Geçmişten Bugüne Mudar Lehçesi

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 670 - 688, 31.08.2022

Ömer Acar , İbrahim Özcan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1140988

Öz

Kur'an, büyük ölçüde Kureyş lehçesine dayanmasına rağmen, diğer Arap lehçelerinden kelime ve gramer yapıları içerir. Kur'an'ın "yedi harf" üzerine indirilmesi konusundaki tartışmalardan bağımsız olarak, Kur'an'ın kaynağını oluşturan klasik lehçelerin çoğunun "Mudar" başlığı altında toplandığı söylenebilir. Kureyş’in ana lehçe olduğunu söyleyenlerin bir kısmı, onun en yüksek kabile birliğini temsil eden Mudar ile aynı soydan geldiğini göz önünde bulundurmuşlardır. Öte yandan, Mudar’a mensup Kays kabilesine nispet edilen “keşkeşe” ve Temim’e ait “an’ane”gibi, muteber kıraatlerden sayılmayan bazı lehçe özellikleri nedeniyle bu görüşü eleştirenler olmuşsa da, Hz. Ömer veya Hz. Osman’a dayandırılan “Kur’an Mudar diliyle inmiştir” sözü, gelenekte büyük oranda kabul edilmiş hatta Kur’an malzemesinin bir mushafta toplanması çalışmalarında bu ilkeden hareket edilmiştir. Bu noktada akla şu soru gelebilir: Yukarıda bahsedilen bazı diyalektik özelliklerle karakterize edilen Mudar dili, fesahati ve belagati ile öne çıkan Kuran'a nasıl kaynak olmuştur? Bu sorunun en basit cevabı olarak, Kur'an'ın, daha önce Kureyş lehçesinin yaptığı gibi zayıf, itici veya garip kelimelerden kaçınarak Arap lehçelerinden en güzel ve en saf kelimeleri alıp hazinesine kattığı söylenebilir. Çalışma, Mudar diyalektinin erken dönemdeki ayırt edici özelliklerini ortaya koymayı ve bugünkü durumunu tarihsel süreç içerisinde meydana gelen değişimler ışığında gözden geçirmeyi ve bazı lehçe özellikleri arasında karşılaştırma yapmayı amaçlamaktadır. Araştırmada, Mudar kabilesine ilişkin klasik ve aktüel bilgi birincil kaynaklara dayanılarak, analitik ve betimleyici bir yaklaşımla ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Arap Lehçebilimi, Arap Lehçeleri, Mudar Lehçesi, Kureyş Lehçesi.

Mudar Dialect in History and Today

Öz

Although the Qur'an is largely based on the dialect of Quraish, it contains vocabulary and grammatical styles from Arabic dialects. Regardless of the controversy over the “seven ahruf” in which the Qur’an was revealed, it can be said that most of the classical dialects that make up the Qur’an’s source were collected under the heading “Mudar”. Some of those who say that the Qur’an was revealed in the language of the Quraish have reached this conclusion by taking into consideration the unity of lineage with Mudar, which represents the supreme tribal unity. There are also some who disapproved of this view due to the existence of some dialectical features that are not respected in the science of Qiraat, such as “kaškaša” in Beni Qais and “an'ana” in Tamim, among the tribes belonging to Mudar. However, it should be said that the narration attributed to Umar or Uthman that "the Qur'an was revealed in the language of Mudar" was generally accepted in the historical period, and even this principle was applied in the activities of compiling the Qur'an and composing it into a Mushaf. At this point, the question of how the Mudar language, which has some of the above-mentioned dialect features, is the source of the Qur'an, which stands out with its fluency and eloquence, may come to mind. For the simplest answer to this question, it can be said that the Qur'an took the most beautiful and pure words of the Arabic dialects and added them to its treasures, as the Quraish did before, while avoiding weak, useless and strange words. This study aims to reveal the distinctive features of the Mudar dialect in the early period and to review the current status of the Mudar dialects in light of the changes that occurred during the historical period, and to make a comparison between some of its features. The study followed the descriptive-analytical approach, which clarifies with great clarity everything related to the Mudar tribe, relying on the mothers of books to mention any information.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Arabic Dialectology, Arabic dialects, Mudar dialect, Quraysh dialect

