İSLAM GELENEĞİNDE DUA EDEBİYATINI ORTAYA ÇIKARAN FAKTÖRLER

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 1, 445 - 460

İbrahim Ayhan Mehmet Bilen

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1471153

Öz

Kişinin Allah’a yönelerek istekte bulunması olarak kabul edilen duanın önemine binaen İslâm âlimleri pek çok eser kaleme almışlardır. Kur’an ve sünnette önemli bir yere sahip olan duaya ilişkin eserlerin yazımında dini, askeri, siyasi, ekonomik ve sosyolojik gelişmelerin de rolü olmuştur. Zira zikredilen hususlar İslam’ın temel ilkeleriyle uyuşmayan birtakım uygulamaların ortaya çıkmasına ve teolojik bazı tartışmaların yaşanmasına sebebiyet vermiştir. Bundan dolayı İslam âlimleri hem Müslümanların dua tasavvurunu sağlıklı temeller üzerine inşa etmek hem de toplumsal zeminde yapılan tartışmaları çözmek amacıyla duaya dair müstakil eserler telif etmişlerdir. Bu eserlerde İslâm âlimleri duayı sadece dini bir ibadet olarak ele almamış aynı zamanda duanın bireysel ve toplumsal huzura olan katkılarıyla da ilgilenmişlerdir. Bunun yanı sıra İslâm’ın temel değerleriyle örtüşmeyen dua uygulamaları hakkında bilgilendirme yapıp toplumu aydınlatmışlardır. Bu çalışmada İslâm geleneğinde dua literatürünün ortaya çıkmasında etkili olan teolojik, sosyo-politik, psikolojik, istek, kültürel etkileşim ve dini yozlaşma faktörleri ele alınıp konuyla ilgili seçilen örnek eserler üzerinden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam, Hadis, Dua, Literatür, Gelenek.

THE FACTORS THAT GAVE RISE TO THE LITERATURE OF PRAYER IN THE ISLAMIC TRADITION

Öz

Islamic scholars have written many works on the importance of prayer, which is accepted as a person's turning to Allah and making a request. Religious, military, political, economic and sociological developments also played a role in the writing of works on prayer, which has an important place in the Qur'an and Sunnah. The aforementioned issues led to the emergence of certain practices that were incompatible with the basic principles of Islam and some theological debates. For this reason, Islamic scholars have written separate works on prayer in order to both build the Muslim conception of prayer on healthy foundations and to resolve the debates on social grounds. In these works, Islamic scholars have not only dealt with prayer as a religious worship, but also with its contribution to individual and social peace. In addition, they informed and enlightened the society about prayer practices that do not coincide with the basic values of Islam. In this study, the theological, socio-political, psychological, psychological, desire, cultural interaction and religious corruption factors that are effective in the emergence of prayer literature in the Islamic tradition are discussed and analyzed through selected sample works on the subject.

Anahtar Kelimeler

Islam, Hadith, Prayer, Literature, Tradition.

