The Milestone of Egyptian Civilization: Nilometer

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 656 - 669, 31.08.2022

Nadir Karakuş

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1116650

Öz

The lands of ancient Egypt have come to life with the fertile waters of the Nile River since the earliest times. The Nile, the source of life for Egypt, sometimes faced floods and experienced disasters and sometimes had to grapple with famines and shortages. For this reason, measures have been tried to be taken with irrigation channels, and this negative situation has been tried to be eliminated with mica or nilometers that measure the water level. The high water level was also reflected in the tax rates of the sovereign states in Egypt, and the high level of product even affected the increase in tax rates. The Egyptian society, which fed its stomach from the Nile, was able to go to extremes such as sacrificing even young concubines to the Nile in order to raise the water level, and organized festivals and celebrations for the Nile. Although the scales measuring the water level have preserved their existence in every period, they have been ruined from time to time and could not maintain their existence at the same rate as the majesty of the Nile. Despite these cuts, new measures continued with new construction activities and witnessed the establishment and collapse of states. Scholars as well as rulers played an active role in the establishment of this order. The greatest physicist of the Middle Ages, such as Ibn al-Haysem, a mathematician and astronomers such as Fergani; Many names from mathematicians-astronomers to philosophers also contributed positively to this process.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Egypt, Nile, Mikyas, Floods, Abundance

Mısır Medeniyetinin Kilometre Taşı: Nilometre

Öz

Antik Mısır toprakları, ilk zamanlardan beri Nil Nehri’nin bereketli suları ile hayat bulmuştur. Mısır için hayat kaynağı Nil, bazen taşkınlarla yüz yüze kalmış ve felaketler de yaşanmış bazen de kıtlıklarla ve yokluklarla boğuşmak zorunda olmuştur. Bundan dolayı da sulama kanalları ile önlemler alınmaya çalışıldığı gibi su seviyesini ölçen mikyas veya Nilometreler ile de bu olumsuz durum ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. Su seviyesinin yüksek olması, Mısır’da egemen olan devletlerin vergi oranlarına da yansımış, ürünün fazla olması vergi oranlarının yükselmesine dahi etki etmiştir. Karnını Nil’den doyuran Mısır toplumu, su seviyesinin yükselmesi için Nil’e genç cariyeleri dahi kurban etmek gibi aşırılığa kaçabilmiş, Nil için festivaller ve kutlamalar düzenlemiştir. Su seviyesini ölçen mikyaslar, her dönem varlığını korusa da zaman zaman harabe haline gelebilmiş, Nil’in haşmeti ile aynı oranda varlığını koruyamamıştır. Bu kesintilere rağmen yeni önlemler, yeni inşa faaliyetleri ile yoluna devam etmiş, devletlerin kuruluş ve yıkılışlarına da şahitlik etmiştir. Bu düzenin sağlanmasında da hükümdarlar kadar âlimler de etkin rol oynamış, Fergânî gibi matematikçi ve astronomlardan İbnü’l-Heysem gibi Ortaçağ’ın en büyük fizikçisi; matematikçi-astronom, filozoflarına kadar pek çok isim de bu sürece olumlu katkı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Mısır, Nil, Mikyas, Taşkınlar, Bereket

