ALLAH’IN İSİMLERİNİN TEVKÎFÎLİĞİ VE KEMALPAŞAZÂDE’NİN TARTIŞMADAKİ KONUMU

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 1, 260 - 277, 30.04.2022

Özkan Tekin

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1079717

Cited By: 1

Öz

Kemalpaşazâde, “Risâle fî Beyâni Enne Esmâellâhi Teâlâ Tevkîfiyyetün” adlı risalesinde Allah’ın isimlerinin tevfkîfî mi, yoksa kıyâsî mi olduğu tartışmasında bazı problemli noktaları analiz ederek açıklığa kavuşturmak istemiştir.
Tevkîfî isim, dinî naslarda bulunan yani şari’nin Allah hakkında kullanılmasına izin verdiği isimdir. Bu konuda içtihad olası görülmediği gibi kıyas da caiz görülmemiştir. Kıyasî isim ise, aklın Allah hakkında fiil ve sıfatlardan hareketle ürettiği isimdir. Burada aklın Allah hakkındaki isimleri vahiyde bildirilenler ile sınırlamayıp Allah’ın kendisi hakkında kullandığı isim ve sıfatların, onun kendisi için kullanmadığı müteradif (eş anlamlı) lafızlara uyarlanmasıdır.
Kemalpaşazâde’nin esmâ-i hüsnâya dair tutumu üç açıdan incelenebilir: (i) Allah’ın isimleri tevkîfî mi yoksa kıyâsî midir? Burada Allah için kullanılması mümkün olan isimlerin vahiyde bildirilenler ile sınırlı olup olmadığı soruşturulmaktadır. Kemalpaşazâde’nin mesele hakkında Bâkıllânî, Gazzâlî, Fahreddin Râzî ve Âmidî gibi görüş belirten âlimlere dair tahlil ve değerlendirmeleri ele alınacaktır. (ii) Kemalpaşazâde’nin “Kim bu isimleri (esmâ-i hüsnâ) sayarsa cennete girer” hadisi hakkındaki yorumu ve bu hususta takip ettiği görüş tetkik edilecek, esmâ-i hüsnânın sayısı ve sayımı (iḥṣâ) yapılacaktır. (iii) Âkil, ârif, çalab, fakîh, hüdâ, vâcibü’l-vücûd gibi isimlerden Allah hakkında kullanılması câiz olanların neler olduğu araştırılacak ve bu düşüncelere klasik kaynaklar ışığında verilen cevaplar değerlendirilecektir.
Bu çalışmada Kemalpaşazâde’nin referansları hakkında yaptığı değerlendirme ve analizler, kaynaklara başvurularak incelenecek ve müellifin konumu, ilgili risalenin sunduğu imkanlar ölçüsünde tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Allah’ın İsimleri, Tevkîfîlik, Kıyasîlik, Kemalpaşazâde

NAMES AND ATTRIBUTES ATTRIBUTED TO ALLAH AND KEMALPASHAZADE’S POSITION IN THIS DISCUSSION

Öz

Kemalpashazâde, in his pamphlet named “Risâle fî Beyâni Enne Esmâ Allahi tawkîfiyyetun”, wants to clarify some problematic points by analyzing and discussing whether the names of Allah are tawkif or comparative(qiyasî).
The tawkifi name is the name that the sharî allowed to be used about Allah, that is, it is found in religious texts. In this regard, ijtihad is not considered possible, and qiyasî is not permissible. The comparative noun (qiyasî) is the name that the mind produces about Allah based on actions and attributes. Here, Allah’s names and attributes about Himself are not limited to what is revealed in the revelation; It is an adaptation to mutaradif (synonymous) words that Allah does not use for Himself.
His attitude towards esmâ-i husnâ can be analyzed from three aspects: (i) Are the names of Allah Tawkîfî or qiyasî? In other words, it is whether the names that can be used for Allah are limited to what is revealed in the revelation. Kemalpashazâde's analysis and evaluations will be made on scholars who expressed their views on the issue, such as al-Bakıllâni, al-Gazzâlî, al-Razi, Âmîdî, al-Jurjânî, al-Dawanî… and finally İbn Hâjib. (ii) By examining Kemalpashazâde’s interpretation of the Prophet’s hadith “Whoever counts these names (esmâ al- husnâ) will enter Paradise” and which view he followed on this issue; The number and counting (iḥṣâ) of Esmâ-i Husnâ will be done. (iii) What are the names that are permissible and not permissible to use words such as “âkil, ârif, chalab, faqih, huda, vajib al-wujûd” about Allah, and will find answers to these ideas in the light of classical sources.
In this study, the evaluation and analysis of Kemalpashazâde’s references will be discussed by referring to the relevant sources and the position of the author will be tried to be determined. In the study, it will be tried to be revealed with the opportunities offered by the treatise mentioned.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Names of Allah, Tewkîfî, Qıyasî, Kemalpashazâde