Kaynakça

• Akpınar, Ömer Faruk. “İslam Edebiyatından Kitâbü’l-Cihâd’ların Muhteva Gelişimi”. Uluslararası Savaş ve Edebiyat Sempozyumu. ed. Yılmaz Daşcıoğlu, 2/255-283. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Basımevi, 2016.
• Aktay, Yasin-vd. Önce söz Vardı. İstanbul: Vadi Yayınları, 4. Basım. 2020.
• Atmaca, Veli. İmam Beyhakî ve Kitâbu’d-De‘avâti’l-Kebîr’i. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1. Basım. 2021.
• Bâkır, Muhammed. Levâmi‘ü’l-envâri’l-‘arşiyye fî şerhi Sahîfeti’s-Seccâdiyye. thk. Mecîd Hâdî Zâde. 6 Cilt. İsfahân: Merkezü’l-Buhûsi’l-Kümbüyûturiyye, 3. Basım. 1391.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Beyhakî. ed-Da‘avâtü’l-kebîr. thk. Bedr b. Abdullah el-Bedr. 2 Cilt. Kuveyt: Şirketu Ğirâs, 1. Basım. 1429/2009.
• Bilen, Osman. Çağdaş Yorumbilim Kuramları. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2016.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Ta’sîl, 1. Basım, 1433/2012. Carrel, Alexis. Dua. çev. M. Alper Yücetürk. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1977.
• Cilacı, Osman. “Dua”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/529-530. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. Çelebi, Kâtib. Keşfü’z-zunûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Çığ, Muazzez İlmiye. Uygarlığın Kökeni Sümerliler-1. İstanbul: Kaynak Yayınları, 6. Basım. 2013.
• Demirci, Kürşat. Hinduizmin Kutsal Metinleri Vedalar. İstanbul: İşaret Yayınları, 1. Basım. 1991.
• Dumortıer, Bırıgitte. Dinler Atlası. çev. Özgür Adadağ. İstanbul: NTV Yayınları, 1. Basım. 2007.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. es-Sünen. thk. Ebû Turâb Adil b. Muhammed vd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Ta’sîl, 1. Basım. 1436/2015.
• el-Emîn, Seyyid Muhsin. A’yanu’ş-şî’a. thk. Hasan el-Emîn. Beyrut: Dâru’t-Teâ’ruf li’l-Matbûa’at, 1986.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. çev. Ergün Kocabıyık. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 1. Basım. 2003.
• el-Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luğa. thk. Abdulhalîm en-Neccâr vd. Muhammed Ali en-Neccâr. 15 Cilt. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, ts.
• el-Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-’ayn. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘İlmiyye, 2003. Günaltay, Şemseddin. Yakın Şark II Anadolu En Eski Çağlardan Ahameniş’ler İstilâsına Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Basım. 1987.
• Hashemi, M. Mansur. İslami Entelektüalizm. çev. Abuzer Dişkaya. İstanbul: Mana Yayınları, 1. Basım. 2016.
• el-Hattâbî, Ebû Süleymân el-Büstî. Şe’nü’d-du‘â’. thk. Ahmed Yûsuf ed-Dekkâk. Beyrut: Dâru’s-Sekâfeti’l-‘Arabiyye, 3. Basım. 1412/1992.
• Hornung, Erik. Mısırbilimine Giriş. çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 1. Basım. 2014.
• İbn Abdilhâdî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-‘Ukûdü’d-dürriyye. thk. Ali b. Muhammed el-İmrân. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 3. Basım. 14440/2019.
• İbn Düreyd. Cemheretü’l-luğa. 4 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1. Basım. 1345/1927.
• İbnü’l-Ebbâr, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Mu‘cem fî ashâbi’l-kâdî es-Sadefî. thk. İbrâhim el-Ebyârî. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-Mısrî, 2. Basım. 1410/1989.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn. el-Kâmil fî’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2012.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddin. en-Nihâye fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Rıdvân Mâmû. Beyrut: Müessetü’r-Risâle Nâşirûn, 1. Basım. 1432/2011.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cemü mekâyisi’l-luğa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbnü’l-Hümâm, Ebü’l-Feth Takıyyüddîn Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Hümâm el-Mısrî. Silâhü’l-mü’min fî’d-du‘âi ve’z-zikrî. thk. Muyiddin Dîb Mısto. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım. 1414/1993.
• İbn Hüseyn, Ali. es-Sahîfetü’s-Seccâdiyye. nşr. Muhammed Bâkır es-Sadr. Beyrut: Müssesetü’l-A‘alemî, ts. İbn Hüseyn, Ali. Sahîfe-i Seccâdiyye. çev. Mir Seccad Karakuş. İstanbul: Kevser Yayınları, 2013.
• İbn Kayyim. el-Cevâbu’l-kâfî. thk. Sâlih Ahmed eş-Şâmî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2. Basım. 1432/2011.
• İbn Kayyim. ed-Dâ’ ve’d-devâ’. thk. Muhammed Ecmel el-İdlâhî. Mekke: Dâru ‘Alemi’l-Fevâid, 1. Basım. 1429.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. el-Bidâye ve’n-nihâye, thk. Abdulmuhsin et-Türkî. 20 Cilt. Cîze: Dâru Hicr, 1. Basım. 1417/1997.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-‘arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, ts.
