SEBİLÜRREŞAD DERGİSİNDE MANEVİYATÇILIK VE ABD İMGESİ ÜZERİNE BİR ANALİZ

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 1, 358 - 373, 30.06.2024

Zafer Gürbüz

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1451999

Öz

II. Dünya Savaşı’nın ardından komünizmi savunan Sovyetler Birliği ile Batı ittifakının temsilcisi konumunda olan ABD arasında Soğuk Savaş dönemi başlamıştır. Bu süreçle beraber dünyada yeni siyasal dinamikler belirmiştir. Değişen siyasal ve toplumsal sistemle birlikte İslamcılık akımının tek parti dönemindeki suskunluğu son bulmuş ve yeniden inkişaf etmiştir. Siyaset sahnesinin yeniden yapılanmasıyla beraber İslamcılık bu dönemde kendisine yeni ifade kanalları bulmaya başlamıştır. Bahsi geçen canlanma daha çok kendisini basın ve yayıncılık alanında göstermiştir. Özellikle bu süreçte süreli yayınların sayısında olağandışı bir artış meydana gelmiştir. İslamcılığın önemli dergilerinden biri olan Sebilürreşad yeniden yayımlanmaya başlanmış ve bu mücadelede maneviyatçı söylemin mümessillerinden biri haline gelmiştir. Zira dergi, yeni koşulları ve dünyadaki kutuplaşmayı “dinsizlik” cephesiyle dindarlar arasındaki mücadele olarak okumaktadır. Bu doğrultuda araştırmanın amacı, İslamcılığın kendisini yeniden kurduğu şartlarda dinin serbestleşmesi ve hareket alanının genişlemesi amacıyla Batı cephesinin öncüsü konumunda olan Amerika Birleşik Devletleri’ni neden rol model olarak sunduğunu ortaya çıkarmaktır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılarak içerik analizi yapılmıştır. Birincil kaynaklar ve bunlardan hareketle yapılan çalışmaların analiz edilmesine dayalı doküman incelemesi yoluyla verilerin toplanması gerçekleştirilmiştir. İhtiyaç duyulan yerlerde ikincil kaynakların kullanımına da yer verilmiştir. İslamcılığın, içerideki katı laiklik anlayışından sıyrılmak amacıyla soğuk savaş döneminde pragmatik ve aktüel eğilimlerle ABD imgesini yücelttiği kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslamcılık, Sebilürreşad, Maneviyatçılık, Soğuk Savaş, ABD.

