ŞİÎ ÇALIŞMALARDA İSRÂÎLİYÂT

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 3, 743 - 769, 31.08.2020

Hüseyin Zamur

https://doi.org/10.26791/sarkiat.766103

Öz

Ehl-i sünnet kaynaklarında olduğu gibi Şiî tefsir kaynaklarında da çok sayıda İsrâîlî rivayet bulunmaktadır. Bu durum, Bu durum bazı Şiî araştırmacılar tarafından da kabul edilmekte ancak bu tür rivayetlerin çok daha az olduğu iddia edilmektedir. Şîî araştırmacılar, Râşid Halifeler ile Emevî Sultanlarının tutumlarının İsrâîliyât’ın İslâm’a geçmesinde belirleyici olduğunu belirtmekte ve Ehl-i sünneti İsrâîliyât’a açılan kapı olarak görmektedirler. Bununla birlikte, bu araştırmacılar, çalışmalarında şiilerin kaynaklarında var olan rivayetleri görmezden gelmektedirler
Şîa’nın; Müslüman olan Ehl-i kitap âlimlerinden, sahâbeden ve tabiînden gelen İsrâîlî rivayetlere ihtiyatla yaklaşması, ʻismet konusundaki katı tavrı ve mezhepsel yaklaşımının Şîî kaynaklardaki İsrâîlî rivayetlerin nispeten daha az olmasına katkı sağladığı düşünülebilir. Ancak Ehl-i sünnet ile Şîî anlatılar arasında İsrâilî rivayetler bağlamında yapılacak bir kıyaslamada bu rivayetlerin dayandığı şahısların değiştiği (sahâbe ve tabiîn yerine masum imamlar) ancak metnin değişmediği görülecektir.

Anahtar Kelimeler

Şîa, Tefsir, Ehl-i Kitap

ISRÂÎLIYÂT IN THE SHIITE STUDIES

Öz

As with the Ahl al-Sunnah sources, there are many israeli narrations in Shia tafsir sources. This situation is accepted by some Shiite researchers, but it is claimed that such narrations are much less. The Shiite researchers, state that the attitudes of the Rashidun Caliphate and the Umayyad Caliphates are decisive in the transition of Isra’iliyyat to Islam, and they see Ahl-i Sunnah as the gateway to Isrâliliyyât. However, these researchers ignore narratives that exist in the sources of the Shiites in their work.
It can be thought that Shia’s cautious approach to the Israeli narratives coming from the Ahl-i book scholars, Companions and tabiîn, and then its strict attitude about the ismat of Muhammed’s successor ve its sectarian approach contributed to the relatively lesser Israeli narratives in the Shiite sources. However, in a comparison between the Ahl-i Sunnah and the Shiite narratives in the context of the Israeli narratives, it will be seen that the individuals on which these narratives are based (the innocent imams instead of the Companions and tabiîn) remain the text.