• İbn Teymiyye. el-İstiğâse fî’r-reddi ‘ale’l-bekrî. thk. Abdullah b. Düceyn. Riyâd, Mektebetu Dâri Minhâc, 1. Basım. 1426.
• İbn Teymiyye. el-İstikâme. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1. Basım. 1427/2006.
• İbnü’l-İmâd. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdulkadir el-Arnavût-Mahmûd el-Arnavût. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım. 1406/1986.
• İnan, Afet. Eski Mısır Tarihi ve Medeniyeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Basım. 1987.
• Jeanrond, Werner G. Teolojik Hermenötik. çev. Emir Kuşçu. İstanbul: İz Yayınları, 2007.
• Karauğuz, Güngör. Hitit Duaları Kil Kitapları. İstanbul: Çizgi Kitapevi, 2020.
• el-Kebîr, Ebû Abdillah Muhammed el-Mısrî Emîr. Seddü’l-ereb min ‘ulumi’l-isnâd ve’l-edeb. Kâhire: Matba‘atu Hicâzî, 2. Basım. 1915.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Zeynelâbidîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/365-366. İstanbul: TDV Yayınları, İstanbul 2013.
• Knott, Kım. Hinduizmin ABC’si. çev. Medet Yolal. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1. Basım. 2000.
• Kramer, Samuel Noah. Tarih Sümer’de Başlar. çev. Hamide Koyukan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2. Basım. 2002.
• Küçük, Abdurrahman-Tümar, Günay. Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları, 2. Basım. 1993.
• Maier, John R.- Kramer, Samuel Noah. Sümerlerin Kurnaz Tanrısı Enki. çev. Hamide Koyukan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1. Basım. 2000.
• Mannheim, Karl. Bilgi Sosyolojisi. çev. Mustafa Yalçınkaya. İstanbul: Pinhan Yayınları, 1. Basım. 2018.
• Muğniyye, Muhammed Cevâd. fî Zilâli’s-sahîfeti’s-seccâdiyye. thk. Sâmi el-Ğureyrî. Müessetü Dâri’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1. Basım. 1428/2007.
• Mutlu, Suzan Akkuş. “Eski Mezopotamya’da Beddua ve Felaketlerden Korunma Ritüelleri”. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/9 (2014), 279-293.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Ta’sîl, 1. Basım, 1435/2014.
• en-Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî. ʿAmelü’l-yevm ve’l-leyle. thk. Fârûk Hamâde. Müessetü’r-Risâle, 1405/1985.
• en-Neşşâr, Ali Sâmî. Neş’etü’l-fikri’l-felsefî fî’l-İslâm. Kahire: Dâru’l-Mea’rif, 8. Basım. 1388/1968.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Ezkâr. thk. Yûsuf Ali Bîdîvî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 4. Basım. 1426/2006.
• Palmer, Richarde E. Hermenötik. çev. İbrahim Görener. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 1. Basım. 2015.
• er-Râzî, Fahreddîn. Şerhu esmâillâhi’l-hüsnâ. thk. Tâhâ Abddurra’ûf Sa‘d. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye Li’t-turâs, 1437-2016.
• Sinanoğlu, Mustafa. “İbadet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/233-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Şahan, Hürdünya. “II. Dünya Savaşının Türk Dünyasına Yansıması”. Uluslararası Savaş ve Edebiyat Sempozyumu. ed. Yılmaz Daşcıoğlu. 1/381-398. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Basımevi, 2016.
• Şeriati, Ali. Dua. çev. Derya Örs. Ankara: Fecr Yayınevi, 7. Basım. 2018.
• eş-Şirâzî, es-Seyyîd Muhammed. Şerhü’s-sahîfeti’s-Seccâdiyye. Necef: Matba‘atu’n-Nü‘mân, 1387/1967.
• et-Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. Kitâbü’d-d-du‘â’. thk. Muhammed Saîd b. Muhammed Hasan el-Buhârî. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım. 1407/1987.
• Tarhan, Nevzat. İnanç Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 5. Basım. 2011.
• Tatar, Burhanettin. 3 Derste Hermenötik. İstanbul: Vadi Yayınları, 3. Basım. 2021.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Komisyon. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Ta’sîl, 2. Basım, 1437/2016.
• et-Turtûşî, Ebû Bekr Muhammed b. Velîd. ed-Du‘â’ü’l-me’sûr ve âdâbüh. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım. 1423/2002.
• Uçan, Hilmi. Yazınsal Eleştiri ve Göstergebilim Kuram-Uygulama, Çözümleme Örnekçeleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Watt, W. Montgomery. İslâmi Tetkikler İslâm Felsefesi ve Kelamı. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
• el-Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târîhu’l-Ya‘kûbî. thk. Abdulemîr Mihnâ. 2 Cilt. Beyrut: Şirketu’l-‘Alamî, 4. Basım. 1431/2010.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Muhammed Na’îm el-‘Arkesûsî vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1. Basım. 1983.
• ez-Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hakâ’ikı ğavâmızi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdusselâm Şâhin. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 4. Basım. 1427/2006. İnternet Sitesi
• (Erişim: 12 Aralık 2023). https://www.kuranmeali.com/Siralama.php?sira=nuzulsirasi.