FAHREDDÎN er-RÂZÎ VE SEYYİD KUTUB ÖZELİNDE SOSYAL ÇEVRENİN TEFSİRE ve MÜFESSİRE ETKİSİ: en-NİSÂ/59. ÂYET ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 1, 122 - 136, 03.07.2023

Zübeyir Karataş

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1264592

Cited By: 2

Öz

Her insan yaşadığı sosyal çevreden doğal olarak etkilenmektedir. Müfessirlerde herkes gibi içinde bulundukları çevrede yaşanılan olaylardan etkilenmekte ve bu etkilenmenin yansıması, kaleme aldıkları eserlerinde bariz bir şekilde görülmektedir. Tefsirler, sadece Kur’ân âyetlerinin ihtiva ettiği anlam ve hikmetleri yorumlamaktan ibaret olmadıkları müfessirlerin yaşadıkları dönem, eğitim düzeyleri, ideolojileri, uzmanlık alanları ve sosyal çevreleri vb. olgular, onların yorumunda ciddi manada etkiye sahip oldukları görülmektedir. Bundan dolayı tefsirin ve müfessirin âyetlere yaklaşımları incelenirken bu hususları göz önünde bulundurmak âyetlerin sağlıklı bir şekilde yorumlanmaları ve doğru sonuca ulaşılması açısından son derece önemlidir. Bu düşünceden hareketle çalışmamızda farklı dönemlerde ve farklı sosyal çevrede yaşamış aynı zamanda İslâm dünyasında büyük üne mazhar olmuş Râzî ve Kutub’u bir çok usûl kaidesini htiva eden en-Nisâ 59. âyet bağlamında yaklaşımları ortaya konularak karşılaştırma yapılmaya çalışıldı. Neticede her iki müfessirin söz konusu âyete yaklaşımları ve onu yorumlayışları yaşadıkları farklı sosyal çevre nedeniyle birbirinden farklı şekilde ortaya çıktığı müşahede edildi. Dolayısıyla âyetlerin ve müfessirlerin yaklaşımları değerlendirilirken bu faktörün göz önünde bulundurulması son derece önemlidir. Bu çalışmadan amaç, farklı dönemlerde ve farklı sosyal çevrede yaşamış müfessirlerin belirli âyet üzerinden yaklaşımlarını ortaya koymak ve bu konuda yapılacak başka çalışmalara bir nebze katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, müfessir, sosyal çevre, er-Râzî, Kutub.