لغة مضر قديماً وحديثاً

Öz

على الرغم من أن القرآن يعتمد إلى حد كبير على لهجة قريش، إلا أنه يحتوي على مفردات وأساليب نحوية من اللهجات العربية. وبغض النظر عن الخلاف حول "الأحرف السبعة" التي نزل بها القرآن، يمكن القول إن معظم اللهجات الفصيحة التي تشكل مصدر القرآن قد جمعت تحت عنوان "مضر" .وقد توصل بعض الذين يقولون إن القرآن نزل بلغة قريش إلى هذا الاستنتاج بمراعاة وحدة النسب مع مضر الذي يمثل الوحدة القبلية العليا. كما أن هناك من أساء إلى هذا القول لوجود بعض الملامح اللهجية مثل كشكشة قيس التابعة لمضر وعنعنة تميم التي لا تحسب من اختلافات القراءات ومع ذلك، ينبغي القول إن الرواية المنسوبة إلى عمر أو عثمان بأن "القرآن نزل بلغة مضر" كانت مقبولة بشكل عام في الفترة التاريخية، وحتى أن هذا المبدأ تم العمل به في نشاطات تجميع القرآن وتأليفه في مصحف. عند هذه النقطة، قد يتبادر إلى الذهن هذا السؤال: كيف أصبحت لغة مضر، التي تتميز ببعض السمات اللهجية المذكورة أعلاه، مصدراً للقرآن الذي يتميز بفصاحتها وبلاغتها؟ ولأبسط إجابة على هذا السؤال، يمكن القول إن القرآن أخذ أجمل وأنقى كلمات من اللهجات العربية وأضافها إلى كنوزه، مع تجنب الكلمات الضعيفة وغير المجدية والغريبة، كما فعلت لهجة قريش من قبل. تهدف هذه الدراسة إلى الكشف عن السمات المميزة للهجة مضر في الفترة المبكرة واستعراض الوضع الحالي للهجات التي تنتمي إلى مضر اليوم في ضوء التغيرات التي طرأت عليها في الفترة التاريخية، وإجراء مقارنة بين بعض سماتها. واتبعت الدراسة المنهج الوصفي التحليلي الذي يوضّح بجلاء كل ما يتعلّق بقبيلة مضر، معتمدا على أمّهات الكتب.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية, علم اللهجات العربية, اللهجات العربية, لهجة مضر, لهجة قريش