Anahtar Kelimeler

Shia, Commentary, People of the book, İsrâîliyât, Narrative

Kaynakça

• ʻABDULʻAZÎMÎ, Hüseyin, Tefsîru isna ʻaşarî, Tahrân: el-Mîkât, 1984.
• ABDULLÂHÎ, Velî Muhammed, İsrâîliyât der târihi teşeyyuʻ ez âğâz tâ ʻasri İmâm Ca‘fer es-Sâdık, Yüksek Lisans, Vahid Şahrud İslâm Azad Üniversitesi, İnsan ilimleri Fakültesi, 2011.
• AMİDÎ, Ebü’l-Hasan (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim el-. Ebkâru’l-efkâr, fî usuliddîn. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, t.y.
• ….. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Riyâd: Dârü’l- Maʻrife, 2003.
• ʻÂmilî, Hüseyn b. Abdussamed el-Hârisî, el-. Vusûlu’l-ahyâr, ilâ usûli’l-ahbâr. Bağdat: Dârü’l-Kutubi’l-Vataniyye, 2015.
• ʻÂmilî, Zeynuddîn b. Ali b. Ahmed el-. er-Riʻâye fî ʻilmi’d-dirâye. Kum: Mektebetu Semâheti Ayetullah el-ʻÜzmâ el-Merʻeşî, 2012.
• ASKALÂNÎ, Ebü’l-Berekât İzzüddîn Ahmed b. İbrâhîm b. Nasrillâh el-Kinânî el-Mısrî, Fethu’l-Bârî, Riyad: Darü’s-Selâm, 2000.
• ASKERÎ, Hasan, et-Tefsîr, byy: Mektebetu’s-Sadûk, bty.
• ASKERÎ, Murtadâ, Meʻâlimu’l-medreseteyn, by: Merkezetu’t-Tibâʻeti ve’n-Neşr li’l-Mecmaʻi’l- ʻAlemî, lî Ehli’l-beyt, 2005.
• ‘ASSÂL, Muhammed İbrâhim, eş-Şiʻatu’l-İsna ‘Aşariyye ve menhecuhum fî tefsîr’l-Kur’âni’l-Kerîm, byy. 1427.
• AVCI, Casim, “Mes’ûdî, Ali b. Hüseyn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi , 353-354. 29. Cilt, Ankara TDV Yayınları 2004. AYYÂŞÎ, Tefsîr, Beyrût: Muessesetu’l-A’lamî, li’l-Metbû’e, 1991.
• AYDEMİR, Abdullah, Tefsirde İsrâîliyât, İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• BAĞDÂDÎ, Ebû Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit, Takyîdu’l-ʻilm, Abdulğaffâr Ali (Thk.), Kahire: Dârü’l-İstikâme, 2008.
• BÎDGULÎ, Muhammed Taki Diyârî, Pijuheşi der bâbi İsrâîliyât der tefâsire Kur’ân, Tahran: Mektebetu Sühreverdî li’d-Dirâseti ve’n-Neşr, 2003.
• BİKÂÎ, Ebü’l-Hasan Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasan er-Rubât el-Hırbevî, el-Ekvâlu’l-kavîme fî hukmi’n-nakl mine’l-kutubi’l-kadîme, Kahire: Mektebetu Cezireti’l-Vurd, 2010.
• BİYDÛN, Sabah, Kâʻbu’l-Ahbâr ve devruhu fi tefsîri’l-Kur’ân, Yüksek Lisan, Kum Üniversitesi İslâmî İlimler ve İlahiyat Fakültesi, 2002.
• Buhârî, Ebû Muhammed Nûreddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr es-Sâbûnî el-. el-Kîfâye fi’l-hidâye. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2014.
• CAʻFERÎ, Ya’kûb “İsrâîliyât der kitabhâyi tefsîr ve târîh”, Tarîhe İslâm der Âyîne Pejuheş 4/2. (2007): 43-80. CELÂLİYÂN, Habîbullah Tarîhe Tefsîri Kur’ân, Tahran: Dâru’l-Üsve, 1998.
• CEVHERÎ, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-. es-Sihâh. 3. Bs. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 2008.
• CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-. el-İrşâd ilâ kavâtiʻi’l-edilleti fî usûli’l-iʻtikâd. Kahire: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2009.
• ÇEHRÎ, İrfân, Berresiyi tesîri İsrâîliyât ber tefâsîri rivâîyi Şîʻa, Yüksek Lisans, Razî Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi İlahiyat Bölümü, 2012.
• EBÛ ŞEHBE, Muhammed b. Muhammed, el-İsrâilîyât ve’l Mevdû‘ât, fî kütübi’t-tefsîr, Kahire: Mektebetü’s-sünne, 2006.
• FELÂHÎ, Mujgân, Berresîyi senedi ve muhtevâyi rivâyâti İsrâîlî surehi Aʻrâf der tefsîri Câmiʻu’l-beyâni Taberî, Yüksek Lisans Azerbeycan Şehîd Medenî Üniversitesi, İlahiyat ve İslâmî İlimler Fakültesi, 2014.
• FERÂHÂNÎ, ʻİsmet Fermehînî Ferâhânî, “Vucûde İsrâîliyât der berhî tefâsîr: Kâʻbu’l-Ahbâr râvî mî şeved”, Ruşdi Âmuzeşi Kur’an, Bahar/24. (2009): 28-35
• GİFFÂRÎ, Âmine, “Âşinâye ba Temîm ed-Dârî (çehreî Pedid âverendehi İsrâîliyât)”, ʻAlemu’l-Kütüb, Kasım/63 (2009): 58-68.
