“Being” or “Correspondence”: What is the Root Meaning of the “Haqq” Concept

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 4, 1039 - 1057, 31.12.2020

Hamdullah Arvas

https://doi.org/10.26791/sarkiat.754429

Öz

Haqq, which connects the focus concepts of Islamic thought, is employed in the Qur'an with more than twenty meanings. It is also used in different discourse and contextual relationships based on morality, law, knowledge, art and scientific subjects. The question of what its real meaning is in these plenty meaning is not fully known. However, there is a common belief that the original meaning of the haqq is correspondence. Important dictionaries of the Arabic language also highlighted this meaning. Unfortunately, this situation has replaced the real meaning of the concept of haqq over time. However, the meaning of correspondence is derived from the interpretation of the genuine meaning of the “existence” according to the principles of knowledge, value, and aesthetics. This is, our study designed with this assumption, the thesis that the true meaning of the haqq is tried to be justified as “being”. In this sense, first of all, the equivalents of the haqq in different languages were determined. Throughout the study, we have been contacted with words that indicate the concepts of existence and being in languages such as Turkish, Persian, Kurdish, Hebrew, and Greek. Apart from this, the concepts of Islamic Mysticism and philosophy that express the meaning of existence have been applied. As a result, it is concluded that the genuine meaning of the haqq is the existence, and this meaning is the source of the meaning of the knowledge, value, and aesthetics.

Anahtar Kelimeler

Kalam, haqq, haqiqa, truth, , reality

VARLIK YA DA MUTABAKAT: HAK KAVRAMININ ASLI VE ALÊTHEIA

Öz

İslam düşüncesinin odak kavramlarını birbirine bağlayan hak kelimesi, Kur’an’da yirmiden fazla anlama gelecek şekilde istihdam edilmiştir. Ayrıca ahlak, hukuk, bilgi, sanat ve bilimsel konulara ait farklı söylem ve bağlam ilişkileri içinde kullanılmaktadır. Bu yoğun anlam ilişkileri içinde hak kelimesinin asıl anlamının ne olduğu meselesi tam olarak belirtilememiştir. Fakat hak kelimesinin aslının mutabakat olduğu konusunda yaygın bir kanaat bulunmaktadır. Arap dilinin önemli sözlükleri de asıl anlam olarak mutabakat manasını ön plana çıkarmıştır. Bu durum zamanla hak kavramının asıl anlamının yerine geçmiştir. Halbuki uygunluk manası, hak kelimesinin asıl manası olan “varlık” tasavvurunun bilgi, değer ve estetik ilkelerine göre yorumlanması sonucunda üretilmiştir. Bu varsayım ile tasarlanmış çalışmamızda hak kelimesinin asıl anlamının “varlık” olduğu tezi gerekçelendirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla ilk olarak hak kelimesinin farklı dillerdeki karşılıkları tespit edilmiştir. Çalışma boyunca Türkçe, Farsça, Kürtçe, İbranice, Grekçe gibi dillerde varlık ve oluş kavramlarını belirten kelimelerle irtibat kurulmuştur. Bunun dışında tasavvuf ve felsefenin varlık tasavvurunun ifade eden odak kavramlara müracaat edilmiştir. Sonuç olarak hak kelimesinin aslının varlık olduğu, bu mananın bilgi, değer ve estetik anlamlarına mutabakat biçimi ile kaynaklık ettiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, hak, hakikat, doğruluk, gerçeklik

