MÜTEVÂTİR HABERLERE YAKLAŞIMLARI AÇISINDAN SERAHSÎ İLE GAZÂLÎ ARASINDA BİR MUKÂYESE

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 2, 522 - 542, 31.12.2023

Ramazan Özmen

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1329445

Öz

Bu çalışmada, mütevâtir habere yaklaşımları bağlamında Hanefî usûlcü es-Serahsî ile Şâfiî usûlcü el-Gazâlî arasında bir mukâyese yapmaya çalışılmıştır. İki mezhebin konu hakkındaki yaklaşımları, her ikisi de oldukça meşhur olan iki âlimin yaklaşımları üzerinden izlenecektir. Yani bu iki alimin seçilmesi rastgele yapılmamış, onların hem kendi mezhepleri içerisindeki ve hem de umumi olarak diğer alimler içerisindeki şöhretleri göz önüne alınmıştır. es-Serahsî (ö. 483/1090) el-Mebsûṭ adlı eseriyle tanınan en meşhur Hanefî fakih ve usûlcülerden biridir. Ayrıca o eserlerinin sayısı bakımından da şüphesiz en büyük müslüman fakihlerinden biridir. Şâfiî mezhebine mensup olan el-Gazzâlî (ö. 505/1111) ise Eş‘arî kelâmcısı ve usûlcüsü olup, Şâfiî fakihidir. el-Gazâlî kelâm ve fıkıh usûlü sahasında önemli eserler telif etmiş ve kendinden sonra gelen itikâdî ve fıkhî mezhebi farklı da olsa pek çok âlimi görüşleri ile etkilemiştir. Asıl konuya girmeden önce bu meselenin hadis usûlünde nasıl ele alındığı konusuna değinilmiştir. Hadis usûlcüleri kesin/yakînî bilgi içermesinden dolayı mütevâtir haberler meselesini derinlemesine ele almamışlardır. Buna karşılık fıkıh usûlcüleri mütevâtir haber meselesini derinlemesine incelemişlerdir. Fıkıh usûlcüleri mütevâtir haberin epistemolojik değeri üzerinde ayrıntılı olarak durmuşlardır. Dolayısıyla haberlerin epistemolojik değeri hakkında bilgi edinmek isteyenlerin baş vuracağı kaynaklar, hadis usulü kaynakları değil, fıkıh usûlü kaynakları olmaktadır. Biz bu zikrettiğimiz durumların Hanefî es-Serahsî ve Şâfiî el-Gazzâlî için de aynen geçerli olduğunu gördük. Her ne kadar meseleye yaklaşım konusunda farklı mezheplere mensup bu iki usûlcü arasında bazı farklılıklar varsa da bunların haber anlayışlarının birbirlerinden çok da farklı olmadığını ve her birinin iddiasını ispatlamak için benzer argümanlar kullandığını tespit etmiş bulunuyoruz. Bu çalışma bağlamında fıkıh usûlcülerinin mezhepleri farklı da olsa haberlerin epistemolojik değerini ortaya koyarken hemen hemen aynı argümanları kullandıklarını gördük.

Anahtar Kelimeler

Hadis, es-Serahsî, el-Gazzâlî, usûl, haber, mütevâtir haber.

A Comparison Between al-Sarakhsî and al-Ghazali in Terms of their Approach to the al-Ahbâr al-Mutevâtıra

Öz

In this paper, we tried to make a comparison between Hanafi legal theorist al-Sarakhsī and Shāfi'ī legal theorist al-Ghazālī in the context of their approaches to the al-khabar al-mutavatir. The approaches of the two sects on the subject will be followed through the approaches of two scholars, both of whom are quite famous. In other words, the selection of these two scholars was not made randomly, their reputation both within their own sects and among other scholars in general was taken into consideration. al-Sarakhsî (d. 483/1090) is one of the most famous Hanafi jurists, known for his work al-Mebsûṭ. In addition, he is undoubtedly one of the greatest Muslim jurists in terms of the number of his works. Al-Ghazali (d. 505/1111) is an Ash'ari theologian and scholar, and a Shafi'i jurist. al-Ghazali wrote important works in the field of kalam and fiqh and influenced many scholars with his views, albeit different, in the creed and fiqh sect that came after him. Before to enter main issue we have examined how this issue is to be treated in hadith methodology (usûlu’l-hadîs). Methodologists of the Hadith did not examine in detail al-khabar al-mutavatir due to the fact that they contain definitive information. On the other hand, methodologists of the Fıqh have examined the issue of al-khabar al-mutavatir in depth. Methodologists of the Fıqh dwelled on the epistemologic value of the al-habar al-mutavatir in detailed. We have seen that above-mentioned facts prevalent for Hanafî as-Sarahsî and Şafîi al-Gazzâlî. Although there are some differences in their approaching to the issue between this two methodologists who they are in favour of different sect, we have seen that their understanding al-habar don’t differ very much from each other and they use similar arguments to confirm their assertion. Even though legal theorists differ in sects, we have concluded that it is possible to say that they are members of the same scholarship tradition.

