NAMAZ VE HAC İBADETLERİ BAĞLAMINDA İBN ABBÂS’IN SÜNNET ANLAYIŞI

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 1, 258 - 273, 30.06.2024

Abdulalim Demir

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1442928

Öz

Hz. Peygamber’in eğiticiliğinde yetişen sahâbîlerin sünneti anlama ve yorumlama yöntemlerinin bilinmesi ve irdelenmesi İslâm’ın anlaşılmasına ve yorumlanmasına katkı sağlamaktadır. Bununla birlikte her sahâbe, Hz. Peygamber’den kendi kapasitesi ve imkânına göre faydalandığından sünnet telakkileri birbirinden farklılaşmaktadır. Sünnet konusunda fikirlerine başvurulan ve görüş beyan eden sahâbîlerin başında ilmi birikimiyle temayüz eden İbn Abbâs gelmektedir. Sünnetin muhtelif konularında fikir beyan ederken gâî yaklaşımı merkeze aldığı görülmektedir. Bu bağlamda çalışmamızın temel soruları, “İbn Abbâs’ın sünnette yaklaşımı nasıldır? Namaz ve hac özelinde onun sünnet olarak kabul ettiği ve etmediği konular nelerdir? Hadiste gâî yaklaşımın temel ilkelerini İbn Abbâs’ın sünnet telakkisinde görmek mümkün müdür?” şeklindedir. Çalışmada bu soruların cevabı aranmakta ve ulaşılan bulgular üzerinden değerlendirmeler yapılmaktadır. Mezkûr soruların cevabına yardımcı olması için makalede İbn Abbâs’ın kısa biyografisi, ilmi birikiminin yanı sıra sünnet olarak kabul ettiği ve etmediği konular irdelenmektedir. Çalışmada elde edilen bulgulardan hareketle İbn Abbâs’ın yaptığı gibi Hz. Peygamber’in gözettiği illet ve maksatları, ortam ve şartları göz önünde bulundurmanın isabetli olacağını söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İbn Abbâs, Sünnet, Sahâbe, İbadet, Abâdile

IBN AL-ʿABBĀS' UNDERSTANDING OF SUNNAH IN THE CONTEXT OF PRAYER AND HAJJ WORSHIP

Öz

Understanding of the methods of understanding and interpreting the sunnah of the companions who grew up under the guidance of the Prophet contributes to the understanding and interpretation of religion. However, each companion benefited from the Prophet as much as his own capacity and capability, so their comprehending of sunnah differentiated from each other. Ibn al-ʿAbbās, who refers to his opinions, is one of the companions whose opinions were consulted and expressed their opinions on the topic of sunnah. It is seen that He approached the sunnah with taking into account the reasons and purposes. In this context, the main questions of our study are as follows: What is Ibn al-ʿAbbās' approach to the sunnah? What are the issues that he accepts as sunnah and what he does not? Is it possible to see the basic principles of the purposeal approach of hadith in Ibn al-ʿAbbās's perception of sunnah? Throughout the study, answers to these questions will be sought and evaluations will be made based on the findings.In this article, are examined Ibn al-ʿAbbās’ short biography and scientific knowledge, as well as the issues he accepted and did not accept as sunnah. Based on the issues discussed in the study, It is probable to say that it would be suitable to consider the reasons and purposes, environment and conditions that the Prophet pursued as Ibn al-ʿAbbās did.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Ibn al-ʿAbbās, Sunnah, Companion, al-‘Ibādat, Abādila