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammed Fuad. Mu’cemu’l-Müfahres li’l-Elfazi’l- Kur’ani’l-Kerim. ed. Mansur Fehmi. Kahire: Darul Kutubi’l-Mısriyye, 1364.
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: İnkılap Yayınları, 7th Ed., 1998.
• Amr, Ahmed Muhtar Abdulhamid (v.h.1424). Mu‘cemu’l- Luggatil Arabiye el Measır. Kahire: Alemul Kutub, 1st Ed., 2008.
• Aydın, Mustafa. Kur’ani Kavramlar. İstanbul: Pınar Yayınları, no date.
• Blau, J. Kürtçe- Türkçe Sözlük. trans. Fetullah Kakioğlu. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1991.
• Bolay, Süleyman Hayri. Felsefe Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay., 2004.
• Cabiri, Muhammed Abid. Arap Aklının Oluşumu. trans. İbrahim Akbaba. İstanbul: İz Yayınları, 1997.
• Cabiri, Muhammed Abid. Arap İslam Kültürünün Akıl Yapısı. trans. Burhan Köroğlu. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1999.
• Campanini, Massimo. “Haqq/Haqiqa.” The Quran: An Encyclopedia. ed. Oliver Leaman. New York: Routledge, 2006.
• Cengiz, Emin. “Siirt Arapçasını Yaşatmak.” Türkiye’de Konuşulan Arap Diyalektleri. ed. Yaşar Acat. İstanbul: Akdem Yayınları, 2018.
• Cevzi, Cemaleddin Ebu’l- Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el. Garibu’l-Hadis. Beyrut: Darul Kutubi’l-İlmiyye, 1985.
• Cevzi, Cemaleddin Ebu’l- Ferec Abdurrahman bin Ali bin Muhammed el. Nuzhetu’l-A’yun En-Nevazir Fi İlmi’l-Vücuhi ve’n-Nezair. ed.
• Muhammed Abdulkerim Kazım. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1984.
• Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. New York: Oxford University Press, 1972.
• Cole, Thomas. “Archaic Truth.” Quaderni Urbinati Di Cultura Classica. 13/7–28. New Series, 1983.
• Condon, John C. Kelimelerin Büyülü Dünyası: Anlambilim ve İletişim. trans. Murat Çiftkaya. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Cürcani, Ali bin Muhammed Seyyid Şerif. Kitab Al-Ta ’rifat of al-Jurcani. ed. El-Thigani Mohd El- Emin. Malasia, 2005.
• Detienne, M. The Masters of Truth in Archaic Greece. New York: Zone Books, 1996.
• Ebu’l-Feyd, Muhammed bin Muhammed Abdurrezzak El Huseyni. Tacul Arus Min Cevahiri’l-Kamus. ed. Mecmua min Muhakkikin. Kahire: Darul Hidaye, 1st Ed., no date.
• Yemeni, Neşvan b. Said el Humeyri. Şemsu’l-Ulum ve Devau Kelami’l-Arab Mine’l-Kulum. Şam: Daru’l-Fikr, 1999.
• Ferre, Frederick. Din Dilinin Mantığı. trans. Zeki Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları, 1999.
• Firuzabadi, Ebu Tahir Muhammed bin Yakub (v.817). Kamus El-Muhit. ed. Müessetu Risale. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 8th Ed., 2005.
• Gündüzöz, Soner. “Arapçanın Potanasiyeli: Arapça’da Kelime Türetim Yollarına İlişkin Bir İnceleme.” Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 4, 2004.
• Gürkan, M.Bülent. “Gerçek Kavramı Üzerine.” Anadolu Aydınlanma Vakfı.
• Güvenç, Bozkurt. İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1979.
• Hoftijzer, J. - Jongeling, K. The Dictionary of the North-West Semitic Inscriptions. Handbook of Oriental Studies Handbuch Der Orientalistik, 1997.
• Hughes, Thomas Patrick. Dictionary of İslam,. London: W.H. Alien & Co., 1885.
• İbni Ahmed, Ebu Abdurrahman Halil bin Ahmed el Ferahidi (v. h. 170). Kitabu’l-Ayn. ed. Mehdi Mahzumi - İbrahim Samrai. Mektebetu’l-Hilal, no date.
• İbni Manzur, Muhammed bin Mukrem bin Ali Ebu’l-Fadl Cemaleddin (v.711). Lisanu’l-Arap. Beyrut: Daru’s-Sadr, 3rd Ed., 1414.
• İbni Cinni. El-Hasais. Beyrut: A’metu’l-Kitap, no date.
• İnan, Abdulkadir. “Gerçek Kavramı Üzerine Bir Not.” Ç.Ü. Türkoloji-Makale Bilgi Sistemi.
• İsfehani, Ebu’l-Kasım El Hüseyin bin Muhammed Maruf bi’l-Rağıb - (h.502). Müfredat Fi Garibu’l-Kuran (Şamile). ed. Savfan Adnan Davedi. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1412.
