HUZUR DERSLERİNE KATILAN TRABZONLU ALİMLER

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 3, 933 - 974, 31.08.2020

Süleyman Gür

https://doi.org/10.26791/sarkiat.727190

Öz

Huzur dersleri, 1172/1759 senesinden 1342/1924 senesine kadar her Ramazan ayında sekiz oturum halinde yapılan tefsir dersleridir. Bu dersler sarayda halifenin huzurunda, kendilerini tamamen ilme hasreden mukarrir ve muhatap diye anılan devrin seçkin alimlerinin katılımıyla yapılırdı. Dersi takrir edecek alimler, önceden belirlenen ayetlere, akli ve nakli kaynaklardan istifade ederek uzun süre hazırlanırlardı. Derslerde müzakere metodu esastı. Mukarrir dersi takrir ettikten sonra muhataplar soru sorup hür bir şekilde dersi münakaşa ederlerdi. Bu usul üzere Fâtiha suresinden Nahl suresinin 26. Ayetine kadar Kur’ân-ı Kerim sırasıyla tefsir edilmiştir. Derslere katılanlar İstanbul ruûsunu elde eden ulema arasından şeyhülislam tarafından seçilip padişah tarafından tayin edilirdi. Eldeki kayıtlardan anlaşıldığına göre bu derslere Anadolu ve Osmanlı coğrafyasının değişik bölgelerine mensup alimler katılıyordu. Bu alimlerin bir kısmı da Trabzonlu idi. Bu çalışma ile Trabzonlu bu alimlerin kimler olduğu, hangi yıllarda hangi oturumlara katıldıkları tespit edilecek, ardından kısa biyografileri, ilmî rütbeleri ve derslere katılım çizelgeleri verilecek. Bu sayede yöre ulemasının Osmanlı dönemi ilmi hayatına olan katkısı ile ulema ve devlet ricali nezdindeki yeri kısmen ortaya konulmaya çalışılacak. Ayrıca huzur derslerine katılan Trabzon ulemasının derslere dair tuttukları tefsir notlarının bulunup bulunmadığı araştırılacak.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kur’ân, Tefsir, Huzur Dersleri

Kaynakça

• Ahıskalı, Recep. “Ruûs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/272-273. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Albayrak, Haşim. Oflu Hoca Kavramını Oluşturan Din Adamları. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı, 2008.
• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. 5 Cilt. İstanbul: Milli Gazete Yayınları, 1980.
• Ali Bahri Efendi. İstanbul Müftülüğü Şerʻiye Sicilleri Arşivi. Sicill-i Ahval Dosyası. Nr. 18.
• Alpaydın, Mehmet Akif. “Hulâsatü’l-Mukarrirîn: Huzur Dersi’nde Fâtiha Tefsirinden Süzülenler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/1 (2018), 193-210.
• Atâ, Tayyarzâde. Osmanlı Saray tarihi/Tarih-i Enderun. Nşr. Mehmet Arslan. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi, 2010.
• Bal, Mehmet Akif. Trabzonlu Ünlü Simalar Ve Trabzon’un Ünlü Aileleri. İstanbul: Çatı Yayınları, 2007.
• Çavuşoğlu, Salih. Osmanlı imparatorluğunda Padişah Huzurunda Yapılan Tefsir Dersleri. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2010.
• Çelik, Ersin. “Huzur Dersleri Mukarrirlerinden Tosyalı İsmail Zühtü Efendi’nin Tefsir Metninin İncelenmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (2017), 301-314.
• Demirpolat, Enver .“Huzur Derslerine Katılan Harputlu Alimler”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2012), 213-237.
• Güldöşüren, Arzu. “İstanbul’da Taşralı Bir Ulema Ailesi: Trabzonlu Mirzadeler”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1/339-353. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Gür, Süleyman. “Osmanlı Döneminde Yetişen Trabzonlu Müellifler Ve Eserleri: Bir Literatür Tespiti Denemesi”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2018), 155-239.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Oflu Hoca Efendi İsmini Markalaştıran Âlimler”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1/27-58. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Huzur-ı Hümayun Ders-i Şerifi Mukarrir ve Muhatabları. İstanbul: Meşihat-ı Celile-i İslamiyye, Zilhicce 1339. Ceride-i İlmiyye 6/68 (1339), 2185-2188. Hüseyin Hüsnü Efendi. İstanbul Müftülüğü Şerʻiye Sicilleri Arşivi. Sicill-i Ahval Dosyası. Nr. 33.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Hattatlar. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1970.
• İpşirli, Mehmet. “Bilâd-ı selâse”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/151-152. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• İpşirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/441-444. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• İpşirli, Mehmet. “Mehmed Esad Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/470. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Kara, Ömer. “İslâm Geleneğinde Ümerâ Huzurundaki Bilimsel Toplantıların Osmanlıcası: Huzur Dersleri”. Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları 2. 299-369. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2013.
• Kara, Ömer. “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Huzur Dersleri”. Osmanlıda Tefsir Dersi Gelenekleri. ed. Ömer Kara, Bilal Gökkır, Necmettin Gökkır, Muhammet Abay. 25-90. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kuran ve Tefsir Akademisi Araştırmaları, 2018.
• Kara, Ömer. “Osmanlı’da Huzur Dersleri Geleneği Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 519-539.
• Kara, Ömer. “Osmanlı’da Huzur Derslerine Katılan Erzurumlu Âlimler”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED) 47 (2017), 57-74.
• Kartal, Alparslan. “Huzur Derslerine Katılan Karslı Âlimler”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2017), 224-243.
• Mardin, Ebül‘ulâ. Huzur Dersleri. 3 Cilt. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1951 (2 ve 3. Ciltler 1966’da aynı matbaada basılmıştır).
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 4. Baskı. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Süreyyâ, Mehmed. Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniyye. 4 Cilt. Haz. Aktan Ali-Yuvalı Abdülkadir-Keskin Mustafa. İstanbul: Sebil Yayınıevi, 1995.
• Temizer, Aydın.“Osmanlıda Huzur Dersi Örnekleri Tahlil ve Tenkitli Tefsir Metni Neşirleri I”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/28 (2013), 65-92.
• Uşaklıgil, Halit Ziya. Saray ve Ötesi: Son Hatıralar. İstanbul: Özgür Yayınları, 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin ilmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1965.
• Ünver, Mustafa. “Sarayda Abdülhamid Han Huzurunda Bir Tefsir Dersi ve Neşri”. Dinsel ve Kültürel Farklılıkların Birarada Yaşaması: İstanbul Tecrübesi (2010): 333-353.
• Vikitap. “Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır”. Erişim 15 Ocak 2020. https://www.vikitap.com/yazar/elmalili-muhammed-hamdi-yazir-5259