A SYMBOL OF DEPENDENCE AND THREAT IN MUSLIM TURKISH STATES: THE TRADITION OF SENDING A SEVERED HEAD

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 1, 287 - 301, 30.04.2021

Hasan Taşkıran

https://doi.org/10.26791/sarkiat.883224

Cited By: 1

Öz

Turkish state administrators have resorted a number of punishments based upon customary and sharia provisions in order to set aside internal and external threats. One of these punishments was beheading and it had been applied as a deterrent method to punish a person, as well as to prevent similar incidents with the display of a severed head or dead body. In pre-Islamic Turkish states, there had been people punished by beheadings, and in the Islamic Period Turkish states, this method was applied more intensely by bearing symbolic meaning. In many Turkish States, especially the Seljuks, the beheading penalty was applied to high-level rulers such as monarch, shehzade, emir or bey, and the severed heads were sent to interlocutors as the symbols of threat, menace and dependence. Furthermore, the Abbasids established an institution called the “Treasure of Heads” for the severed heads delivered as the symbol of dependence and loyalty. The Seljuks, as a manifestation of commitment, beheaded many people who were the enemies of the Abbasid cliphate and sent their heads to Treause of Heads. Although there was no such institution in any of the Turkish states, beheading and sending the severed head to the addressees gradually became a tradition. The present study examined the identification of beheaded rulers in the Turkish States founded in the Near East area of the Seljuks and post-Seljuks, the justification of their punishment and the purpose of sending severed heads to their interlocutors.

Anahtar Kelimeler

Severed Head, Seljuks, Timurids, Aqqoyunlu, Qara Quoyunlu, Memluks, Safavids

TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYET VE TEHDİDİN SİMGESİ: KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ

Öz

Türk devlet yöneticileri iktidarlarına karşı iç ve dış tehditleri bertaraf etmek için örfi ve şer’i hükümlere dayalı bir takım cezalandırmalara başvurulmuşlardır. Bunlardan bir tanesi baş kesmek idi. Baş kesmek, kişiyi cezalandırmanın yanı sıra kesik baş veya ölü bedenin teşhiriyle benzer hadiselerin önünü almak için caydırıcı bir yöntem olarak uygulanmıştır. İslam öncesi Türk devletlerinde başları kesilerek cezalandırılan kimseler olduğu gibi İslami dönem Türk devletlerinde de bu yöntem sembolik manalar yüklenerek daha yoğun şekilde uygulanmıştır. Başta Selçuklular olmak üzere Türk devletlerinin birçoklarında hükümdar, şehzade, emir veya bey gibi üst düzey yöneticilere yönelik baş kesme cezası uygulanmış ve kesilen başlar muhataplara tehdit, korkutma veya tabiiyet nişanı olarak gönderilmiştir. Öyle ki Abbasiler, tabiiyet sembolü olarak gönderilen kesik başlar için “Başlar Hazinesi” adında bir müessese kurmuşlardır. Selçuklular bağlılık ve sadakatlerinin bir göstergesi olarak Abbasi Halifeliğine düşman olanlardan birçok kişinin başını kesmiş ve Başlar Hazinesi’ne göndermiştir. Türk devletlerinin hiç birinde böyle bir kurum olmamakla birlikte baş kesme yöntemiyle cezalandırma ve kesik başın muhataplarına tehdit ve tabiiyet sembolü olarak gönderme zamanla bir gelenek haline gelmiştir. Bu çalışma, Selçuklu ve Selçuklu sonrası Yakındoğu coğrafyasında kurulmuş Türk devletlerinde başı kesilen yöneticilerin tespiti, cezalandırmaların gerekçesi ve kesik başların muhataplarına gönderilme amacı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kesik Baş, Selçuklular, Timurlular, Akkoyunlular, Kara Koyunlular, Memlüklüler, Safeviler