• İsi, Hasan. “"Gerçek” Ve ‘Hakikat’ Sözcükleri Üzerine Felsefi Ve Dilbilimsel İnceleme.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/41 (2015).
• İslamoğlu, Mustafa. Kur’an’a Göre Esma-i Hüsna. İstanbul: Düşün Yayınları, 2012.
• Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of The Quran. Kahire: Oriental İnstitute, 1938.
• Klein, Ernest. A Comprehensıve Etymologıcal Dıctıonary Of The Hebrew Language For Readers Of Englısh. ed. Haim Rabin. Kudüs: Carta Company, 1987.
• Konevi, Sadeddin. Tasavvuf Metafiziği. trans. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayınları, 2014.
• Kumru, Mustafa. Vahiy Sürecinde Hak Kökünün Semantik Açıdan İncelenmesi , (Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi SBE, 2007.
• Lambden, Stephan N. Baha’Tanrı, The Lawh’i Haqq- İntroduction and İslamic Background. California: University Of California, 2015. Lewis, Bernard. Arabs in History. New York: Oxford University Press, 2002.
• Ludwig Wittenstein. Tractatus Logico-Philosophicos. trans. Oruç Aruoba. İstanbul: Metis Yayınları, 7th Ed., 2013.
• Macdonald, D. B. “Haqq.” Encyclopedia of İslam. ed. J. Schacht Bernard Lewis, V.L Menace, C.H, Pellat. Leiden: E.J. Brill, 1986.
• Maturidi, Ebu Mansur Muhammed bin Muhammed bin Mahmud (h.333). Tefsiru Maturidi: Tevilatu Ehli’s-Sünnet. ed. Mecdi Baslum. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• Maturidi, Ebu Mansur Muhammed bin Muhammed bin Mahmud - (h.333). Tevilatu Ehli’s-Sünnet (Mustalahat). ed. Seyyid Avdeyn İbrahim Avdeyn. Kahire, 1971.
• McDonald, D. B. “Haqq.” Encyclopedia of İslam. ed. Bernard Lewis - J. Schacht. Leiden: E.J. Brill, 1986.
• Michael L. Chyet. Kurdish-English Dictionary. London: Yale Üniversity Press, 2003.
• Nişanyan, Sevan. Sözlerin Soyağacı. İstanbul: Everest Yayınları, 4th Ed., 2009.
• Önkal, Ahmet. “Deve.” DİA, no date.
• Özlem, Doğan. Mantık. İstanbul: Notos Yayınları, 12th Ed., 2011.
• Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. trans. H. Hunler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2004.
• Shachter, Haim. The New Universal Hebrew- English Dictionary. Telaviv, no date.
• Smith, R. Payne. Compendious: Syriac Dictionary. ed. J. Payne Smith. New York: Oxford Clarendon Press, 1st Ed., 1957.
• Sorabji, Richard. Proclus: On Plato Cratlyus. trans. Drian Duvick. New York, 2007.
• Suyuti, Abdurrahman b. Ebi Bekir Celaleddin. El-Muzhir Fi Ulumil Luga ve Envaiha. Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye, 1998.
• Tehanevi, Muhammed bin Ali el Faruki (v.1158). Mevsuatu Keşşaf İstilahatil Funun ve’l-Ulum. ed. Refik Acem. trans. George Zeydan - Abdullah Halidi. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1st Ed., 1996.
• Tepe, Harun. Platon’dan Habermas’a Felsfede Doğruluk Ya Da Hakikat. Ankara: İmge Kitabevi, 2nd Ed., 2003.
• Topaloğlu, Ahmet - Vd. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı, 4th Ed., 2011.
• Ural, Şafak. Pozitivist Felsefe. İstanbul: Alfa Yayınları, 2013.
• Uygur, Nermi. Dilin Gücü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Wehr, Hans. A Dictionary of Moder Written Arabic. ed. J. Milton Cowan. Wiesbaden: Spoken Language Services, 3rd Ed., 1976.
• Wians, William. Logos and Mithos : Philosophical Essays in Greek Literature. ed. William Wians. New York: State University of New York Press, 2009.
• Williams, Bernard. Hakikat ve Hakikatlilik. trans. Ertürk Demirel. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1st Ed., 2006.
• Wilson, John. Dil, Anlam ve Doğruluk. trans. İbrahim Emiroğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Wright, Rosemary. Introducing Greek Philosophy. New York: Routledge, 2009.
• Zemahşeri, Ebu’l-Kasım Mahmud bin Amru bin Ahmed - (v.538/1142). El-Keşşaf an Hakaiki Ğavamidi’t-Tenzil. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 3rd Ed., 1407.