• HÂŞİMÎ, Fatima, Berresîyi sıhhet ve iʻtibâri rivâyeti tefsire mensûb be Îmam ʻAskerî, Astâni Kudsi Rızâvî, Meşhed 1428. HATEMÎ, Afşîn, Nakdi ve Berresîyi İsrâîliyât der tefsîri Ayyâşî, Yüksek Lisans, Razî Üniversitesi Edebiyat ve İnsani İlimler Fakültesi, 2014.
• HEYSEMÎ, Ebü’l-Hasan Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân Mecmaʻu-z-zevâid ve Menbeʻu’l-fevâid, Muhammed Abdulkadir Ahmed ʻAta (Thk.), Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2001.
• HİNDÎ, Alî b. Hüsâmeddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân el-Müttakī, Kenzu’l-ʻummâl, Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1985.
• İBN ‘ESÂKİR, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasan b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî, Târîhu medineti Dımaşk, ‘Amr b. Ğurâme el-’Umerî (Thk.), Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1995.
• İBN BÂBİVEYH, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbiveyh el-Kummî, el-Hisâl, Kum: Menşûrâtu Cemâʻti’l-Muderrisîn, 1983.
• İBN HANBEL, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî, el-Müsned, Muhammed Abdulkadir ‘Atâ (Thk.), Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2008.
• İBN KESÎR, el-Bidâye ve’n-nihâye, Muhyiddîn Dîb Musto-Ali Ebû Zeyd Ebû zeyd (Thk.), Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2015. ……….. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʻazîm, Lübnân: Muessesetu’r-Reyyân, 2014.
• İBN SAʻD, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî’ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî, et-Tabakât, İhsân Abbâs (Thk.), Beyrût: Dâru Sadr, 1968.
• İBN TEYMİYYE, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî, Mukaddime fî usuli’t-tefsîr, Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1997.
• İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, Kitâbu’l-kussâsi ve’l-muzekkirîn, Muhammed b. Lutfî es-Sabbâğ (Thk.), Beyrût: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1983.
• İBNÜ’S-SALÂH, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. ʻUlûmü’l-hadîs. Beyrût: Dârü’l-Fikr, t.y.
• İSFAHÂNÎ, Râgıb el-. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2011.
• KANDEHLEVÎ, Muhammed Yûsuf, Hayâtu’s-sahâbe, Beşşâr Avvâd (Thk.), Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1999.
• KASİMÎ, Hamîd Muhammed, “İsrâîliyât ve zemînehayi nufûzi ân be ferhengi İslâmî”, Beyyinât, Kış/24 (2018): 87-103.
• KERMÎ, Fariştah Hacî Şâh, Berressi ve nakdi İsrâîliyât der dastane hadreti Yûsuf, Yüksek Lisans, İlahiyat ve İslâmî İlimler Fakültesi Kum Üniversitesi, 1391. KÛFÎ, Furât b. İbrâhim, Tefsîr, Muhammed el-Kazım (Thk.), Byy:Muessesetu Tarihi’l-Arabî. Bty.
• KUMMÎ, Ali b. İbrâhim, Tefsîr, Tashîh es-Seyyid Tayyib el-Musevî el-Cezâirî, Kum: Muessesetu Dârü’l-Kitâb, 2008.
• KÜLEYNÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kūb b. İshâk el-. el-Kâfî. Tahran: Dârü’l-kütübi’l-İslâmî, 2008.
• MÂMIKÂNÎ, Abdullah el-. Mekâbîsu’l-hidâye, fî ʻilmi’d-dirâye, Muhammed Rıda el-Mâmıkânî (Thk.),. Kum: Menşûrâtu Delili Mâ, 2007.
• MANSÛR ZÂDE, ʻİsmet, Berresîyi İsrâîliyât der tefsîri Menhecu’s-sâdikîn, Yüksek Lisans, Ahvâz Şehîd Çemrân Üniversitesi İslâmî İlimler ve İlahiyat Fakültesi, 2013.
• MAʻRİFE, Muhamed Hadi, “İsrâîliyât” Dâiretu’l-Meʻârifi’l-Kur’ânî, 220-234.Kum: İntişarâtu Defteru’l-Kur’ânî, 2002.
• ………..et-Tefsîr ve’l-mufessîrûn fî sevbihi’l-keşîb, Meşhed: el-Câmiʻetu’r-Ravdiyye li’l-ʻUlûmi’l-İslâmî, 2012.
• MES’ÛDÎ, Ebü’l-Hasan Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Hüzelî, Murûcü’z-zeheb ve Meʻâdînu’l-cevher, Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 2005.
• MÎR DAMAD, Muhammed Bâkır. er-Revâşihu’s-semâviyye fî şerhi ahadisi’n-nebeviyye. Kum: Dârü’l-Hilâfe, 1934.