Kaynakça

• Acar, Ayla Soğuk Savaş Yıllarında Amerikan Kültürünün Türkiye’ye Girişinde Basının Rolü (1945-1960), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Barış Doster, “Soğuk Savaş Döneminde Türkiye-ABD İlişkileri”, Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni, Der. Behlül Özkan ve Tolga Gürakar, (İstanbul: Tekin Yayınevi, 2020), 314-315.
• Çakmak, Ali Osman. Sebilürreşad ve Büyük Doğu Dergileri Üzerinden 1940-1950 Döneminde Türkiye’de İslamcılık, İstanbul: Medeniyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Demirel, Tanel Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016, 134.
• Doster, Barış. “Soğuk Savaş Döneminde Türkiye-ABD İlişkileri”, Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni, Der. Behlül Özkan ve Tolga Gürakar, İstanbul: Tekin Yayınevi, 2020.
• Dursun, Davut. Türkiye’nin Siyasal Hayatı, İstanbul: Beta Yayıncılık, 2018.
• Erken, Mehmet. “1923-1960 Yılları Arası Türkiye’de İslami Yayıncılık”, İslam’ı Uyandırmak Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İslamcı Düşünce ve Dergiler, Cilt 1, Ed. Lütfi Sunar, İstanbul: İlmi Etüdler Derneği, 2018.
• Gürakar, Tolga. “Merkez-Çevre Paradigması Türkiye’nin Siyasasını Açıklamanın Anahtarı Olabilir mi?”, Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni, Der. Behlül Özkan ve Tolga Gürakar, İstanbul: Tekin Yayınevi, 2020.
• Kara, İsmail. Cumhuriyet Türkiye’sinde Bir Mesele Olarak İslam 1, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Kara, İsmail. Cumhuriyet Türkiye’sinde Bir Mesele Olarak İslam 2, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Kara, İsmail. Şeyhefendinin Rüyasındaki Türkiye, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019.
• Kısakürek, Necip Fazıl. “Amerika, Dünya ve Biz”, Büyük Doğu 10/20, (17 Temmuz 1959): 1.
• Mert, Nuray. Laiklik Tartışmasına Kavramsal Bir Bakış, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 1994.
• Örnek, Cangül. Türkiye’nin Soğuk Savaş Düşünce Hayatı, Antikomünizm ve Amerikan Etkisi, İstanbul: Can Sanat Yayınları, 2015.
• Öz, Asım. “Hassas Bir Muhalefet Politikası Geçiş Sürecinde Dindar-Milliyetçi Dergiler”, İslam’ı Uyandırmak Çok Partili Yaşama Geçilirken İslamcı Düşünce ve Dergiler, Cilt 2, Ed. Lütfi Sunar, İstanbul: İlmi Etüdler Derneği, 2018.
• Sander, Oral. Siyasi Tarih, 1918-1994, Ankara: İmge Kitapevi, 1994.
• Sitembölükbaşı, Şaban. Türkiye’de İslam’ın Yeniden İnkişafı (1950-1960), Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Tunaya, Tarık Zafer. İslamcılık Akımı, İstanbul: Simavi Yayınları, 1991.
• Yıldız, Ahmet. “Kemalist Milliyetçilik”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Kemalizm, Cilt 2, Edt. Ahmet İnsel, İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Sebilürreşad Makaleleri “13. Cilde Başlıyoruz”, Sebilürreşad 13/ 301, (Ocak 1960): 2.
• “Allah’ın İnayetiyle”, Sebilürreşad 5/123, (Mart 1952): 364-368. (Yeni Sabah gazetesinden iktibas edilen makale)
• “Allah’ın Rehberliği Hürriyetin En Büyük İstihkâmıdır”, Sebilürreşad 5/103, (Mayıs 1951): 42.
• “Amerika’da Din”, Sebilürreşad 5/106, (Temmuz 1951): 96.
• “BM Meclisinde Dini Müzakereler V”, Sebilürreşad 5/105, (Haziran 1951): 72-73.
• “Cemiyetin Temeli Dindir”, Sebilürreşad 6/142, (Ocak 1953): 268-269.
• “Dinler Arası Konferans”, Sebilürreşad Cilt 1/9, (Temmuz 1948): 144.
• “Dünya Dine Dönüyor”, Sebilürreşad, 5/105, (Haziran 1951): 76-77.
• “İfratın Menfur Taasubu”, Sebilürreşad 2/32, (Şubat 1949): 101.
• “İman Kuvveti”, Sebilürreşad 8/181, (Eylül 1954): 95.
• “NATO Din Konferansı”, Sebilürreşad 10/244, (Mayıs 1957): 297.
• “Papa Menderes Görüşmesi”, Sebilürreşad 8/190, (Şubat 1955), 236.
• Ali Abdulkadir. “Garpta İslamiyet’e Duyulan Alaka”, Terc. Eden Mehmet Şevket, Sebilürreşad 8/182, (Ekim 1954): 110-111.
• Alpaytaç, Enis. “Din Adamlarına Saygı”, Sebilürreşad 8/178, (Ağustos 1954): 43.
• Aslangül, Halil. “Radyoda Dini, Ahlaki Konuşmalar”, Sebilürreşad 8/180, (Eylül 1954): 70-71.
• Atilhan, Cevat Rıfat. “İslamiyet ve Siyaset”, Sebilürreşad Cilt 12/285, (Ocak 1959): 157-158.
• Balcıoğlu, Tahir Harimi. “Diyanet Riyasetinde Mühim Bir Toplantı”, Sebilürreşad 1/20, (Kasım 1948): 309.
• Balcıoğlu, Tahir Harimi. “Dünyada Tek Bir Tehlike: Allahsız Yaşamaya İnanmak!”, Sebilürreşad 1/12, (Ağustos 1948): 189.
• Balcıoğlu, Tahir Harimi. “Milletlerarası Hak ve Hürriyet Prensibini İlk İslamiyet Tanıtmıştır”, Sebilürreşad 1/16, (Ekim 1948): 253.
• Başgil, Ali Fuat. “İlim ve Din Mücadelesi”, Sebilürreşad 6/127, (Mayıs 1952): 19-21. (Milliyet gazetesinden iktibas edilen yazı)
• Başgil, Ali Fuat. “Maneviyat Buhranı”, Sebilürreşad 5/113, (Ekim 1951): 203-204.
• Başgil, Ali Fuat. “Maneviyat Tarihine Kısa Bir Bakış”, Sebilürreşad 5/114, (Kasım 1951): 216-218.
• Edip, Eşref. “Tevfik Fikret, Örnek Adam mı, Hasta Adam mı?”, Sebilürreşad 6/132, (Ağustos 1952): 108-110. “Eisenhower’in İnanışı”, Sebilürreşad 10/235, (Aralık 1956): 159.
• Gökay, Fahrettin Kerim. “Cemiyetimizi Tehdit Eden Manevi Çöküntü”, Sebilürreşad 13/305, (Mart 1960): 70-71.
• Gökay, Fahrettin Kerim. “Manevi Cephe”, Sebilürreşad 10/244, (Mayıs 1957): 290.
• Kösemen, Yusuf Ziya. “Milli Varlığın Temellerini Sarsanlar”, Sebilürreşad 4/86, (Eylül 1950): 169.
• Kösemenoğlu, Yusuf Ziya. “Hükümet, Halkın Manevi İhtiyaçlarından Elini Çekemez”, Sebilürreşad 1/8, (Temmuz 1948): 120.
• Şenkon, Hakkı. “Kızıl Tehlikeye Karşı Din ve Ahlak Cephesi”, Sebilürreşad 2/34, (Mart 1949): 139.
• Suphi Tanrıöver, Hamdullah. “Komünizme Karşı Dünya Din Cephesi”, Sebilürreşad 1/11, (Ağustos 1948): 172.
• Toynbee, Arnold. “Allah Fikrinin İhmali”, Sebilürreşad 2/26, (Ocak 1949): 8.