Kaynakça

• Abdi Beğ Şirâzî, Tekmiletü’l-Ahbâr (Safevîler), çev. Şefaattin Deniz ve Hasan Asadi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2019.
• Aka, İsmail, “Şaybânî Han”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 39/43-45, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Aka, İsmail, İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Kara Koyunlular Devri), Ankara: TTK Yayınları, 2001.
• Aka, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), Ankara: TTK Yayınları, 1994.
• Aka, İsmail, Timur ve Devleti, Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• Alan, Hayrunnisa, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1506), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
• Alan, Hayrunnisa, Sultan Ebû Said Devri Timurlu Tarihi (1451-1469), Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1996.
• Alpargu, Mehmet, “Şibanî Muhammed Han ve Özbek Hanlığının Yükselişi”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8/4, (1992), 115-142.
• Anonim, Selçuknâme, çev. Halil İbrahim Gök ve Fahrettin Coşkuner, Ankara: Atıf Yayınları, 2014.
• Atıcı Arayancan, Ayşe, Karakoyunlu Hükümdarlarından Cihânşah ve Dönemi (Siyaset-Teşkilat-İktisad-Din-Kültür 1438-1467), Ankara Ünviversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2010.
• Aydoğmuşoğlu, Cihat, Safevi Devleti Tarihi, Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 2017.
• Azîmî, Azîmî Tarihi, çev. Ali Sevim, Ankara: TTK Yayınları, 2006.
• Bardakoğlu, Ali, “Ceza”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 7/470-478, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Brockelmann, Carl, İslam Milletleri ve Devletleri Tarihi I, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1964.
• Bündârî, Zübdetü’n-Nusra ve Nuhbetü’l-usra, çev. Kıvameddin Burslan, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Ca’ferî b. Muhammed el-Hüseynî, Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), çev. İsmail Aka, Ankara: TTK Yayınları, 2011.
• Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları, 2013.
• Devletşah Semerkandî, Tezkiretü’ş-Şuara, 3-4 Cilt. çev. Necati Lugal, İstanbul: Kervan Yayınları, 1977.
• Ebû Bekr-i Tihrani, Kitab-ı Diyarbekriyye, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• Erdem, İlhan, “Akkoyunlu Devleti’nin Kurucusu Kara Yülük Osman Bey’in Hayatı ve Faaliyetleri”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXXIV/1-2, (1990), 99-108.
• Erdem, İlhan-Kazım Paydaş, Ak-Koyunlu Devleti Tarihi (Siyaset, Teşkilat, Kültür), Birleşik Yayınevi, Ankara 2007.
• Feridun Ahmed Bey, Münşeâtü’s-Selâtîn, 1 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1274.
• Gelibolulu Mustafa ‘Âli Efendi, Künhü’l Ahbar, 4 Cilt. haz. Ahmet Uğur ve Mustafa Çuhadar vd., Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1997.
• Genç, Vural, “Şah ile Sultan Arasında Bir Acem Bürokratı: İdris-i Bidlisi’nin Şah İsmail’in Himayesine Girme Çabası”, Osmanlı Araştırmaları, 46/ 46, (2015), 43-75.
• Genç, Vural, “Timur’u Geçmek: Akkoyunluların Osmanlılara Karşı Üstünlük İddiaları”, Osmanlı Araştırmaları, 54/ 54, (2019), 27-56.
• Golden, Peter B., Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. Osman Karatay, Ankara: Karam Yayınları, 2002.
• Gömeç, Saadettin, Kök Türk Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi, 2009.
• Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, 2 Cilt. çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Grusset, Rene, Bozkır İmparatorluğu, çev. Reşat Uzmen, İstanbul: Ötüken Neşriyat 1980.
• Hâfız-ı Ebrû, Zübdetü’t-Tevârîh, 2 Cilt. neşr. Seyyid Kemal Hâc Seyyid Cevadi, Tahran: Vizâret-i Ferheng ve İrşad-i İslâmî, 1385.
• Halife b. Hayyât, Tarihu Halife b. Hayyât, çev. Abdulhalik Bakır, Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2001.
• Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-Tevârîh, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları, 2006.
• Hinz, Walther, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, çev. Tevfik Bıyıklıoğlu, Ankara: TTK Yayınları, 1992.
• Hüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyyes, çev. Necati Lügal, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• İbn Bîbî, El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye, 2 Cilt. II, haz. Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İbni Arabşah, Acâibu’l Makdûr, çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2012.