Kaynakça

• Abulafia, David. “Asia, Africa and Trade of Medieval Europe”. The Cambridge Economic History. 402-473. ed. M. M. Postan-E. Miller. New York: Cambridge University Press, 1987.
• Albert of Aachen. Albert of Aachen’s History of the Journey to Jerusalem. çev. Susan B. Edgington. Burlington, USA: Ashgate Publishing Company, 2013.
• Anna Komnena. Alexiad Malazgirt’in Sonrası. çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1996.
• Asbridge, Thomas. Haçlı Seferleri. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Ashtor, Eliyahu. The Levant Trade in the Middle Ages. Princeton: Princeton University Press, 1983.
• Azîmî. Azîmî Tarihi. çev. Ali Sevim. Ankara: TTK Yayınları, 2006.
• Bates, Michael L. “The Coinage of the Mamlūk Sultan Baybars I: Additions and Correctıons”. American Numismatic Society, 22 (1977), 161-181.
• Becker, C. H. “Ebülhevl”. İslâm Ansiklopedisi. 4/85. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Becker, C. H. “Kahire”. İslâm Ansiklopedisi. 6/81-85. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ. Ensâbu’l-Eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
• Bird, Jessalynn. “Pelagius of Albano (d. 1230)”. Crusades an Ancyclopedia. 938. ed. Alan V. Murray. California: Santa Barbara, 2006.
• Casson, Lionel. Everyday Life in Ancient Egypt. Baltimore: The John Hopkins University Press, 2001.
• Cobb, Paul M. Müslümanların Gözüyle Haçlı Seferleri. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2018.
• Creswell, K. A. C. A Short Account of Early Muslim Architecture. London: Middlesex 1958.
• Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
• Fischel, W. J. “The Spice Trade in Mamluk Egypt”. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 1/2 (1958), 157-174.
• Fulcherius Carnotensis. Fulcher of Chartres, A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127. çev. F. Rita Ryan. Konoxville: University of Tennessee Press, 1969.
• Grousset, Rene. Bozkır İmparatorluğu, Atilla, Cengiz Han, Timur. çev. M. Reşat Uzmen. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1980.
• Hartmann, R. “Demenhûr”. İslâm Ansiklopedisi. 3/520. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Holt, P. M. “The Sultanate of Lāchīn (696-8/1296-9)”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 36 (1973), 521-532.
• Holt, P. M. Haçlılar Çağı, XI. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Numune Matbaacılık, 1986.
• Ioannes Kinnamos. Historia. çev. Işın Demirkent. Ankara: TTK Yayınları, 2001.
• İbn Abdüzzâhir. er-Ravzu’z-Zâhir fî Sîreti’l-Meliki’z-Zâhir. nşr. Abdülaziz el-Huveytır. Riyad: Meşveret, 1396/1976.
• İbn Asâkir. Tarîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Amrî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Cübeyr. Endülüs’ten Kutsal Topraklara. çev. İsmail Güler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2003.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. thk. Âdil Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1415.
• İbn Haldun. Kitâbü’l-İber ve Dîvânu Mübtede’ ve’l-Haber fî Tarîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Âsirihim min Zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1985.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.
• İbn Havkal. Sûretü’l-Arz, X. Asırda İslâm Coğrafyası. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2014.
• İbn İyâs. Bedâiü’z-Zühûr fî Vekâiu’d-Duhûr. thk. Muhammed Mustafa. Beyrut: y. y., 1975.
• İbn İyâs. Memluk Devleti’nin Son Yılları Kansu Gavri ve Osmanlılar. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2018.
• İbn Kesir. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Ahmed Abdülvehhâb Fetîh. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1413/1992.
• İbn Manzûr. Muhtasaru Târîhi Dımaşk. thk. Ravhiyye en-Nahhâs. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1402/1984.
• İbn Memmâtî. Kavânînü’d-Devâvîn. nşr. Azîz Suryâl Atıye. Kahire: y. y., 1943.
• İbn Nazîf. Târîhu’l-Mansûrî, Telhîsu’l-Keşf-i ve’l-Beyân fî Havâdîsi’z-Zamân. thk. Ebu’l-Abd Dudu. Dımaşk: Matbaatu’l-Hicâz, ts.
• İbn Sa’d. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. M. Abdülkadir Atâ. Beyrut Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1410/1990.
• İbn Şeddâd, İzzeddin. Târîhu’l-Meliki’z-Zâhir, Baypars Tarihi. çev. M. Şerefüddin Yaltkaya. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısr ve’l-Kahire. nşr. M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
• İbnu’l-Adîm. Buğyetü’t-Talep fî Tarihi Haleb. thk. Süheyl Zekkar,. b. y., Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Adîm. Zübdetü’l-Haleb fî Târîhi Haleb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esir. el-Kâmil fi’t-Tarih. tsh. Muhammed Yusuf ed-Dekkâk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1407/1987.
• İbnü’l-Kalânisî. Şam Tarihine Zeyl, I. Ve II. Haçlı Seferleri Dönemi. çev. Onur Özatağ. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Jeal, Tim. Explorers of the Nile: The Triumph and Tragedy of a Great Victorian Adventure. London: Yale University Press, 2011.