Kaynakça

• Abdulmecîd, Mahmud Abdulmecîd. el-İtticâhâtü’l-fıkhıyye inde ashâbi’l-hadîs fi’l-karni’s-sâlisi’l-hicrî. Mısır: Mektebetü’l-Hâncî, 1979.
• Abdurrezâk, Ebû Bekr b. Hemmâm b. Nafi‘ es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. Beyrut, 1970.
• Ahmed b. Hanbel. Fedâilü’s-sahâbe. thk. Vasiyullah b. Muhammed Abbâs. Mekke, 1. Basım., 1983.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Aslan, Abdulğalip. “İbn Abbâs’ın İctihadlarında Takip Ettiği Usûl”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1076454
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 4. Basım., 2011.
• ’Aynî, Mahmûd b. Ahmed Bedruddîn. ’Umdetu’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım., 2001.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd. el-Müntekâ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım., 1999.
• Begavî, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed. Mu‘cemü’s-sahâbe. 5 Cilt. Kuveyt: Dâru’l-Beyân, 1. Basım., 2000.
• Berg, Herbert. “İsnad ve Kültürel Belleğin Üretimi: İbn Abbas Örneği”. çev. Gülbeyaz Çiçek. Hadis Tetkikleri Dergisi XXI/1 (2023), 125-144.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve ıstılâhâtı fıkhiyye kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed b. Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tevki’n-Necât, 1. Basım., 1422.
• Cezîrî, Abdurrahman. el-Fıkh ale’l-mezâhibi’l-erbaa. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Çakan, İsmail Lütfi - Eroğlu, Muhammed. “Abdullah b. Abbâs b. Abdülmuttalib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/76-79. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Çiftçi, Mehmet Emin. “Sahabenin Hadis Rivayeti ve Hadis Algısı”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 3/1 (29 Mart 2019), 42-53.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. Müsnedü’d-Dârimî el-ma’rûf bi Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Riyâd: Dârü’l-Muğnî li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1. Basım., 2000.
• Demir, Abdulalim. İmâmiyye Şîası’nda Sahâbe Tasavvuru. Ankara: TDV Yayınları, 1. Basım., 2022.
• Demir, Abdulalim. “Sahâbenin Sünneti Anlama ve Yorumlama Yöntemi”. İslam Düşüncesi Araştırmaları V. ed. Murat Serdar vd. 103-128. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2023.
• Demir, Zakir. “Türkiye’de Şia ve Mu‘tezile Konulu Lisansüstü Tefsir Tezlerinde Mezhebî Kimlik/Aidiyet Yansımaları”. Kur’an Araştırmalarında Akademik Tezler I. İstanbul: İYF Kur’an ve Tefsir Akademisi Araştırmaları, 1. Basım., 2018.
• Dihlevî, Şâh Veliyullah. Hüccetullâhi’l-bâliğa. çev. Mehmet Erdoğan. 2 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. Hüccetullâhi’l-bâliğa. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü İbn Kesîr, 2. Basım., 2012.
• Döndüren, Hamdi. “Âfâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/397-398. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Durur, Mehmet Ali. Abdullah İbn Abbâs’ın Kur’an’ı Tefsiri ve Tefsirde Dilbilimsel Tercihleri. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen. thk. Şuayb Arnavût - Muhammed Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâle el-‘Âlemiyye, 1. Basım., 2009.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshak el-İsfehânî. Ma‘rifetu’s-sahâbe. thk. Âdil b. Yusuf el‘Azâzî. 7 Cilt. Riyâd: Dârü’l-Vatan, 1. Basım., 1998.
• Ece, Abdurrahman. Hadislere Gâî Yaklaşım. ed. Nurullah Agitoğlu - M. Sait Uzundağ. İstanbul: Nida Yayıncılık, 1. Basım., 2019.
• Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: TDV Yayınları, 8. Basım., 2014.
• Erul, Bünyamin. “Sahabenin Sünnet’e Bağlayıcılık Açısından Bakışları”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 10/1-2-3-4 (1997), 59-68.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek ala’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım., 2002.
• Heyet. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2. Basım., 1988.
• Hıdır, Özcan. “Oryantalistlerin Sahabe’ye Dair İddialarının Modern Dönem İslam Dünyası’ndaki Sahabe Algısına Düşünsel-Metodolojik Etkisi”. Sahâbe Kimliği ve Algısı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• İbn ‘Abdilber, Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-İsti‘âb fi ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1. Basım., 1992.
• İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir et-Tûnisî. Makâsıdü’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. thk. Muhammed Tâhir el-Misâvî. Ammân: Dârü’n-Nefâis, 2. Basım., 2001.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe. el-Musannef. thk. Muhammed ‘Avvâme. Beyrut: Dâru’l-Kıble, 1. Basım., 2006.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe. Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Tâc, 1. Basım., 1989.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım., 1415.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî. Fethu’l-bârî bi şerhi sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhibbuddîn el-Hatib. Kâhire: el-Mektebetu’s-selefiyye, 3. Basım., 1407.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân bi tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb Arnavût. 18 Cilt. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 2. Basım., 1993.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1990.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. el-Muğnî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım., 1405.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût. Beyrut: Dârü Risâleti’l-Âlemiyye, 1. Basım., 2009.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, 1414.
• İbn Sa‘d, Muhammed. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1. Basım., 2001.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî. Usdü’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım., 2012.
• İbnü’s-Salâh, Osman b. Abdirrahman. ’Ulûmu’l-hadîs. thk. Nureddîn ’Itr. Dımaşk: Dârü’l-Fikri’l-Muâsıra, 1986.
• Kâdî ’İyâz, İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. İkmâlü’l-Muʿlim bi-fevâʾidi Müslim. thk. Yahya İsmail. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1. Basım., 1998.
• Karadâvî, Yusuf. Sünneti Anlamada Yöntem. çev. Bünyamin Erul. İstanbul: Nida Yayıncılık, 8. Basım., 2016.
• Karagöz, İsmail vd. Hac ilmihali. Ankara: DİB Yayınları, 10. basım., 2013.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslâm Düşüncesinde Sünnet. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 12. Basım., 2015.
• Kırımlı, Musafa. Fakîh Sahâbîler. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Koçyiğit, Talât. Hadis Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 3. Basım., 2003.
• Köktaş, Yavuz. Hadis ve Sünnette Oryantalist Yaklaşımlar. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım., 2015.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvattâ. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1985.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh el-Asbahî el-Yemenî. Muvattâ. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. Ebû Zâbî, 1. Basım., 2004.
• Mâzerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Ömer. el-Muʿlim bi-fevâʾidi Müslim. thk. Muhammed eş-Şazeli en-Neyfer. 3 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 2. Basım., 1987.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyîn b. Hacâc el-Kuşeyrî en-Neysâburî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi Kütübi’l-‘Arabiyye, 1. Basım., 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc şerhu Sahîh’i Müslim b. el-Haccâc. Kâhire, 1392.
• Özdemir, Veysel. “Sahâbe ve Tâbi’înin Sünnet-Hadîs Karşıtlarına Yönelik Tavırlarına Dâir RivâyetlerinTesbiti”. Uluslararası Yanlış Algılar ve Doğru İslam Sempozyumu Bildiriler. 502-517. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
• Sayılgan, Abdurrahman. ‘Allah’ım Ona Kitabı ve Hikmeti Öğret’ Hadisi Çerçevesinde Abdullah b. Abbâs’ın Hadis İlmindeki Yeri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzî Abdulmuttalib. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 5. Basım., 2019.
• Şahin, Sami. “Sünneti Anlama ve Yorumlamada Sahabîlerin Farklı Davranışlarına Bazı Örnekler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (15 Aralık 2008), 269-286.
• Şâkir, Ahmed Muhammed. el-Bâ’isü’l-hasîs şerhu ihtisâri ’Ulûmi’l-hadîs. thk. Fâdıl Mahmûd ’İvad. Beyrut: Müessetü’r-Risâle Nâşirûn, 1. Basım., 2015.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvud. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. Cize: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1999.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ es-Sulemî. el-Câmi‘u’s-sahîh sünenü’t-Tirmizî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 7 Cilt. b.y.: y.y., 1968.
• Uraler, Aynur. Sahâbe Uygulaması Olarak Sünnete Bağlılık. İstanbul: İFAV Yayınları, 6. basım., 2016.
• Ünal, Yavuz. “Gelenek-Sünnet İlişkisi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (01 Mart 1999), 79-96. https://doi.org/10.17120/omuifd.52328
• Yatkın, Nihat. Abdullah İbn Abbâs ve Hadis İlmindeki Yeri. Ankara: Yayın Evi, 1. Basım., 2012.
• Yatkın, Nihat. “Abdullah İbn Abbâs ve Rivâyet Bağlamında Hz. Peygamber’le İlişkisi”. Sahâbe ve Rivâyet İlimleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 53. Basım., 2021.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 11. Basım., 1996.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhu. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 2. Basım., 1985.