Anahtar Kelimeler

Hadith, al-Sarakhsī, al-Ghazālī, methodology, khabar, al-khabar al-mutavatir.

Kaynakça

• Acâc, Muhammed el-Hatîb. Usûlu’l-Hadîs Ulûmuhû ve Mustalahuhû. Beyrut: 1989.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir.). el-Fark beyne’l-Fırak, (Mezhepler Arasındaki Farklar), Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: T.D.V. Yayınları, 1991.
• el-Basrî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ali b. et-Tayyib. Kitâbu’l-mu’temed fî usûli’l-fıkh. nşr. Muhammed Hamîdullah vd. Dımaşk: el-Ma’hedü’l-İlmî el-Faransî li’l-Dirâsâti’l-Arabiyye, 1384/1964.
• Canikli, İlyas. Hz. Peygamber’in Fiillerinin Güncel Değeri. İstanbul: Ensar Yayınları, 1. Basım, 2023.
• Canikli, İlyas. “Buharî’nin Hadis İlmine Getirdiği Bazı Özgün Yaklaşımlar”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi / Journal of Oriental Scientific Research, Cilt/Volume: 14, Sayı/Issue: 1 (Mayıs/May 2022), 165-183.
• el-Cezâirî, Tâhir b. Sâlih b. Ahmed. Tevcîhu’n-Nazar ilâ Usûli’l-Eser. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, tsz.
• Çakın, Kâmil. “Buhari’nin İman konusunda Mürcie İle Tartışması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (1998), 183-198.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (1322). el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, Dâru Sâdır, (hicrî 1322 tarihli Emîriye matbaası, Bulâk baskısından ofset baskı).
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-Ğazâlî. el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl. nşr. Hamza b. Züheyr Hâfız. Medine: tsz.
• el-Hafnâvî, Muhammed İbrâhim. Dırâsât Usûliyye fi’s-Sunneti’n-Nebeviyye. el-Mansûra: Dâru’l-Vefâ, tsz, 1. Basım.
• Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 1. Basım, 2004.
• Hansu, Hüseyin. Mütevatir Haber. Van: Bilge Adamlar Yayınları, 1. Basım, 2008.
• el-Hatîbu’l-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit (1988). Kitâbu’l-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1988.
• el-Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynuddîn Abdurrahîm b. el-Huseyn. (1988). Elfiyetu’l-Hadîs (Fethu’l-Muğîs ile birlikte), nşr. Ahmed Muahmmed Şâkir, Beyrut: Alemu’l-Kutub, 2. Basım, 1988.
• Itr, Nûruddîn. Menhecu’n-Nakd fî Ulûmi’l-Hadîs. Şam: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, tsz.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Hadis Istılahları Hakkında Nuhbetu’l-Fiker Şerhi. Çev. Talat Koçyiğit. Ankara,1971.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehrazûrî. Ulûmu’l-Hadîs. nşr. Nûreddîn Itr. Şam: Dâru’l-Fikr, 1986.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslâm Düşüncesinde Sünnet. IV. bsk., Ankara Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2000
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslâm Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. I. bsk., Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 1999.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. Alternatif Hadis Metodolojisi. Ankara: Kitabiyat Yayınları,1. Basım, 2002.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: A.Ü.İ.F. Yayınları, 2. Basım, 1985.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. İrşâdu tullâbi’l-hakâik ilâ ma’rifeti süneni hayri’l-halâik. nşr. Nureddin Itr. Beyrut: y.y., 2. Basım, 1411/1991.
• Özdemir, Ahmet. “İbâdiyye’nin Erken Dönem Hadis Kaynakları”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (Aralık-December 2019): 523-554.
• Özdemir, Ahmet. “Hâricî/İbâdî Gelenekte Sünnetin Teşri Değeri”. Amasya İlahiyat Dergisi 14 (June 2020): 197-227.
• Özdemir, Ahmet. Rebî' b. Habîb'in Müsned'i. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2018.
• es-Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. nşr. Ebu’l-Vefâ el-Afğânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, tsz.
• es-Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî. nşr. Ahmed Ömer Haşim. Beyrut,1993.
• Şâkir, Ahmed Muhammed. el-Bâisu’l-Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi’l-Hadîs. Beyrut: 1. Basım, 1983.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 4. Basım, 2012.