• Jean de Joinville. Bir Haçlının Hatıraları. çev. Cüneyt Kanat. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2014.
• Kalkaşendî. Subhu’l-A’şâ fî Sınaâti’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, ts.
• Kaya, Mahmut - Şelhût, Sami. “Fergânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/377-378. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kaya, Mahmut. “Mikyâsü’n-Nîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/52-53. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kettânî, Abdülhay. Hz. Peygamber’in Yönetimi: et-Terâtîbu’l-İdâriyye. çev. Ahmet Özel. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Kurtubî, İbn Abdilber. el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
• Le Goff, Jacques. “Saint Louis and the Mediterranean”. Mediterranean Historical Review 5 (1990), 21-43.
• Mahzûmî. el-Minhâc fî Ilmi Harâci Mısr. nşr. Claude Cahen. Kahire: y. y., 1986.
• Makrizî. el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtât ve’l-A’sâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418.
• Makrizî. es-Sülûk li Mağrifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
• Maqbul Ahmad, S. “Coğrafya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/51. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Mayer, Hans Eberhard. “Die Herrschaftsbildung in Hebron”. Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins 101 (1985), 64-82.
• Mayer, Hans Eberhard. “Ein Deperditum König Balduins III. von Jerusalem als Zeugnis seiner Plane zur Eroberung Agyptens”. Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters 36 (1980), 549-566.
• Mourad, Suleiman A. – Elindsay, James. “Ibn Asakir and the Intensification of Sunni Jihad Ideology in Crusader, Era Syria”. Just Wars, Holy Wars and Jihads. 115-121. ed. Sohai H. Hashimi. Oxford: Oxford University Press, 2012.
• Mukaddesî. Ahsenü’t-Tekâsim, İslâm Coğrafyası. çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Nâsır-ı Hüsrev. Sefernâme. çev. Abdülvehap Tarzi. İstanbul: MEB Yayınları, 1994.
• Nüveyrî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• Peter Thorau. The Lion of Egypt: Sultan Baybars I and the Near East in the Thirteenth Century. London: Longman, 1992.
• Richter, A. “Kalyûb”. İslâm Ansiklopedisi. 6/144. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Runciman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Basımevi, 1986.
• Safedî. Nüzhetü’l-Mâlik ve’l-Mülûk fî Muhtasarı Sîreti men vellâ Mısr ve’l-Mülûk. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmurî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1424/2003.
• Samira Kortantamer. Bahri Memluklar’da Üst Yönetim Mensupları ve Aralarındaki İlişkiler. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993.
• Schultz, Warren C. “Crusades”. Encyclopedia of Islam and the Muslim World. 2/164. New York: Macmillan, 2004.
• Sharon, Moshe. “A New Fâtimid Inscription from Ascalon and Its Historical Setting”. Atiqot 26 (1995), 61-86.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Springer, Lisa - Morris, Neil. Art and Culture of Ancient Egypt. New York: The Rosen Publishing Group. 2010.
• Strayer, Joseph R. “The Crusades of Louis IX”. A History of the Crusades. 2/487-518. ed. Kenneth M. Setton. Madison: University of Wisconsin Press, 1969-1989.
• Suter, H. “İbnülheysem”. İslâm Ansiklopedisi. 5/859. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Suter, H. Die Mathematiker und Astronomen der Araber und Ihre Werke. Leipzig: B.G. Teubner, 1900.
• Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman. Târîhu’l-Hulefâ. thk. Muhammede Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: y. y., 1969.
• Tuledalı Benjamin-Ratisbonlu Petachia. Ortaçağ’da İki Yahudi Seyyahın Avrupa, Asya ve Afrika Gözlemleri. çev. Nuh Arslantaş. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001.
• Urfalı Mateos. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesî (952-1136) ve Papaz Grîgor’un Zeyli (1136-1162). çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: TTK Basımevi, 2000.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Develeti Teşkilatına Medhal. Ankara: TTK Yayınları, 1984.
• Üsame Zeki Zeyd. “Hamelâtü’r-Remleti’s-Sâlis Zıddı’s-Salîbiyyîn fî Ahdi’l-Veziri’l-Fatımî el-Efdal”. Mecelletü Külliyeti’l-Adâb, 29 (1981), 23-74.
• Van Cleve, Thomas C. “The Fifth Crusade”. A History of the Crusades. 2/377-428. ed. Kenneth Setton. Madison: University of Wisconsin Press, 1969-1989.
• William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. çev. Emily Atwater Babcock-A. C. Krey. New York: Colombia Universty Press, 1943.
• Ya’kubî. Ülkeler Kitabı. çev. Murat Ağarı. İstanbul: Bayrak Matbaası, 2002.
• Yunînî, Kutbeddin. Zeyl-u Mir’âti’z-Zamân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1992.
• Zehebî. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd. b. y., Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.