USLÛBA PESNÊ PÊXEMBER DI MEWLÛDA YEKEM A KURDÎ DE

Yıl 2019, Cilt 11, Sayı 3, 1507 - 1523, 31.12.2019

Türkan TOSUN

https://doi.org/10.26791/sarkiat.636128

Öz

Di vê xebatê de behsa yekem mewlûda kurdî (kurmancî) Mewlûda Mele Huseynê Bateyî hatiye kirin. Mewlûda Bateyî di nav kurdan de gelek navdar e ku di medreseyan de piştî Qûr’anê zarok hînê mewlûda wî dibin û ev berhem ji bo mewlûdnameyên din jî bûye çavkaniyeke sereke. Ji bilî vê ev mewlûd di şîn û şahiyan de tê xwendin ku divê bê gotin di nav kurdan de berhemeke pir girîng e.

Di vê mewlûdê de Melayê Bateyî gelo çawa pesnê Pêxember daye, şêwazeke çawa bi kar anîye, kîjan rê û rêbaz û hunerên edebî bi kar anîye, bi zimanekî çawa nivîsandiye em li dû bersiva van pirsan ketin. Di gotarê de ewil pênaseya peyva mewlûdê hat kirin û dû re der barê kevneşopiya mewlûdê, jiyan û berhemên Bateyî de agahî hatin dayîn. Naveroka mewlûdê çi ye, Bateyî  çawa behsa Pêxember kiriye, rêbazeke çawa bi kar anîye em li ser van mijaran sekinîn.

Anahtar Kelimeler

Mewlûda Bateyî, Mewlûda kurdî, Mele Huseynê Bateyî, Pesnê pêxember, Edebiyata klasîk a kurdî, Mewlûd

THE STYLE OF PRAISING TO PROPHET IN THE FIRST KURDISH MAWLID

Öz

The paper reviews the first mawlid Mewlid-i Nebi written in Kurdish, Kurmanji dialect by Mollah Huseynê Bateyi. The Mawlid of Bateyi is very popular among the Kurds as children used to read it in the madrasahs after learning the Qur'an. This mawlid became a fountainhead for other mawlids. This mawlid is not only read in specific occasions but also in mournings and major celebrations, therefore it is praisable among kurds.

First, the text defines the word mawlid, the tradition related to it as well as an introduction to the life and work of Bateyi. Additionally, the text explores the content of this mawlid, how Bateyi mentions the Prophet and which method he followed to do so. The paper seeks to answer the question: What are the methods, literary arts and diction  the Molla Bateyi Mawlid employs to praise the prophet?

Anahtar Kelimeler

Mullah Huseyni Bateyi, Bateyi’s mawlid, Kurdish mawlid, Mawlid

Kaynakça

• Adak, Abdurrahman. Destpêka Edebiyata Kurdî Ya Klasîk. Çapa Sêyem. Stenbol: Weşanên Nûbihar, 2015.
• Adak, Abdurrahman. “Destnivîsên Mewlûda Melayê Bateyî Di Arşîva A. Jaba De: Nasandin û Analîz”. The Journal Of Mesopotamian Studies 2/2, (Havîn: 2017): 1-29.
• Agitoğlu, Nurullah. “Molla Hüseyin Bâteyî’nin Şiirlerindeki Hadisler Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Uluslararası Beytuşşebap Ve Molla Hüseyin Bateyî Sempozyumu Bildirileri (Şırnak, 20-21 Eylül 2014). Ed. İbrahim Baz. 119-128. İstanbul: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Altun, Erman, Türk Halk Edebiyatına Giriş. Stenbol: Kitapevi, 2004.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Ağaç Kitapevi Yayınları, 2009.
• Doğru, Rabia. “Kara Vâîz ve Mevlid’i”.Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0/39 (2015): 221-250
• Ekinci, Ramazan. “Behiştî Mahlaslı Şairlere Ait Mevlitler, Behiştî Ahmed Sinan’ın Mevlid-i Şerîfi”. Sufî Araştırmaları Dergisi 5/10 (Yaz 2014): 17-79.
• Ertekin, M. Zahir-Nurettin Ertekin. “Kurtedîroka Mewlûdnameyên Kurdî”. Şarkiyat ICSS’17 Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi/International Congress of Social Science (Diyarbakır, 14-17 Eylül 2017). Ed. Mehmet Bilen. 149- 155. Diyarbakır: Şarkiyat Vakfı, 2017.
• Ertekin, M. Zahir. Mewlûda Mele Eliyê Baqûstanî Metn û Lêkolîn. Çapa Yekem. Hewlêr: Destnivîsxaneya Zanîngeha Soran, 2017.
• Ertekin, M. Zahir. “Pesn û Wesfên Hz. Pêxember (s.x.l.) Di Mewlûda Melayê Bateyî De”. 1. Uluslararası Zap Havzası Uleması Sempozyumu Bildirileri (Hakkari, 26-29 Nisan 2018). Ed.Yaşar Kaplan-Murat Adıyaman-Emin Yıldırım. 753-770. İstanbul: Hakkari Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Îlhan, Zîver. Mewlûda Mela Huseynê Bateyî Metnê Rexneyî û Lêkolîn. Çapa Yekem. Stenbol: Weşanxaneya Avesta, 2016.
• Karacan, Hasan-Aykut, Nurettin. “Mele Hüseynê Bateyî’nin Mewlid-i Nebî Adlı Eseri İle Mele Süleyman Kurşun’un Mewlida Pêxember Adlı Eserinin Karşılaştırılması”. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi 1/2 (Kasım 2015): 123-141
• Kartal, Ahmet. “Türk Edebiyatında Belâgat Çalışmaları Ve "Tezâd" ve "Telmîh" Sanatlarına Eleştirel Bir Bakış”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16/1 (Haziran 2007): 413-428.
• Sadinî, M. Xalid. Mela Huseynê Bateyî Jiyan, Berhem û Helbestên Wî. Çapa Yekem. Stenbol: Weşanên Nûbihar, 2010.
• M. Xalid Sadinî. “Mela Huseyînê Bateyî, Jîyan û Berhemên Wî”, Uluslararası Beytuşşebap Ve Molla Hüseyin Bateyî Sempozyumu Bildirileri. (Şırnak, 20-21 Eylül 2014), Ed. İbrahim Baz. 83-102 İstanbul: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Selçuk, Bahir. “Divan Şiirindeki Ses Ve Ahenkle İlgili Sanatlara Genel Bir Bakış”, Adıyaman Üniversitesi Ulusal Eski Türk Edebiyatı Sempozyumu. (Adıyaman, 15-16 Mayıs 2009). Ed. Süleyman Çaldak- İbrahim Halil Tuğluk. 483- 491. Ankara: Adıyaman Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Qanatê, Kurdo.Tarîxa Edebiyata Kurdî. Çapa Yekemîn. Diyarbekir: Weşanên Lîs, 2010.
• Yıldırım, Kadri. Ehmedê Xanî Mem û Zîn Çeviri ve Kavramsal Tahlili. Çapa Duyem. Stenbol: Weşanên Avesta, 2013.
• Türk Dil Kurumu. “Türk Dil Kurumu Sözlükleri”. Pêgehîn: 22yê Adarê 2018. https://sozluk.gov.tr/?kelime