زيادات على أصول الإمام زفر في تأسيس النظر

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 1, 49 - 67, 30.04.2022

Ünal Şahin Abdurrahman Haçkalı

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1065335

Öz

Anahtar Kelimeler

الإمام زفر, تأسيس النظر, المذهب الحنفي, الأصل, الدبوسي, الفقه

AN ADDITION TO IMAM ZUFAR’S LEGAL THOUGHT: MORE THAN THE PRINCIPLES MENTIONED IN TE’SÎSÜ’N-NAZAR

Öz

The originals have a special importance in determining the opinions of mujtahid imams on fiqh. As a matter of fact, for this purpose, studies on the origins of imams have been carried out, and issues such as the positions of imams in the madhhab and the effect of these rules on fiqh have been tried to be examined with examples suitable for the originals. Debūsī, one of the early Hanafī scholars, examines the originals of other imams and Imam Zufar, and is one of the important examples that can be mentioned in this manner. Debūsī included eight originals of Imam Zufer in Te’sîsu’n-nazar and mentioned eighty-odd secondary examples under the aforementioned originals. In this article, we determined some of the originals reflecting Imam Zufer’s thought of method which are not mentioned by Debūsī, and we tried to demonstrate the extensions of the subject by giving examples from various chapters (bab) of fiqh. It is seen that the classical scholars referred to his originals frequently, and they pointed them by expressions such as “according to the original of Imam Zufar”, “based to the original of Imam Zufar”. These determined originals are important in terms of pointing to Imam Zufer’s position in the madhab, his thought on method, his own methodology, and his authority in ijtihad.

Anahtar Kelimeler

Imam Zufar, Main, Debūsī, Te’sîsu’n-nazar, Hanafī Sect, Fiqh

İMAM ZÜFER’İN USÛL DÜŞÜNCESİNE BİR EK: TE’SÎSÜ’N-NAZAR’DA ZİKREDİLEN ASIL’LARINA ZİYADE

Öz

Müçtehit imamların fıkha dair düşüncelerini tespit etmek açısından asılların ayrı bir önemi bulunmaktadır. Nitekim bu amaçla imamların asıllarına dair çalışmalar yapılmış, asıllara uygun örneklerle imamların mezhepteki konumları, bu kaidelerin fıkha olan etkisi gibi konular incelenmeye çalışılmıştır. Erken dönem Hanefî âlimlerinden Debûsî, diğer imamların ve İmam Züfer’in asıllarını incelediği çalışması da bu minval üzere zikredilebilecek önemli örneklerdendir. Debûsî, Te’sîsü’n-nazar’da İmam Züfer’in sekiz aslına yer vermiş ve seksen küsur feri örneği mezkûr asıllar altında zikretmiştir. İşte bu makale de Debûsî’nin zikrettiği asıllardan farklı olarak İmam Züfer’in usûl düşüncesini yansıtan bazı asıllar tarafımızca tespit edilmiş, fıkhın farklı baplarından örnekler verilmek suretiyle konunun uzantıları gösterilmeye çalışılmıştır. Belirlenen asıllara klasik dönem fukahasının sıklıkla atıfta bulunduğu ve “İmam Züfer’in aslına göre”, “İmam Züfer’in aslına binaen” vb. ifadelerle işaret ettikleri görülmektedir. Belirlenen bu asıllar İmam Züfer’in mezhep içerisindeki konumuna, usûl düşüncesine, kendine has bir metodoloji sahibi olduğuna ve onun içtihattaki yetkinliğine işaret etmesi açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İmam Züfer, Asıl, Debûsî, Te’sîsü’n-nazar, Hanefî Mezhebi, Fıkıh

