasaru min Umûri Rasûlillâhi ve Sünenihi ve Eyyâmihi. Thk. Züheyr b. Nâsir. Beyrût: Dâru Tavku’n-Necât, 2001. Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr. er-Resâilu’s-Siyâse. Beyrût: Dâru’l-Hilâl, ts.Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr. Resâilu’l-Câhız. Thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Mektebetü’l-Hânicî, Kâhire 1964.Cessâs, Ahmed b. Alî Ebû Bekir er-Râzî el-Henefî. el-Fusûl fi’l-Usûl. Kuveyt: Vizâretu’l-Evkâf el-Kuveytiyye, 1994. Cürcânî, Alî b. Muhammed. Şerhu’l-Mevâkif. Tsh. Mahmûd Ömer ed-Dimyâtî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.Döndüren, Hamdi. “Îlâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 61-62. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.Eraslan, Abdulvasıf. Kādî Abdülcebbâr’da Haber Nazariyesi. Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi, 2019.Gazâlî, Ebû Hamîd Muhammed b. Muhammed et-Tûsî. el-Mustasfâ. Thk. Muhammed Süleymân el-Aşkâr. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 2012.Halîlî, Ebû Ya’lâ Muhammed b. el-Hüseyin b. Muhammed b. Halef b. el-Ferrâ el-Bağdâdî. el-Udde fî Usûli’l-Fıkh. Thk. Ahmed b. Alî Seyr el-Mubârekî. Riyad: 1990.Hârûnî, Ebû Tâlib Yahyâ b. Hüseyin. el-Müczî fi Usuli’l-Fıkh. Thk. Abdülkerîm Cedbân. San’â: Meclisu’z-Zeydî el-İslâmî, 2013.Hemedânî, Kādî Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muġnî fî Ebvâbi’t-Tevhîdi ve’l-Adl. Thk. Hıdır Muhammed Nebhâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012. Hemedânî, Kādî Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muhtasar fî Usûli’d-Dîn, Nşr., thk. Muhammed Umâra. (Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhîd içinde) Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, 1987.Hemedânî, Kādî Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muhtasar fî Usûli’d-Dîn. Nşr., thk. Muhammed Umâra. (Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhîd içinde) Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, 1987.Hemedânî, Kādî Abdülcebbâr b. Ahmed. Fażlü’l-iʿtizâl ve Ṭabaḳātü’l-Muʿtezile. Nşr. Fuâd Seyyid. Tûnus: Dâru’l-Kütübi’t-Tûnusiyye, 1974.Hemedânî, Kādî Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Trc. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı Yay., 2013.Hemedânî, Kādî Abdülcebbâr b. Ahmed. Usûlu’l-Hamse. Thk. Faysal Bedîr Avn Küveyt: Meclisu’n-Neşri’l-İlmû, 1998.Itr, Nureddîn Muhammed el-Halebî. Menhecu’n-Nakd fî Ulûmi’l-Hadîs. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1997.İbn Hanbel, Ahmed. Müsned. Thk. Şuayb el-Arneût başkanlığındaki komisyon. Beyrût: Müessesetu’r-Rsale, 1999.İbnu’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ el-Murtazâ. Kitâbu Minhâci’l-Vusûl ilâ Meânî Mi’yâri’l-Ukûl fi İlmi’l-Usûl. Benhâ: Muessesetü’l-İhlâs Li’t-Tibâati ve’n-Neşr, 2005.İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdurrahmân eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-Hadîs- Mukaddime. Thk. Nureddin Itr. Sûriye: Dâru’l-Fikr, 1986.Koçkuzu, Ali Osman, Rivayet İlimlerinde Haberi Vahidlerin İtikat ve Teşri Yönlerinden Değeri. İstanbul: Ensar Neşriyat, İkinci Basım, 2014.Leknevî, Muhammed Abdulhayy. Zeferu’l-Emânî, Thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Beyrût: Mektebetu’l-Matbûati’l-İslâmiyye, 2008.Neysâbûrî, Müslim b. Haccâc ebû’l-Hasan el-Kuşeyrî. el-Müsnedu’s-Sahîhu’l-Muhtasar. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi, ts.Sicistânî, Ebâ Dâvûd Süleymân b. el-Eşas. Sünenü Ebî Dâvûd. Amman: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, 1999.Şâfi’î, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Müsned. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1979.Şâfi’î, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. Thk. Hâlid es-Seb’ el-Alemî, Züheyr Şefîk el-Kübbî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2008. Şâşî, Nizâmu’d-Dîn Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. İshâk. Usûlu’ş-Şâşî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, tsiz.Şerîf el-Murtazâ, Alî b. el-Hüseyin Mûsâ el-Mûsevî. ez-Zehîra fi İlmi’l-Kelâm, Thk. es-Seyid Ahmed el-Hüseynî. İran: Müessesetü’n-Neşri’l-İslamî, Üçüncü Baskı, 2010.Şerîf el-Murtazâ, Alî b. el-Hüseyin Mûsâ el-Mûsevî. ez-Zerîa ilâ Usûli’ş-Şerî’a. Thk, İmâm Sâdık Müessesesinin İlim Heyeti. Kum: İmâm Sâdık Müessesesi, tsiz.Şirâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. et-Tebsîra fi Usûli’l-Fıkh. Thk. Muhammed Hasan. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1982.