Kaynakça

• Ahmed, Muhammed Abdulhamîd. ‘Aşâiru’r-Rakka ve’l-Cezire. Rakka: Tıbâ‘atu Mudîriyyeti’r-Rakka fî Vizârati’l-İ‘lâm, 1998.
• Ahmet Teymûr Paşa, Ahmed b. İsmail b. Muhammed. Lehecâtu’l-‘Arab. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısriyye el-‘Âmme li’l-Kitâb, 1973.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî Târîhi’l-‘Arab Kable’l-İslâm. İkinci Baskı. Câmi‘atu Bağdâd, 1993.
• ‘Amâyire, Halîme. “Elfâzu’l-Hayâti’l-‘Âmme-Dirâse Lugaviyye ve Mu‘cemiyye”. el-Lisânu’l-‘Arabî 55-56, 2003, 68-96.
• Aslan, Ahmet. Urfa–Harran (Diyar-ı Mudar) Bölgesinin Tarihi. Ankara: Berikan yayınevi, 2015.
• ‘Âşûr, es-Seyyid Muhammed. el-Lehcetu’l-‘Âmmiyye el-Mısriyye. Giza: Dâru’l-Emel li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2000.
• el-Bağdâdî, Ebu’l-Fevz Muhammed Emîn. Sebâiku’z-Zeheb fî Ma‘rifeti Kabâili’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2008.
• el-Bedr, Yusuf. Dirâsetu Te‘addudi’l-Me‘ânî li’l-Ef‘âl. Sheffield: University of Sheffield, Doktora tezi, 2015.
• el-Belâzûrî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvud. Futûhu’l-Buldân. Thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ‘. Beyrut: Muessesetu’l-Me‘ârif, 1987.
• Berru, Tevfik. Târîhu’l-Arabi’l-Kadîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Brockelmann, Carl. Fıkhu’l-Lugâti’s-Sâmiyye. Terc. Ramazan Abduttevvâb. Riyad: Câmi‘atu’r-Riyâd, 1977.
• el-Cevâlikî, Ebû Mansûr. Şerhu Edebi’l-Kâtib li’bni Kuteybe. Takdim: Mustafa Sâdık er-Râfi‘î. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, tsz.
• el-Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• el-Cundî, ‘Alemuddîn. Lehcetu’l-Kur’âni’l-Kerîm Beyne’l-Fusha ve Lehecâti’l-Kabâil. Kahire: Dâru’l-‘Ulûm, 1960.
• Düzgün, Osman vd., Arapçanın Lehçeleri 1 (Suriye, Filistin, Ürdün), İstanbul: Akdem Yayınları, 2015.
• Ebû Ali el-Fârisî, Hasen b. Ahmed. el-Hucce li’l-Kurrâi’s-Seb‘a. Thk. Bedruddîn el-Kahvecî. Dimeşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1993.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf. el-Bahru’l-Muhît. Thk. Sıdkı Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Ebû ‘Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm. Lugâtu’l-Kabâili’l-Vâride fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Hâlid Hasen Ebu’l-Cûd. PDF: el-Mektebetu’ş-Şâmile, Eklenme tarihi 2014.
• el-Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Sahîhu Suneni’t-Tirmizî. Thk. Zuheyr eş-Şâviş. Mektebetu’t-Terbiyeti’l-‘Arabî li-Duveli’l-Halîc, 1987.
• Ebû Zeyd, Ali. “Mudar (Kabîle)”. el-Mevsû‘atu’l-‘Arabiyye (Erişim 22.05.2022). www.arab-ency.com.sy/ency/details/8133.
• Emîl Bedî‘ Yakub. Fıkhu’l-Lugati’l-‘Arabiyye ve Hasâisuhâ. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1982.
• Enîs, İbrahim. Fi’l-Lehecâti’l-‘Arabiyye. Kahire: Mektebetu’l-Enclû el-Mısriyye, 1992.
• Ensârî, Mahmûd Şekîb. “el-Lehcetu’l-‘Arabiyye fî Hûzistân”. Mecelletu’d-Dirâsâti’l-Lugaviyye 5/4 (2004), 198-220.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-Luga. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Kahire: Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 2015.
• el-Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Kitâbun fîhi Lugâtu’l-Kur’ân. Tashih: Câbir b. Abdullah es-Serî‘. PDF: el-Mektebetu’ş-Şâmile, Eklenme Tarihi: 2014.
• el-Gavs, Muhtâr. Lugatu Kureyş. Riyad: Dâru’l-Mi‘râc ed-Devliyye li’n-Neşr, 1997.
• el-Hamevî, Yâkût. Mu‘cemu’l-Buldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
• Hâmid, Abdulhalîm Muhammed vd. “Lehcetu Nizvâ”. Ammân: Mecelletu’d-Dirâsâti’l-Lugaviyye 10/2, 2008, 27-116.
• Himmîş, Sâlim. ‘An Sûreti’l-Mağribi’l-Vasît fi’t-Tanzîri’l-İstişrâkî. Marakeş: Matbû‘ât Akademiyye, 1993.
• el-Hayyânî, Ali Hamed Abdulazîz. “Zâhiratu Kesri Evâili’l-Kelimât fi’l-Lehceti’l-Bağdâdiyye el-Mu‘âsıra”. Mecelletu Mecma‘i’l-Lugati’l-‘Arabiyye el-Urduniyye 40/90, 2016, 167-204.