• İbnü’l-Esir, el-Kâmil fi’t-Tarih, 10, 12 Cilt. çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
• Kanat, Cüneyt, Ortaçağ Türk Devletlerinde Suç ve Ceza, İstanbul: Küre Yayınları, 2017.
• Kayhan, Hüseyin, Irak Selçukluları, Konya: Çizgi Kitapevi, 2001.
• Kemaleddin Abdurrezzak Semerkandî, Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, 4 Cilt. Neşr. Abdul Hüseyin Nevâi, Tahran: Pejuhaşkah-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi, 1383
• Keriman, Hüseyin, Rey-i Bâstân, 2 Cilt. Tahran: İntişârât-i Encümen-i Âsâr-i Millî, 1349.
• Kopraman, Kazım Yaşar, Mısır Memlükleri Tarihi Sultan al-Malik al-Mu’ayyad Şeyh al- Mahmûdî Devri (1412-1421), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Merçil, Erdoğan, “Besâsîrî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5/528-529, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Merçil, Erdoğan, Kirman Selçukluları, Ankara: TTK Yayınları, 1989.
• Nemeth, Gyula, Attila ve Hunlar, çev. Şerif Baştav, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1982.
• Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, çev. Necati Lugal, Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Ögel, Bahaddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, 2 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2015.
• Özaydın, Abdülkerim, “Sadaka b. Mansûr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 35/385-387, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Özaydın, Abdülkerim, Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Özgüdenli, Osman Gazi, Selçuklular, (Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157)), 1 Cilt. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Ravendî, Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr, 2 Cilt. çev. Ahmet Ateş, Ankara: TTK Yayınları, 2006.
• Rumlu Hasan, Ahsenü’t Tevârih, (Şalı İsmail Tarihi), çev. Cevat Cevan, Ankara: Ardıç Yayınları, 2004.
• Şerefhan, Şerefname, 2 Cilt. edit. Vladimir Veliominof-Zernof, St. Petersbourg 1862.
• Şerefüddin Ali Yezdî, Zafernâme, çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
• Sevim, Ali - Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi (Siyaset, Teşkilât, Kültür), TTK Yayınları, Ankara 1995.
• Sevim, Ali, Suriye Filistin Selçuklu Devleti Tarihi, Ankara: TTK Yayınları, 1986.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir’âtü’z-Zamân Fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular, çev. Ali Sevim, Ankara: TTK Yayınları, 2011.
• Şihâbuddîn el-Bağdâdî Yâkut b. Abdillâh el-Hamevî, Mu’cemu’l-Buldân, 2 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1995.
• Süryani Mihail, Süryani Patrik Mikhail’in Vakâyinâmesi İkinci Kısım (1042-1195), çev. Hrant D. Andreasyan, İstanbul: Yayımlanmamış TTK Nüshası, 1944.
• Tacü’s-Selmani, Tarihnâme, çev. İsmail Aka, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Taşağıl, Ahmet, Gök Türkler, 3 Cilt, Ankara: TTK Yayınları, 2004.
• Taşkıran, Hasan, “Tabiiyetten Çatışmaya Akkoyunlu Timurlu İlişkileri”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, (2020), 305-347.
• Togan, Zeki Velidi, Bugünkü Türkili, Türkistan ve Yakın Tarih, İstanbul: Enderun Yayınevi, 1981.
• Turan, Nurullah, Selçuklu Başkenti Rey, (Kuruluşundan 1157’ye Kadar), Ankara: TTK Yayınları, 2019.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: İstanbul Matbaası, 1971.
• Üçok, Bahriye, İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Ankara: Sevinç Matbaası, 1968.
• Urfalı Mateos, Vekayî-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant D. Andreasyan, Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Uyar, Mustafa, “Ortaçağ İslam Dünyasında “İsyanın Makûs Talihi Müzesi” Başlar Hazinesi (Hızânetü’r-Ru’ûs)”, Toplumsal Tarih, 265, (2016), 90-93.
• Uydu Yücel, Mualla, Peçenek Türkleri, İstanbul: Titiz Yayınları, 2011.
• Yıldız, Hakkı Dursun, “Emîn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 11/112-114, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Cihânşah”, İslam Ansiklopedisi, 3/173-189, İstanbul: MEB Yayınları, 1978.
• Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig, 2 Cilt. çev. Reşid Rahmeti Arat, Ankara: TTK Yayınları, 1959.
• Yuvalı, Abdülkadir, “Ebu Said Mirza Han”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10/224-225, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.