Kaynakça

• Akdemir, Furat. “İslâm Düşüncesinde Allah’ın Sıfatlarını Anlama Sorunu”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 9/2 (2020), 1581-1609.
• Altın, Mehmet. Esmâ-i Hüsnânın semantik tahlîli ve geçtiği âyetlerle ilgisi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi: Van Yüzüncüyıl Üniversitesi, 2015.
• Arvas, Hamdullah. “"Kelâm’da ‘Ta ‘lîm-i Esmâ’: Dil Teorileri Bağlamında İlâhî Mânaların İsimlendirilmesi Meselesi”. Kelam Araştırmaları Dergisi (Kader) 18/2 (2020), 500-538.
• Bekrî, Hamza el-. “Esmâ-i Hüsnâ’nın Tevkîfîliği veya Kıyâsîliği Hakkında Metodolojik Bir Çalışma”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 3 (2014), 81-113.
• Buhârî, Muhammed b İsmail. el-Câmi’u’s-Sahîh thk. Zuheyr b. Nasr 9 cilt. Dâru’t-Tavku’n-Necât, 1422.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf Çev. Ömer Türker 3 cilt. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Çınar, Bayram. “Eş‘arî ekolünde Allah tasavvuru”. Erciyes Akademi 35/1 (2021), 79-110.
• Çınar, Bayram. “Gazzâlî’nin Allah’ın Sıfatları Teorisi”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 14 (2021), 305-335.
• Eren, Şadi. “Kur’an’da Esma-i Hüsna: Allah’ın Güzel İsimlerine Mazhariyet”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2013), 1-14.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Kitâbu’l-Lum’a fi’r-reddi alâ ehl-i’z-zeyğ ve’l-bid’a nşr. Hammûde Zeki Gurâbe. Matbaatu Mısr Şeriketi Musaheme Mısriye, 1955.
• Eyibil, İrfan. Abdülkâhir El-Bağdâdi’nin esma ve sıfat anlayışı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DoktoraTezi, 2019.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. el-İktisad fi’l İtikad çev. Osman Demir. Klasik Yayınları, 2012.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid. el-Maksadü’l-esnâ fî şerhi esmâ’i’llâhi’l-hüsnâ. nşr. Abdülvehhâb el-Câbî. Beyrut: Dâr ibn Hazm, 2003.
• Güçlü, Betül. “Molla Fenârî’ye Göre Varlıkların Zuhûrunda İlâhî İsimlerin Rolü”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14/3 (2014), 127-141.
• Haciibrahimoğlu, Hümeyra Sevgülü. “Mâtürîdî Âlimi Ebû İshâk es-Saffâr’ın Esmâ-i Hüsnâya Dayanan Kelâm Anlayışı”. ULUM 3/2 (2020), 341-374.
• Halîmî, Ebu Abdullah el-. el-Minhâc fî şuʿabi’l-îmân, nşr. Hilmî M. Fûde. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1399.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Alî b Ahmed İbn. el-Fasl Dinler ve Mezhepler Tarihi çev. Halil İbrahim Bulut 3 Cilt. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• İbn Kemâl, Şemseddin Ahmed. “Risâle fî beyâni enne Esmâillehi tevkîfîyetun ed. Hamza Bekrî vd. 5/473- 509”. Mecmû’u Resâili’l-’Allâme İbn Kemâl Bâşâ. İstanbul: Dâru’l-lübâb li’d-dirâsât ve’t-türâs, 2018.
• Koloğlu, Orhan Ş. Cubbâilerin Kelam Sistemi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Koloğlu, Orhan Ş. “Esmâ-i Hüsnâ’da Tevkîfilik–Kıyâsîlik Problemi: Fahreddîn er-Râzî Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2004), 231-251.
• Köksal, Emre. Kuranda Allahın isimleri-cahiliye din kültüründen ilk dönem kelam tartışmalarına uzanan süreçte bir değerlendirme. , 2016. Ankara: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b Yezid el-Kazvini İbn. es-Sunen, thk. M. Fuâd Abdulbâkî 2 Cilt. Dâr İhyaî Kutubu’l-Arabiyye, ts.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur el-. Kitâbu’t-tevhîd çev. Bekir Topaloğlu. İsam Yayınları, 2014.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur el-. Kitâbu’t-Tevhîd,thk. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi. Daru Sadr-Mektebetu’l-İrşad, 2010.
• Paksoy, Kadir. “Allah’ın Doksan Dokuz İsmiyle İlgili Rivayetin Tahlili”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/3 (2011), 91-111.
• Râzî, Fahru’d-din er-. Levâmu’l-Beyyinât fi Şerhi Esmâillehi ve Sıfat. Kahire: El-Matbâtu’ş- Şerefiyye, 1323.
• Sevgülü Haciibrahimoğlu, Hümeyra. Ebû İshak es-Saffârın Esmâ-i Hüsnâ yorumu çerçevesinde kelâmî görüşleri. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Yıldız, İbrahim. “Ebû İshâk ez-Zeccâc’ın Esmâ-i Hüsnâ ve Besmele Hakkında İki Eseri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (2015), 33-64.
• Zeccâc, Ebu İshâk İbrâhîm. Tefsîru esmâ’illâhi’l-hüsnâ nşr. Ahmed Yûsuf ed-Dekkâk. Dimeşk- Beyrut: Dârü’l-Me’mûn li’t-türâs, 1979.
• Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım. İştikâku esmâ’illâh nşr. Abdülhüseyn Mübarek. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.