IBN HACER'S DEFENSE OF IMAM SHAFIÎ IN THE CONTEXT OF AL-MENÂKIB AL-SHAFIÎ LITERATURE

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 2, 573 - 594

Bayram Kanarya

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1519909

Öz

One of the scholars who left a mark in the disciplines of hadith, usul and fiqh is Imam Shafii. His works and the methodology he introduced have attracted the attention of many scholars. One of the studies about him is the Manâqıb al-Shafii type of works, which include topics such as his life, students, works, moral characteristics, debates and literary taste. Manâqıb al-Shafii type of works, which mainly contain biographical information and were compiled in different centuries, sometimes in a new order, have led to the emergence of a separate literature. One of those who wrote works on Imam Shafi'i's hagiography is Ibn Hajar, who was a follower of the Shafi'i sect and gained a charismatic identity with his works. In this study, Ibn Hajar's work called Tawali al-Ta'sis, which deals with Imam Şâfiî's hagiography, was discussed and an attempt was made to stay within this framework in terms of scope and limitation. Before moving on to the analysis of this work of Ibn Hajar, some information is given about the development of hagiographic literature and Shafii-centered hagiographic literature. Then, the methodology, sources and content of Tawali al-Ta’sis were examined.
One of the issues that Ibn Hajar focuses on is the issue of Imam Shafi'i and hadith narration. Ibn Hajar, who opened a separate chapter on this subject in his work, included seventy-seven narrations that Shafii included in the isnad and were accepted as sahîh by hadith scholars, and did not include other narrations with the concern that they would increase the volume of the book. With this, Ibn Hajar tried to prove that Imam Shafi'i was involved in the hadith narration mechanism and that the narrations he conveyed were also mentioned in the same texts and in reliable hadith sources and he defended him.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Manaqib, Shafiî, Ibn Hajar

MENÂKIBÜ’Ş-ŞÂFİÎ LİTERATÜRÜ BAĞLAMINDA İBN HACER’İN İMÂM ŞÂFİÎ SAVUNUSU

Öz

Hadis, usûl ve fıkıh disiplinlerinde iz bırakan alimlerden biri İmâm Şâfiî’dir. Onun eserleri ve ortaya koyduğu metodoloji, birçok ilim adamının dikkatini çekmiştir. Onunla ilgili yapılan çalışmalardan biri hayatı, talebeleri, eserleri, ahlaki özellikleri, münazaraları, edebi zevki gibi konuları ihtiva eden Menâkıbü’ş-Şâfiî türü eserlerdir. Ağırlıklı olarak biyografik malumatın zikredildiği bazen yeni bir tertip ile farklı asırlarda telif edilen Menâkıbu’ş-Şâfiî türü eserler, müstakil bir literatürün ortaya çıkmasına vesile olmuştur. İmâm Şâfiî’nin menâkıbı ile ilgili eser yazanlardan biri, Şâfiî mezhebine müntesip ve eserleri ile karizmatik bir hüviyet kazanan İbn Hacer’dir. Bu çalışmada ibn Hacer’in İmâm Şâfiî’nin menakıbını ele aldığı Tevâli’t-Te’sîs adlı eseri konu edilmiş, kapsam ve sınırlılık itibarı ile bu çerçevede kalınmaya çalışılmıştır. İbn Hacer’in bu eserinin tahliline geçmeden önce menâkıb literatürünün gelişimi ve Şâfiî merkezli menâkıb edebiyatı hakkında bazı bilgiler verilmiştir. Daha sonra Tevâli’t-Te’sîs’in metodoljisi, kaynakları ve muhtevası irdelenmiştir.
İbn Hacer’in üzerinde durduğu konulardan biri İmâm Şâfiî ve hadis rivayeti meselesidir. Eserinde bu konuya dair müstakil bir bölüm açan İbn Hacer, Şâfiî’nin isnad zincirinde yer aldığı ve hadis alimleri tarafından sahih kabul edilen yetmiş yedi rivayete yer vermiş, kitabın hacmini arttıracağı endişesiyle diğer rivayetlere yer vermemiştir. İbn Hacer bununla İmâm Şâfiî’nin hadis rivayet mekanizmasında yer aldığını, naklettiği rivayetlerin aynı metinlerle muteber hadis kaynaklarında da geçtiğini ispat etmeye çalışmış ve onu savunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Menâkıb, Şâfiî, İbn Hacer