Kaynakça

• Abbâs, Fadl Hasan. et-Tefsîr va’l-Müfessirûn. 3 Cilt. Umman: Dârü’n-Nefâ’is, 2015.
• Ahmed ez-Zayyât vd. el-Mu’cemü’l-vasît. 2 Cilt. Kahire: Dârü’d-Da‘ve, ts.
• Ahmed Muhtar. Mu’cemü’l-lüğati’l-arabiyati’l-muâsarati. 4 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 2008.
• Altaş, Eşref. “Fahreddin er-Râzî’nin Hayatı, Hâmileri, İlmi ve Siyasi İlişkileri”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. ed. Ömer Türker - Osman Demir. 41-90. İstanbui: İSAM Yayınları, 2013.
• Âmal Sâdık. Nümuvvü’l insani min merhalti’t-cenîyn ilâ merhaleti’l müsinnîyn. Mısır: Mektebetü’l-angola el-Mısriyye, ts.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî el-. Envâru’t-Tenzîl va Esrâru’t-Te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mara’şali. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Boynukalın, Mehmet. “Nisâ Sûresi’nin 59. âyeti Örneğinde Fıkıh Usûlü’nün Kur’ân’dan İstinbatı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (15 Aralık 2017).
• Boyûrânî, Ömer Abdülaziz. “el-İtticâhü’l-ictimâiyyi fi’t-tefsîr fi’l-asri’l-hadîs”. Mecelletü merkezi’l-hidmati lil-istişârâti’l-bahsiyyati va’l-lüğâti 16/49 (01 Ocak 2014), 1-47.
• Bozkurt, Veysel. Değişen Dünyada Sosyoloji. Bursa: Ekin Yayınları, 14. Basım, 2018.
• Çetin, Nihad M. “Arûz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/424-437. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs. 10 Cilt. Kahire: Dâru İhyâ’i’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 2. Basım, ts. Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbui: Pınar Yayınları, 2005.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed. Zehretü’t-tefâsîr. 10 Cilt. Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Ebu’s-Suûd, Muhammed bç Muhammed. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi Turâsi’l-Arabî, ts.
• Eren, Seli̇m. “İnanç ve Sosyo-Kültürel Çevre Etkileşimi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (15 Haziran 2007), 129-152.
• Halidî, Salah Abdülfettâh el-. Seyyid Kutub mina’l-mîlâd ila’l-istişhâd. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2. Basım, 1994.
• Hâlidî, Salah Abdülfettâh el-. Ta’rîfü’d-dârisîn bi menâhici’l-müfessirîn. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 3. Basım, 2008.
• Harramşâhî, Bahâüddîn. et-Tefsîr va’t-tafâsîrü’l-hadîsa. Beyrut: Dârü’l-Ravza, 1991.
• Hatîb, Abdülkerim Yunus el-. et-Tefsîrü’l-Kur’ânî li’l-Kur’ân. 16 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Hayrettin Karaman vd. Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• Inger Fursth-Pal Repstad. Din Sosyolojine Giriş. çev. İhsan Çapçıoğlu-Halil Aydınalp. Ankara: Birleşik Yayınları, 2013.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tahir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1990.
• İbnü’l-İbrî, Ebü’l-Ferec Harun. Târîhü muhtasarü’d-düvel. thk. Sâlihânî ek-Yasûî. Beyrut: Dârü’ş-Şark, 3. Basım, 1992.
• J. Ficther. Sosyoloji Nedir. çev. Nilgün Çelebi. Ankara: Anı Yayınları, 7. Basım, 2004.
• Kara, Seyfullah. Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları. İz Yayıncılık, 2009.
• Karakuş, Abdulkadir. Übey b. Ka’b; İlmî şahsiyeti, Kıraati ve Tefsirdeki Metodu. İstanbul: Hikmetevi, 2018.
• Kardâvî, Yusuf el-. Evlaviyâtü harakâti’l-İslâmiyyati. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 2000.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Tefsirin Sosyolojik Boyutu ve Sosyolojik Okunması”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 18/2 (2005), 145-157.
• Kasımî, Cemâleddin Muhammed b. Muhammed Said el-. Mehâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnü’s-Sûd. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418.
• Kûkâm, Raşit. et-Tefkîrü’l-felsefî ladâ Fahreddîn er-Râzî. Cezayir: Külliyatü’l-Ulûmi’l-İnsâniyyati va’l-İctimaiyyati, 2005.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Bursa: Sentez, 2. Basım, 2012.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Ettafeyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutub, Muhammed. Câhiliyatü’l-karni’l-işrîn. Kahire: Dârü’ş-Şurûk, 1992.
• Kutub, Muhammed. Vâkiuna’l-muâsır. Kahire: Dârü’ş-Şurûk, 1968.
• Kutub, Seyyid. fî Zilâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Mısır: Dârü’ş-Şurûk, 1996.
• M. Hüseyin ez-Zehebî. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2005.
• Margaret M. Poloma. Çağdaş Sosyoloji Kuramları. çev. Hayriye Erbaş. Ankara: Palme Yayınları, 5. Basım, 2012.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed el-. en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. es-Seyyid b. Abdülmaksûd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Merâğî, Ahmed b. Mustafa el-. Tefsîrü’l-Merâğî. 30 Cilt. Mısır: Şeriketu Mektebetu va Matbaatü Mustafa el-Bânî, 1946.
• Muhammed Semîn. Eserü’l-Kur’ân’i ve’l-kırâati fi’n-nahvi’l-arabî. Kuveyt: Dârü’l-Kütübi’s-Sakâfiyye, 1978.
• Muhtesib, Abdülmecid Abdüsselam el-. İtticâhâtü’t-tefsîr fi’l-asri’r-râhin. Ürdün: Mektebetü’l-Nahda el-İslâmiyya, 3. Basım, 1982.
• Nurduhan, Süheyla. “Türkiye’de Seyyid Kutub’la ilgili Yapılan Akademik Çalışmalar: (Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri)”. Kilitbahir 20 (18 Mart 2022), 199-218.
• Özaktan, Fatih. “Schleiermacher’in Psikolojik Yöntemi (Hermenötiği) ve Kur’ân’a Uygulanmasının İmkânı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (15 Aralık 2022), 823-840.
• Râzî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya er-. Mu’cemü Mekâyisi’l-Lüga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer er-. Mefâtîhu’l-gayb (et-Tefsîrü’l-kebîr). 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1420.
• Reşîd Rıza. el-Menâr (Tefsîrü’l-Kur’âni’l-hakîm). 12 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısrıyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Rûmî, Fehd b. Abdurrahman er-. İtticâhü’t-tefsîr fi’l-karni’l-rabii aşar. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1997.
• Safedî, Selâhaddin Halil b. Aybek es-. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâût, Mustafa el-Arnâût. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2000.
• Sağlam, İsmail. “Çocuklarda Davranışların Şekillenmesinde Etkili Olan Faktörlere Teorik Bir Yaklaşım”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (01 Haziran 2001).
• Sarmış, İbrahim. Bir Düşünür Olarak Seyyid Kutub-1. Ankara: Fecr Yayınevi, 1992.
• Savab, Salih Yahya. “Bahrü’l-‘Ulûm’ leyse ismen sahihan li-tefsîri Ebi’l-Leys es-Semerkandî”. Arşîfu mültekâ ehli’t-tefsîr. 4199. b.y.: el-Mektebetü’ş-Şâmile, 2010.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman es-. et-Tenbia bi man yab’asühüllahü alâ ra’si külli mia. Ürdün: Dârü’s-Sikati li’l-Neşr, ts.
• Şeltût, Mahmut. Tefsîrü eczâi’l-aşarati’l-ûlâ. Mısır: Dârü’ş-şurûk, 12. Basım, 2004.
• Şinkîtî, Muhammed Emîn b. Muhammed eş-. Edvâ’ü’l-beyân fî îzâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr et. Câmiu’l-Beyân an Te’vil’il-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.
• Tilmisani, Ömer. Hatıralarım Hasan el-Bennâ Mektebi. çev. Ensari Atlı - Abdurrahman Özgüç. İstanbul: Nida Yayınları, 2020.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddin er-Râzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/89-95. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yılmaz, Kamil. Seyyid Kutub: Hayatı Fikirleri Eserleri. İstanbui: Hikmet Yayınları, 1980.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer ez-. el-Keşşâf ‘an hakâ’iki’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 3. Basım, ts.