• MURTAZÂ, Alemü’l-hüdâ Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî eş-Şerîf el-. Tenzîhu’l-enbiyâ. Tahran: Şebeketu el-Fikr, 1961.
• MÛSEVÎ, Seyyid İʻcâz, Zemîneha abʻâd ve peyâmedhayi vurûdi İsrâîliyât der menâbiʻi İslâmî, Yüksek Lisans, Uluslararası İslâmî İlimler Merkezi, Merdresei ʻÂliyi Fıkıh ve Maʻârifi İslâmî, 2006.
• NA‘NA‘, Remzî, el-İsrâiliyât ve eseruhâ fî kütübi’t-tefsîr, Beyrût: Dârü’l-Kalem, 1970.
• NÂSİRÎ, Muhammed Ali, İsrâîliyât der tefâsiri Kur’an (bâ tekîd ber Câmiʻi’l-beyâni Taberî ve Mecmaʻu’l-beyâni Tabersî), Yüksek Lisans, Uluslararası İslâmî Bilimler Enstitüsü, İslâmî İlimler ve Yüksek Fıkıh Okulu, 2006.
• NECEFÎ, Mujgan, Berresîyi İsrâîliyât der kısasi enbiyâ (Hz. Tâlût, Hz. Dâvûd ve Hz. Süleyman) Der tefâsiri ed-Durru’l-mensûr ve Nûru’s-sakaleyn, Yüksek Lisans, Tahran Üniversitesi. Tahran Usuliddîn Fakültesi, Kur’an ve Hadis İlimleri Bölümü, 2006.
• NEJÂD, Seyid Haydar ʻAlavî, “Âferîneş zen der Âferîneş zen der Kur’an, Kitabâ mukaddes ve İsrâîliyât”, Pejuheşhâyi Kur’ânî, Sonbahar-Kış/27-28 (2001): 176-193.
• PEHLEVÂN, Mansûr- İKBÂL, İbrâhim- TEVHÎDLÛ, Ekber Ehâdîsi enbiyâ ve İsrâîliyât, Mutaleʻâti Kur’ânî, Kış/12 (2012), 7-19. PEYRUZFER, Suheyla, İsrâîliyât der tefâsîr, Yüksek Lisans, İlahiyat ve İslâmî İlimler Fakültesi, 1994.
• RÂZÎ, Ebü’l-Futûh, Hüseyin b. Ali, Ravdu’l-cinân ve rûhu’l-cenân, 4. Cilt Meşhed: Bunyâdi pejuheşhayi İslâmî, 1987.
• RENCBER, Sedîke, “İsrâîliyât ez dîdegâhe ʻAllame ʻAskerî, zemîneha ve engîzehayi nufûz”, Mecellei Peyam, Kış/112, (2012): 102-111.
• SADIKÎ, Seyyid Caʻfer - Meʻârif, Mecîd, “Redpayeyi İsrâîliyât der rivâyâti Mehdevî”, Mecelleyi ʻUlûmi Kur’an ve Hadîs, Bahar/16 (2018): 24-49.
• SUBHÂNÎ, Caʻfer, ʻİsmetu’l-enbiyâ, fi’l-Kur’ân, Kum: Muessesetu’l-İmam es-Sâdık, 2004.
• SAFFÂR, Muhammed b. Hasan es-. Besâirü’d-derecât. Kum: Mektebetu Ayetullah el-Merʻeşî, 1984.
• SERAHSÎ, Ebû Bekir Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. el-Mebsût. Beyrût: Dârü’l- Maʻrife, bty.
• SÜYÛTÎ, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî es-. Tedrîbu’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-Nevevî. Beyrût: Muessesetu’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 2014.
• ŞEHRİSTÂNÎ, Seyyid Ali, Menʻu tedvîni’l-hadîs, Kum: Muessesetu’r-Râfid, 1958.
• ŞEYH MÜFÎD, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî. en-Nüketü’l-i‘tikâdiyye. 1. Bs. el-Mu’temeru’l-ʻÂlemî, 1993.
• ……… Evâilü’l-makâlât. 1. Bs. el-Mu’temeru’l-ʻÂlemî, 1993.
• ŞEYH SADÛK, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. Kitâbu’l-iʻtikâdât. Kum: Müessesetu’l-İmâmu’l-Hâdî, 2014.
• ………. Meʻâni’l-Ahbâr, Beyrût: Dârü’l-Maʻrifet, 1979.
• TABÂTABÂÎ, Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin, el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân, Beyrût: Muessesetu’l-Aʻlemî, 2011.
• TAYYÎB, Abdulhüseyn, Etyebü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân, Tahran: el-İslâm, 1989.
• TEFTÂZÂNÎ, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî et-. Şerhu’l-ʻakâidi’n-nesefiyye. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 2014.
• ……... Şerhu’l-Mekâsıd. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 2001.
• TÛSÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasan et-Tûsî, et-Tibyân fî tefsîr’l-Kur’ân, Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, Bty.
• YÜCEL, Ahmet. “Hadislerin Yazılmasıyla İlgili Rivayetlerin Tenkit ve Değerlendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 16-17 (17 Ocak 2014).
• ZEHEBÎ, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî, Tezkiretu’l-huffâz, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, Bty.
• ZEHEBÎ, Muhammed Huseyn, Buhûsun fî ‘ulûmi’t-tefsîr, Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2005.