• İbn ‘Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. ‘Abdullah. el-Enbâ ‘alâ Kabâili’r-Ruvât. Thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabî, 1985.
• İbn Bekkâr, ez-Zubeyr. Cemheratu Nesebi Kureyş ve Ahbâruhâ. Thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1961.
• İbnu’l-Esîr, Mecduddîn. en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser. Thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî-Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘İlmiyye, 1979.
• İbn Fâris, Ahmed. es-Sâhibî fî Fıkhi’l-Luga ve Mesâilihâ ve Suneni’l-‘Arab fî Kelâmihâ. Neşr. Ahmed Hasen Besec. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1997.
• İbn Hazm, Muhammed Ali b. Ahmed b. Sa‘îd. Cemheratu Ensâbi’l-‘Arab. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1962. İbn Hişâm, Muhammed ‘Abdulmelik. es-Siretu’n-Nebeviyye. Talik: Ömer Abdusselâm Tedmurî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1990.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 2010.
• İbn Sa‘d, Muhammed. et-Tabakâtu’l-Kubrâ. Thk. Muhammed ‘Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1990.
• el-Kalkaşendî, Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. Ali. Nihâyetu’l-Ereb fî Ma‘rifeti Ensâbi’l-‘Arab. Thk. İbrâhim el-Ebyârî. İkinci Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Lubnânî, 1980.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemu Kabâili’l-‘Arabi’l-Kadîme ve’l-Hadîse. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1997.
• Lewis, Bernard. Semites and Anti-Semites: An Inquiry into Conflict and Prejudice. New York: W. W. Norton & Company, 1999.
• el-Makrîzî, Ahmed b. Ali b. Abdulkâdir b. Muhammed. el-Beyân ve’l-İ‘râb ‘ammâ bi-Ardi Mısr mine’l-A‘râb. Kahire: Matba‘atu’l-Me‘ârif, 1916.
• Mizyân, ‘Abdulmecîd. en-Nazariyyâtu’l-İktisâdiyye ‘inde İbn Haldûn ve Ususuhâ mine’l-Fikri’l-İslâmî ve’l-Vâkıi’l-Mucteme‘î. Cezayir: eş-Şeriketu’l-Vataniyye li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1981.
• Moscati, Sabatino. Ancient Semitic Civilizations. 1st ed. New York: G. P. Putnam's Sons, 1957.
• Muslim b. Haccâc, Ebu’l-Huseyn. Sahîhu Muslim. Thk. Nazar b. Muhammed el-Fârâbî Ebû Kuteybe. Riyad: Dâru Taybe, 2006.
• Oppenheim, Max Von. el-Bedv. Thk. Mâcid Şubber. Beyrût: el-Verrâk li’n-Neşr, 2007.
• Özcan, İbrahim. “Harran Arap Lehçesi: Dil ve Üslup Özellikleri”. Harran İlahiyat Dergisi 46 (2021), 100-113.
• Sa‘leb, Ebu’l-‘Abbâs. Mecâlisu’l-Luga. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1950.
• es-Safedî, Halîl b. Aybek. el-Gaysu’l-Museccem fî Şerhi Lâmiyyeti’l-‘Acem. Kahire: el-Matbaatu’l-Ezheriyye, 1887.
• es-Sâlihî, Hâlid Nu‘aym Şennâve. “el-Fasîh fi’l-Lehceti’l-‘Âmiyye el-Basriyye el-Mu‘âsıra”. Mecelletu Âdâbi’l-Basra 85, 2018, 151-207.
• es-Sîrâfî, Ebu Sa‘îd el-Hasen b. Abdillah. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhi. Thk. Ahmed Hasen Mehdilî-Ali Seyyid Ali. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1971.
• Suceynî, Fâyize Muhammed Sâlih Emîn. Gazvu Benî Hilâl ve Benî Suleym li’l-Mağrib. Cidde: Câmi‘atu’l-Melik Abdilazîz, 1981.
• es-Suyûtî, Celâluddîn. el-Muzhir fî ‘Ulûmi’l-Luga ve Envâ‘ihâ. Thk. Fuâd Ali Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Şefî‘uddîn, Muhammed. el-Lehecâtu’l-‘Arabiyye ve ‘Alâkatuhâ bi’l-Lugati’l-‘Arabiyyeti’l-Fushâ. Chittagong: Dirâsâtu’l-Câmi‘ati’l-İslâmiyye el-‘Âlemiyye, 2007.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-Rusul ve’l-Mulûk. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1967.
• et-Tayyib, Muhammed Suleymân. Mevsû‘atu’l-Kabâili’l-‘Arabiyye-Buhûs Meydâniyye ve Târîhiyye. Kahire: el-Fikru’l-‘Arabî, 1997.
• Vâfî, Ali Abdulvâhid. Fıkhu’l-Luga. Kahire: Nahdatu Mısr, 2004.
• ez-Zubeyrî, Ebû Abdullah Mus‘ab. Nesebu Kureyş. Thk. Lévi-Provençal. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1982.