18. YÜZYILDA MAHMUDÎ HÜKÛMETININ İDARI YAPISI VE ÇEVRESIYLE ETKILEŞIMINE DAIR BAZI TESPITLER

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 2, 764 - 777, 31.12.2023

Hakan Kaya

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1361406

Öz

Osmanlı Devleti; başta Anadolu’nun doğusunda ve İran serhadında, Kuzey Afrika, Balkanlar ve Anadolu’nun güneyinde (Adana, Kilis) imparatorluğun farklı bölgelerinde değişen şekillerde serbestiyete sahip idari birimleri oluşturmuştur. Osmanlı bu bölgelerde klasik, yurtluk-ocaklık ve hükûmet sancak sistemlerini icra ettirmiştir. Osmanlı, 16. yüzyılın ilk çeyreğinden başlayarak 19. yüzyılın ilk yarısına kadar uygulamış olduğu yurtluk-ocaklık ve hükûmet sistemi ile yerel beylerle ilişkisini, zaman zaman sorunlu olsa da, devam ettirmiştir. Özellikle serhad bölgelerinde kurmuş olduğu bu sistemlerle bölgeyi kontrol altında tutmaya çalışmıştır. Böylece bu imtiyazlı idari birimler, Osmanlı Devleti ile rakip devletleri arasında tampon bölge görevini görmüş, bu tampon idari birimlerin desteğiyle devletin bölgedeki hâkimiyetini güçlendirilmiştir. Yavuz Sultan Selim’in İdris-i Bitlisî’nin rehberliğinde Kürt beyleriyle yapmış olduğu işbirliği neticesinde ortaya çıkan imtiyazlı idari birimler Tanzimat’ın uygulama sürecine kadar devam etmiştir.
Osmanlı-İran sınırında hükûmet sistemi ile idare edilen Mahmudî Beyliği tarihsel manada önemli roller üstlenmiştir. Mahmudî Beyliği, bu rolü Osmanlı-İran sınırının korunmasında ve iki devlet arasında meydana gelen savaşlarda Osmanlı merkez ordusuna lojistik destek sağlamıştır. Ancak 18. yüzyılda merkezi yönetimin gücünün zayıflamasıyla birlikte Mahmudî beyleri ile devlet arasında anlaşmazlıkların artmaya başladığını söylemek mümkündür. Bunun yanı sıra Mahmudî beylerinin dönem dönem hem kendi aralarında hem de reaya ile çatışma halinde oldukları görülmektedir. Bu bağlamda, çalışmada esas olarak üç önemli konu üzerinde durulacaktır. Çalışma ilk olarak Kürt beylerinden/mirlerinden olan Mahmudîlerin Osmanlı-İran sınırında nasıl bir rol üstlendiklerinin ortaya koymayı hedeflemektedir. İkincisi Mahmudî Kürt beylerinin zaman zaman söz konusu dönemde birbirileriyle olan çatışmalarının temel sebeplerinin irdelenmesidir. Son olarak da Mahmudî beyleri arasındaki çekişme ve çatışmalarda imparatorluk merkezî ve özellikle de yerel idarecilerin (vali, sancakbeyleri) bu çatışmadaki etkileri ve merkezin bu sorunlara yönelik çözüm pratiklerinin neler olduğu üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İran, Sınır, Mahmudi Beyliği, osmanlı Devleti, askeri lojistik, çatışma, Kürt Beyleri

Determinations on the Administrative Structure and Periphery Interaction of the Mahmudi Hükumet in the 18th Century

Öz

The Ottoman Empire established administrative units with varying degrees of autonomy, primarily in the eastern regions of Anatolia and the Iranian border, as well as in North Africa, the Balkans, and the southern part of Anatolia (Adana, Kilis). In these regions, the Ottoman Empire implemented classical, “yurtluk-ocaklık”, and “hükumet” sanjak systems. From the early 16th century to the first half of the 19th century, the Ottoman Empire maintained its relationship with local rulers through the application of the "yurtluk-ocaklık" and hükumet systems, despite occasional challenges. Especially in border regions, the Ottoman Empire attempted to control the area by establishing these systems. Thus, these privileged administrative units served as buffer zones, fulfilling the role of maintaining Ottoman dominance in the region with the support of these buffer administrative units. The privileged administrative units that emerged as a result of the collaboration between Yavuz Sultan Selim and Kurdish lords, particularly under the guidance of Idris-i Bitlisi, continued until the implementation of the Tanzimat reforms.The Mahmudi sanjak, governed by the hükumet system on the Ottoman-Iran border, played historically significant roles. It supported the defense of the Ottoman-Iran border and provided logistical support to the central Ottoman army in wars between the two states. However, as the central government’s power weakened in the 18th century, disagreements increased between the role of Mahmudis and the state. Additionally, it is observed that Mahmudi lords were occasionally in conflict with each other and with the local population. In this context, the study primarily focuses on three important topics. Firstly, it aims to reveal the role of Mahmudis, who were Kurdish lords, on the Ottoman-Iran border. Secondly, it investigates the fundamental reasons behind the occasional conflicts among Mahmudi Kurdish lords during this period. Lastly, the study examines the impact of imperial central and especially local administrators (governors, sanjak beys) in the disputes and conflicts among Mahmudi lords and explores the central government's practices for resolving these issues.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Iranian, Kurdish lords, Mahmudi Emirate, border, military logistics, conflict

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, 4. Kitap Kanuni Devri Kanunnâmeleri, I. Kısım Merkezi ve Umumi Kanunnâmeleri. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1992.
• Alanoğlu, Murat. Erken Modern Dönem Osmanlı Taşrasında Farklılıkların Yönetimi 1515-1850. İstanbul: Son Çağ Yayınları, 2022.