TİMURLU DEVLET ADAMLARINDAN EMİR ŞAH MELİK

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 3, 518 - 535, 31.08.2020

Hasan Taşkıran

https://doi.org/10.26791/sarkiat.730658

Öz

Şah Melik, Timur ve Şahruh zamanlarında devletinin askeri ve idare mekanizması içerisinde emir, tarhan, atabeg, komutan ve vali gibi farklı görevlerde bulunmuştur. İlk olarak Timur’un Toktamış Han üzerine çıktığı seferde adından bahsettiren Şah Melik, yine onun Hind, Fars ve Suriye seferleri ile Ankara Savaşı gibi önemli harekâtlarda yer alarak yararlılık gösterdi. O, Timur’un ölümü sırasında yanında bulunan ve onun vasiyetine sadık kalan birkaç emirden biriydi. Şah Melik, Şahruh döneminde Uluğ Beg’in vasiliğini ve atabegliğini yaptı. Semerkand’ın idari ve askeri işlerinden sorumlu emir yapıldı. Birlikte hareket ettiği Şeyh Nureddin ile çatışmaya girerek Moğol seferleri düzenledi. Ayrıca Şahruh’un Fars ve Azerbaycan seferlerinde yer aldı. Onun hangi tarihte ve nerede doğduğu bilinmemektir. Menşei itibariyle Türk olan emir, 11 Rebiyülevvel 829 (21 Ocak 1426)’da valilik yaptığı Harezm’de öldü. Meşhed’de İmam Rıza Türbesi yakınında kendisinin yaptırmış olduğu mezara defnedildi. Timurlu devletinin erken döneminden itibaren devlet mekanizmasında belirleyici bir şahsiyet olan Şah Melik’in biyografinsin çalışmaların satır aralarında geçiştirilmesi Timurlu tarihi için büyük bir noksanlık teşkil etmektedir. Bu çalışmada Timurlu devletinin ihtişamlı zamanlarından saltanat mücadelelerinin yaşandığı en buhranlı dönemlere kadar Şah Melik’in almış olduğu görevler ve katıldığı askeri seferler çerçevesinde biyografisi incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Şah Melik, Timur, Şahruh, Semerkand, Harezm

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, Ali, “Tarhan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 40/19-20. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Aka, İsmail, “Mirza Şahruh Zamanında (1405-1447) Timurlularda İmar Faaliyetleri”, Belleten, XLVIII/189-190, (1984), 285-298.
• Aka, İsmail, “Şahruh’un Kara-Koyunlular Üzerine Seferleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 4/1, (1989), 1-20.
• Aka, İsmail, İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Kara Koyunlular Devri), Ankara: TTK Yayınları, 2001.
• Aka, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), Ankara: TTK Yayınevi, 1994.
• Aka, İsmail, Timur ve Devleti, Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• Alan Akbıyık, Hayrunnisa, “Timur’un Toktamış Üzerine Seferleri ve Altın Orda Devleti'nin Yıkılması Meselesi”, Bilig, 27, (2003), 117-156.
• Alan, Hayrunnisa, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1506), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
• Alptekin, Coşkun, “Atabeg”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 4/38-40. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Ando, Shiro, Timuridische Emire nach dem Muʿizz al-ansāb, Berlin: Klaus Schwarz Verlag 1992.
• Barthold, Wilhelm, Uluğ Beg ve Zamanı, çev. İsmail Aka, Ankara: TTK Yayınları, 1997.
• Bouvat, L., “Şahruh Mirza”, İslam Ansiklopedisi, 11/286-288. İstanbul: MEB Yayınları, 1979.
• Bouvat, L., “Uluğ Bey”, İslam Ansiklopedisi, 13/27-29. İstanbul: MEB Yayınları, 1986.
• Ca’ferî b. Muhammed el-Hüseynî, Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), çev. İsmail Aka, Ankara TTK Yayınları, 2011.
• Donuk, Abdülkadir, “Eski Türk Devlet Teşkilatında “Tarhan” Unvanı ve Tarihi Gelişimi”, Tarih Dergisi, 34, (1984), 81-90.
• Fasih Ahmed b. Celaleddin Muhammed Havafi, Mücmel-i Fasihi (777-849), C. 3, haz. Mahmud Ferruh, Meşhed: Çap-ı Tus, 1339.
• Grousset, Rene, Bozkır İmparatorluğu (Attila, Cengiz Han, Timur), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1980.
• Hâfız-ı Ebrû, Zübdetü’t-Tevârîḫ, C. 2, 3, 4, neşr. Seyyid Kemal Hâc Seyyid Cevadi, Tahran: Vizâret-i Ferheng ve İrşad-i İslâmî, 1385.
• Handmir, Tarih-i Habibü’s-Siyer, C. 3, Tahran: Kitabhane-i Hayyam, 1333.
• Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-Tevârîh, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları, 2006.
• İbn Arabşah, Acâibu’l-Makdûr, çev. D. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2012.
• Kemaleddin Abdurrezzak Semerkandî, Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, C. I/II, II/I, neşr. Abdul Hüseyin Nevâi, Tahran: Pejuhaşkah-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi, 1383.
• Kemâleddîn Hüseyin Harezmî, Cevâhiru’l-Esrâr ve Zevâhiru’l-Envâr, C.I, (Haz. Muhammed Cevâd Şerîat), Tahran: İntişârât-ı Esâtîr, 1384.
• Köprülü, M. Fuad, “Ata”, İslam Ansiklopedisi, 1/711-714. İstanbul: MEB Yayınları, 1978.
• Manz, Beatrice Forbes, Power, Politics and Religion in Timurid Iran, New York: Cambridge University Press, 2007.
• Mevlevi, Abdülhamid, “Mescid-i Şah ya Makbere-i Emir Gıyâseddin Melikşah”, Huner-i Merdum, 7/74-75/ (1347), 75-92.
• Mircaferi, Hüseyin, Tarih-i Timuriyân ve Türkmenân, Tahran: İntişârt-ı Danışgâh-ı İsfehan, 1388.
• Moğolların Gizli Tarihi, çev. Ahmet Temir, Ankara: TTK Basımevi, 1986.
• Muhammed Yusuf Valeh-i İsfehâni-yi Kazvinî, Hold-i Barin (Tarih-i Timuryan ve Türkmenan), haz. Mir Haşim Muhaddis, Tahran: Miras-ı Mektub Neşriyat, 1379.
• Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, çev. Necati Lugal, Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Şerefüddin Ali Yezdî, Zafernâme, çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
• Sümer, Faruk, Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan Şah’a Kadar), C.I, Ankara: TTK Yayınları, 1967.
• Tacü's-Selmani, Tarihnâme, çev. İsmail Aka, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Taneri, Aydın, “Hârizmşah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 16/228-231. İstanbul: TDV. Yayınları, 1997.
• Togan, Zeki Velidi, “Büyük Türk Hükümdarı Şahruh”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 3/1-2, (1949), 520-538.
• Togan, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, C. 1, İstanbul: Enderun Kitapevi, 1981.
• Yağlı, Ali Rıza, Timurlu Devleti’nde Vezirler ve Vezirlik Kurumu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2014.