FAHREDDÎN-İ IRÂKÎ DİVANI’NDA KOZMİK UNSURLAR

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 3, 689 - 707, 31.08.2020

Esengül Uzunoğlu Sayın

https://doi.org/10.26791/sarkiat.687332

Öz

610-688 (1213-1289) yıllarında yaşayan Fahreddîn-i Irâkî, Fars edebiyatının ünlü âlim ve sûfî şairlerindendir. Kültüre önem veren saygın bir ailede büyümüştür. Küçük yaşta Kur’ân-ı Kerim’i ezberlemiş, on yedi yaşında nahiv, sarf, bedî, beyan, meânî, belâgat, münâzara, tefsir, hadis, fıkıh, astronomi gibi tüm aklî ve naklî ilimlere ders verecek derecede hâkim olmuştur. Uşşâknâme, Lemaʻât ve Dîvân’dan oluşan manzum ve mensur eserleri vardır. Tasavvufun etkisinde kalan Irâkî, eserlerini âşıkane ve arifane bir dille yazmıştır. Eserlerinde tevhid sırları, hakiki aşk ve mutlak güzellik gibi konularını işlemiştir. Şiirlerinde sade ve akıcı bir üslub kullanmıştır. Kelimeleri çoğunlukla bilinen anlamlarıyla kullanılmış, anlaşılması güç kelime ve kavramlardan uzak durmuştur. Senâî, Attâr, Mevlâna ve Sadî gibi ünlü şairlerden etkilenmiş, Hâfız ve Câmî gibi şairler de ondan etkilenmiştir.
Çalışmada Irâkî’nin Nesrîn-i Muhteşem (Hezâî) tarafından Mecmûa-i Âsâr-i Fahreddîn-i Irâkî (Tahran 1372 hş.) adıyla neşredilen Dîvân’ı esas alınarak Divan’da yer verilen kozmik unsurlar incelenmiştir. Fahreddîn-i Irâkî’nin hayatına kısaca değindikten sonra Dîvân’da yer alan kozmik unsurlar Dîvân’dan örnek beyitler kullanılarak incelenmiş, beyitlerin sonuna sayfa ve beyit numarası verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fahreddîn-i Irâkî, Dîvân, Kozmik Unsurlar

Kaynakça

• Akpınar, Şerife. “Lâmiʻîʼnin Vâmık u Âzra Mesnevîsinde Astrolojik Unsurlar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12, (2002): 169-202.
• Âştîyânî, Abbas İkbâl. Târîh-i Moğol. Tahran: İntişârât-i Emîr Kebîr, 1387 hş.
• Bilgin, Orhan. Fahreddîn-i Irâkî. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 13/ 84-86. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Câmî, Nûrüddîn Abdurrahman. Nefâhâtu’l-uns. Tahran, 1386 hş.
• Caran, Mümtaz. 15, 16, 17 ve 18. Yüzyıl Şairlerinden Ahmet Paşa, Necâti Bey, Fuzûlî, Bâkî, Nef’î, Nâ’îlî, Nedîm ve Şeyh Gâlib’in Kasidelerinde Kozmik Unsurlara Bakış ve Kozmik Unsurları Kullanış Tarzlarının Karşılaştırılması. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Çağlayan, Pelin. Fars Mitolojisinde Mitolojik Kuşlar: Humâ ve Sîmurg (Ankâ). Karaman Uluslararası 1. Dil ve Edebiyat Kongresi. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi, Karaman, 2018.
• Çağlayan, Pelin Seval. Fahreddîn-i Irâkī Divanı’nda Kelime ve Cümle Bilgisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Değirmençay, Veyis-Çağlayan, Pelin. Fahreddîn-i Irâkī Divanı’nda Tamlama Çeşitleri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 19, (2017): 19-36.
• Eren, Abdullah. (2004). Şeyhülislam Yahya Divanı’nın Tahlili. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Gülüm, Emrah. Sünbül-Zâde Vehbî Dîvân’ında (Sünbülistân) Kozmik Unsurların Kullanımı. Türkish Studies, 9, (2014): 519-546. Irâkî, Fahreddîn. Kullîyât-i Şeyh Fahreddîn İbrâhîm-i Hemedânî. haz. Sâid-i Nefîsî. Tahran: Zevvâr, 1372 hş.
• Irâkî, Fahreddîn. Kullîyât-i Şeyh Fahreddîn İbrâhîm-i Hemedânî. haz. Sâid-i Nefîsî. Tahran: Zevvâr, 1377 hş.
• Kapal, Nurefşan. Zâtî Divan’ında Kozmik Unsurlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 24, (2013): 160-170.
• Karaköse, Saadet. Kozmik Âlemde Nef’î’nin Seyri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, (2012): 29-48.
• Kurnaz, Cemal. Felek. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 12/306-307. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Levend, Agah Sırrı. Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remziler, Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Muîn, Muhammed. Ferheng-i Fârsî, Tahran: İntişârât-i Emîr Kebîr, 1375 hş.
• Okmak, Özgür. Cem Sultan Divanı’nda Kozmik Âlem. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 14, (2018):154-166.
• Onay, Ahmet Talat. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. haz. Cemal Kurnaz. Ankara: Berikan Yayıncılık, 2013.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Safâ, Zebîhullah. Genc-i Sohen. Tahran: İntişârât-i Emîr Kebîr, 1354 hş.
• Safâ, Zebîhullah. Târih-i Edebiyyât der Îrân. Tahran: İntişârât-i Emîr Kebîr, 1386 hş.
• Şeker, Esma. 15. Yüzyıl Divanlarında Kozmik Unsurlar. Ordu: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Tolasa, Harun. Ahmed Paşa’nın Şiir Dünyası. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2005.
• Yentür, J. (2003). 17. Yy. Şairlerinden Fehîm, Nâ’ilî ve Neşâtî Divânlar’ında Kozmik Unsurlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.