Kaynakça

• el-Bağdâdî, el-Hatîp. Meseletü’l-ihticâc bi’ş-Şâfiî. thk. Halil İbrahim Molla Hâtır, Riyad: Min Matbuati Riase el-Amme, 1980.
• el-Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Beyânü hatai men ehtae ale’ş-Şâfiî. thk. Şerif Nayif ed-Da’sî, Beyrut: Müesssetü’r-Risale, 1986.
• el-Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Menâkıbü’ş-Şâfiî. thk. es-Seyit Ahmet Sakar, Kahire: Mektebetü’d-Dari’t-Türas, tsz.
• Bilen, Mehmet. İbn Hacer’in Buhârî Savunusu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Bozkurt, Üsame. Hicrî 4. Asırda Ehl-i Hadis’in İç Tartışmaları. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2022.
• el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• el-Cürcânî, Abdullah b. Adiy. el-Kâmil fî duâfâi’r-ricâl. thk. Yahya Muhtar, Beyrut: Darü’l-Fikr, 1988.
• Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillah. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. Beyrut: Darü’l-Kitabi’l-Arabi, 1405.
• Ertürk, Mustafa. “Tecdid Hadisinin Metin Tenkidi Açısından Değerlendirilmesi”, İslâmî Araştırmalar, 1997, cilt: 10, sayı: 1-2-3, 125-137.
• Eşit, Davut. Şâf’iî Fıkıh Usûlünün Gelişimi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Geylani, Mehmet Faruk. Menâkıblarda Hadis Kullanımı (İmâm Ebû Hanîfe ve İmâm Şâfiî Menâkıbları Özelinde). Kayseri: Erciyes Ünv. Sos. Bil. Enst., 2023.
• Hâci Halîfe. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, tsz.
• Hamidi, Muhammed. “İmam Şâfiî’nin Talebeleri, Mezhebini Yayan Alimler ve Silsile Halinde Şâfiî Fıkhı”. Gelenekselci ve Modernist Paradigmalar Kıskacında İmam Şâfiî, edt. M. Mahfuz Söylemez, Ankara: Araştırma Yayınları, 2014, 577-605.
• İbn Asâkir, Ali b. el-Hasan. Târîhu Dımaşk. thk. Ömer b. Ğurame, Beyrut: Darü’l-Fikr, 1995.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-Mu’cemü’l-müfehres. thk. Muhammed Şekûr el-Meydânî, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1998.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tevâli’t-teʾsîs li meʿâlî Muhammed b. İdrîs. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İbn Hallikân, Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâü ebnâi’z-Zemân. thk. İhsan Abbas, Beyrut: Daru Sadir, 1994.
• İbn Hibbân el-Büstî, Ebû Hâtim Muhammed. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Şuayp el-Arnaût, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, tsz.
• İstemi, Fuat. *Bir Hadis Usûlü Kaynağı Olarak er-Risâle –Hadis İlimleri Açısından Bir İnceleme-. *Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbn Hacer”. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 1999.
• el-Kuşeyrî, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuat Abdülbaki, Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi.
• Landau-Tasseron, Ella. “Periyodik Reform: Müceddid Hadisi Hakkında Bir İnceleme”, çev. İ. Hakkı Ünal, İslâmî Araştırmalar, 1992, cilt: VI, sayı: 4, 261-278.
• Nazlıgül Habil. “İmam Şafii’nin Hadis İlmine Katkıları”. Uluslararası İmam Şafii Sempozyumu 7-9 Mayıs 2010, edt. Mehmet Bilen, İstanbul: Kent Işıkları Yayınları, 2012, 129-165.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Mühyiddîn. Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lüğât. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, tsz.
• en-Nisâbûrî, Ebû Abdillah el-Hakim. el-Müstedrek ala's-sahîhayn. Beyrut: Daru'l-Marife, tsz.
• Okuyucu, Nail. Şâfiî Mezhebinin Teşekkül Süreci. İstanbul: İfav Yayınları, 2015.
• Özpınar, Ömer. “İmam Şafii’nin Tasnif Dönemi Hadis Edebiyatının Oluşumundaki Etkileri”. Uluslararası İmam Şafii Sempozyumu 7-9 Mayıs 2010, edt. Mehmet Bilen, İstanbul: Kent Işıkları Yayınları, 2012, 231-265.
• er-Râzî, Fahrüddîn. Menâkıbü’l-İmam eş-Şâfiî. thk. Ahmet Hicâzî, Kahire: Mektebetü Külliyat el-Ezheriyye, 1986.
• es-Sicistanî, Ebû Davûd Süleyman b. Eş’as. Sünen. İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• es-Sübkî, Tâcüddîn b. Ali b. Abdülkâfi. Tabakâtü’ş-şâfiîyeti’l-kübrâ. thk. Mahmud Muhammed et-Tanahî, Beyrut: Daru Hecr, 1413.
• eş-Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. İhtilâfü Malik ve’ş-Şâfiî. çev. İshak Emin Aktepe. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Şahin, Haşim. “Menâkıbname”. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2004.
• et-Taberânî, Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-evsat. Kahire: Darü’l-Haremeyn, 1995.
• et-Tayâlisî, Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsnedü Ebî Davûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmühsin, Riyad: Daru Hecr, 1999.
• et-Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Türcan, Zişan. “Üçüncü Asır Hadis Musannefatı Üzerine eş-Şâfîî’nin Etkisi”. Hadis Tetkikleri Dergisi, 2009, cilt: VII, sayı: 1, 87-100.
• Yar, Erkan. “Müslümanlarda Menâkıb ve Mesâlib Geleneği”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı, edt. Mahsum Aytepe-Teceli Karasu, İstanbul: Ensar Yayınları, 2019.
• Yıldırım, Enbiya. “Sahîhayn Musanniflerinin Şafiî’den Gelen Rivayetlere Yaklaşımları”. Uluslararası İmam Şafii Sempozyumu 7-9 Mayıs 2010, edt. Mehmet Bilen, İstanbul: Kent Işıkları Yayınları, 2012, 166-181.
• Yorulmaz, Nilüfer Kalkan. “Hadis Tenkidinde Arap Dilinin Kullanımı ve İmkânı Bağlamında Bir İnceleme”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 2023, cilt: IX, sayı: 1, 579-617.
• ez-Zehebî, Hâfız Ebû Abdillah. Menâkıbü’l-İmâm eş-Şâfii. thk. Abdülazîz Feyyâd, Dımaşk: Darü’l-Beşâir, 2003.
• ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiratü’l-hüffâz. thk. Zekeriyya Umeyrat, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• ez-Ziriklî, Hayrüddîn. el-A’lâm kâmusu terâcim. Beyrut: Darü’l-İlim, 1979.