Kaynakça

• Ali Haydar Efendi, Eminefendizâde Küçük. Dürerü’l-hükkâm şerhi Mecelleti’l-ahkâm. Kostantiniye : Matbaa-i Ebüzziya, 1330.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa Hanefî. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Aytekin, Mehmet Ali. İmam Züfer’in Hanefi Mezhebindeki Konumu ve Fıkhi Görüşleri. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Doktora Tezi, 2018.
• Bâbertî, Ekmeleddin Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye. Daru’l-Fikr, ts.
• Bağdâdî, Ebû Muhammed Gıyaseddin Ganim b. Muhammed Ganim el-. Mecmaü’d-damânât fî mezhebi’l-İmami’l-A’zam Ebî Hanife en-Nuʻmân. Beyrut : Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Bedreddin, Şeyh. et-Teshîl şerhu letâifu’l-işârât. Ankara : Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr. Dersaâdet : Şirket-i Sahafiyye-i Osmaniye, 1308.
• Buhârî, Burhânüddîn (Burhânü’ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz. el-Muhîtü’l-burhânî fî’l-fıkhi’n-Nuʻmânî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. Beyrut -Medine : Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye -Dârü’s-Sirac, 2010.
• Cubûrî, Ebü’l-Yakzân Atıyye el-. el-İmam Züfer ve ârâuhu’l-fıkhiyye. Beyrut: Dâru’n-Nedveti’l-Cedide, 1406.
• Cürcânî, eş-Şerîf Ali b. Muhammed el-. et-Ta’rifât. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Debbâğ, Abdüssettâr Hâmid. el-İmam Züfer b. el-Hüzeyl Usûlühü ve Fıkhuhü. Bağdat: Matabatü Vizeratü’l-Evkaf, 1402.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Te’sîsü’n-nazar. Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, ts.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah Ahmed b. Abdirrahîm Fârûki ed-. el-İnsâf fî beyâni esbâbi’l-ihtilâf. Daru’n-nefâis, 1406.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve hukuk terimleri sözlüğü. İstanbul : Ensar Neşriyat, 2013.
• Hamevî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed el-. Gamzu uyûni’l-besâir: şerhu Kitâbi’l-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani Ahmed b. Müsnedu el-İmam Ahmed b. Hanbel. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed Mısrî. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Dâru’l-kitabi’l-islâmî, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Fethü’l-kadîr. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed el-Hanefî. Bedâiü’s-sanaiʻ fî tertîbi’ş-şerâiʻ. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kevserî, Muhammed Zahid. Lemahâtü’n-nazar fi sireti’l-İmam Züfer. el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, ts.
• Kızılkaya, Necmettin. Hanefi mezhebi bağlamında İslam hukukunda külli kaideler. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Mevsûatü’l-kavâidi’l-fıkhiyyeti’l-mukarene (et-Tecrîd). Kahire : Dârü’s-Selam, 2004.
• Kurban, Yasin. Kâsânî ve Bedâiu’s-Senâi’sindeki Genel Hukuk Kuralları (Külli Kaideler). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tez, 2009.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenat Muhammed Abdülhay b. Muhammed. Umdetü’r-riʻâye ala şerhi’l-vikâye. Beyrut : Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Mercânî, Şehabeddin b. Bahaiddin b. Sübhani Kazani. Nâzuretü’l-hak fî farziyyeti’l-işa ve in lem yeğibi’ş-şafak. İstanbul-Amman: Darü’l-Hikme-Darü’l-Feth, 2012.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd b. Mevdud. el-İhtiyâr li-taʻlili’l-muhtâr. thk. Mahmûd Ebu Dakika. Daru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Meydânî, Abdülganî b. Talib b. Hammade ed-Dımaşkî el-Hanefî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Nesefî, Ebu Hafs Necmeddin Ömer b. Muhammed b. Ahmed. el-Manzûme fi’l-hilâfiyyât. İstanbul : Mektebetü’l-İrşad, 2010.
• Öğüt, Salim. “Ebu Yusuf ve Hanefiliği”. İslâmî Araştırmalar (Dergi) XV/1-2 [Ebû Hanîfe Özel Sayısı] (2002), 291-301-301.
• Saymerî, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali b. Muhammed. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih. Beyrut : Alemü’l-kütüb, 1405.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alaeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmamülhüda Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Uyûnü’l-mesâil fî füruʻi’l-Hanefiyye. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Daru’l-Marife, 1989.
• Sıbtu İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu. Îsârü’l-insâf fî âsari’l-hilâf. Kahire : Dârü’s-Selam, 1987.
• Şahin, Ünal. “Tahkîku ‘Nukûdü’s-Surer Şerhu Ukûdi’d-Dürer fî mâ Yüftâ Bihî min Akvâli’l-İmam Züfer’ li-Abdülganî b. İsmail en-Nablusî”. İslâm Araştırmaları Dergisi 37 (2017).
• Şahin, Ünal. “Tahkîku ‘Sülûku Üli’n-Nazar li-Halli Ukûdi’d-Dürer Nazmu mâ Yüftâ bih min Akvâli’l-İmâm Züfer’ li-İsmail Ebi’ş-Şâmât (Ba’de 1259 H. / 1843 M.)”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi II/3 (2019).
• Şeyhizâde, Damad Abdurrahman Gelibolulu. Mecmaʻü’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlas Hasan b. Ammar eş-. Merâki’l-felâh bi-İmdâdi’l-fettâh şerhu Nûri’l-izâh. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Şürünbülâlî, Hasan b. Ammar Ali eş-. Merâki’l- felâh şerhu metni nûri’l- izâh. Beyrut: Mektebü’l-Asriyye, 2007.
• Teftazanî, Saʻdeddin Mesud b. Ömer b. Abdullah. Şerhü’t-Telvîh ale’t-Tavzîh. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1957.
• Tehânevî, Muhammed b. A’la b. Ali el-Farukî el-Hanefî. Mevsuatu Keşşâfu ıstılahâti’l-fünûn ve’l-ulûm. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1996.
• Uğur, Seyit Mehmet. “Cessâs’ın Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî İsimli Eserindeki Asıl Terimin Mâhiyeti ve Asılların İşlevleri Üzerine Bir İnceleme = A Study on the Nature of the Terms Asl and Functions of Usul in al-Jassas’s Sharhu Muhtasar al-Tahavi”. Hitit Üniversitesi (Gazi Üniversitesi) Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi XX/2 (2021), 775-804.
• Zerkâ, Ahmed. Şerhü’l-kavâʻidi’l-fıkhiyye. Beyrut : Dârü’l-kalem, 1989.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Vecîz fî şerhi’l-kavâʻidi’l-fıkhiyye fî’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. Bulak : el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1314.