FIKIHTAKİ İSTİHSAN YÖNTEMİNİN GÜNCEL AKİDLERE ETKİSİ

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 2, 1123 - 1140

Taha Yılmaz

Öz

Bu makalede fıkhî hükümler çerçevesinde istihsan olgusunun işlevselliği ve güncel/yeni akidlere etkisi ele alınmaktadır. İstihsan, İslâm hukukçuları tarafından genel nas, mezhepte yerleşik kural ve daimi uygulamalar ile bunlara benzer gibi görünen yeni bir meseleyi uzlaştırmak amacıyla müctehidin, nas, icmâ‘, zarûret, gizli kıyas, örf ve maslahat gibi özel ve daha kuvvetli görünen bir delile dayanarak, o olayın benzerine verdiği hükümden vazgeçmesi ve bu mesele hakkında hukukun amacına daha uygun başka bir hüküm vermesi şeklinde tarif edilmiştir. Bu makalenin amacı ise naslara dayalı hükümlerin oluşum sürecinde olmayıp İslâm toplumunun daha sonradan karşılaştığı bir takım meselelerin dini hükmü belirlenirken akıl ve nakil arasında bir uzlaştırıcı yöntem olan istihsanın tarihi seyrini ve güncel meselelerin çözümündeki fonksiyonunu değerlendirmektir. Tarihi fıkıh tecrübesine bakıldığında, müctehidler fayda temeline dayalı ve uzlaştırıcı bir köprü kurmuşlar, dinin makâsıdını esas alarak zarar, zorluk ve meşakkati insanlardan kaldırmak maslahatını amaçlamış, istihsan olgusunu merkeze almış ve bu yolla hüküm vermişlerdir. Bu bağlamda günümüzde, Müslümanlar özellikle muâmelât konusunda yeni sayılabilecek çeşitli akidlerle karşı karşıya kalmaktadır. Bu akidlerin meşrûiyet problemi de fıkhın tarihi mirası çerçevesinde İslâm hukukçuları tarafından ele alınmaktadır. Akidlerde taraflar, irade beyanı ve akdin konusu önemlidir. Akdin unsur, kuruluş ve diğer şartlarında bir eksikliğin bulunmaması, hata, hile, ikrah, zarar, garar, cehalet ve ribâ gibi kusurlardan ari olması gerekmektedir. Bu çalışmada tarihi döküman ve metin analizi metoduyla konu ele alınarak istihsan olgusununun işlevselliği ve yeni akidlere olan etkisi irdelenmiştir. Böylece bu delilin işlevselliği ve akitlere olan etkisinin tespiti ile yeni fikhî meselelerin çözümünde istihsanın ne denli aktif olarak kullanılabilindiğini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Hüküm, Delil, Akid, İstihsan, Güncel

THE FUNCTIONALITY OF THE FACTOR OF ISTIHSAN IN THE CONTEXT OF FIQH PROVISIONS AND ITS EFFECT ON CURRENT CONTRACTS

Öz

In this article, the functionality of the phenomenon of istihsan and its impact on current/new covenants are discussed within the framework of fiqh provisions. Istihsan is defined by Islamic jurists as a way of reconciling the general nas, the established rules and permanent practices in the sect, and a new issue that seems to be similar to them, by the mujtahid, based on a special and more powerful evidence such as the nas, ijma', necessity, hidden analogy, custom and maslaha. It is described as giving up the judgment he made on a similar event and making another judgment on this issue that is more in line with the purpose of the law. The purpose of this article is to evaluate the historical course of istihsan, which is a conciliatory method between reason and narration, and its function in solving current issues, not in the process of formation of rulings based on scriptures, but in determining the religious rulings of some issues that the Islamic society encountered later. Considering the historical experience of fiqh, mujtahids have built a conciliatory bridge based on benefit, aiming to remove harm, difficulty and hardship from people based on the purpose of religion, centering on the phenomenon of istihsan and making decisions in this way. In this context, today, Muslims are faced with various agreements that can be considered new, especially regarding transactions. The problem of legitimacy of these contracts is also addressed by Islamic jurists within the framework of the historical heritage of fiqh. In contracts, the parties, declaration of will and the subject of the contract are important. There must be no deficiency in the elements, establishment and other conditions of the contract, and it must be free from defects such as error, fraud, disgust, damage, greed, ignorance and riba. In this study, the functionality of the phenomenon of istihsan and its effect on new covenants were examined by using the method of historical document and text analysis. Thus, by determining the functionality of this evidence and its effect on contracts, it is to reveal how actively istihsan can be used in solving new fiqh issues.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Judgment, Evidence, Contract, Istihsan, Current

Kaynakça

• ῾Afâne, Hisâmuddîn b. Musa. Buyu’l-murâbaha li’l-âmiri bi’ş-şirâ. Filistin: el-Mektebetu’l-İlmiyye, 1996.
• Âbderî, Ebû Abdullah Muhammed b. Yusuf b. Ebi’l-Kâsım. et-Tâc ve’l-iklîl li Muhtari Halîl. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1398/1978.