Hemşirelerin etik algısının değerlendirmesine yönelik bir alan çalışması

Yıl 2023, , 47 - 56, 31.12.2023

Ayşe Kaya Köse , Dilaver Tengilimioğlu , Salih Sarıalp

https://doi.org/10.47542/sauied.1204086

Öz

Amaç: Covid 19 pandemisi sürecince, Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de artan sağlık hizmetleri kullanımı ve sağlık personeli yetersizliği nedeni ile sağlık çalışanlarının iş yükleri önemli oranda artış göstermiştir. Ayrıca bu süreçte sağlık çalışanları bireysel, örgütsel ve toplumsal görevleri dolayısıyla etik ikilem durumu ile sık sık karşı karşıya kalmışlardır ve kalmaya devam etmektedirler. Etik ikilem, birden fazla seçenekler arasından seçim yapma durumu olarak ifade edilir. Birey, etik ve etik olmayan durumlar arasında bir tercih yapması gerektiği zaman zorda kalır ancak etik seçenekler söz konusu olduğu zaman da, seçeneklerden en iyisini seçmelidir. Özellikle hastanede görev yapan hemşirelerin etik kurallara uygun davranması hem hasta-çalışan güvenliği hem de hizmet kalitesinin süreçlerinin geliştirilmesi bakımından önem arz etmektedir. Çalışmanın amacı, bir hastanede çalışan hemşirelerin,
mesleki etik kurallara uyum konusunda karşılaştıkları sorunları deontoloji ve sonuççuluk açısından değerlendirmek ve etik ilkeler bakımından farkındalıklarını ortaya koymaktır.

Yöntem: Bu çalışma, Ankara’daki bir hastanede görev yapan 286 hemşire üzerinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmada nicel araştırma yöntemlerinden betimleyici araştırma yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada veri toplama aracı olarak anket tekniğinden yararlanılmıştır. Anket 2 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde demografik değişkenlere ilişkin sorulara yer verilmiştir. İkinci bölümde ise etik
algının belirlenmesine yönelik Pelletier ve Bligh (2006) tarafından ortaya geliştirilmiş ve Atiksoy (2019) tarafından Türkçe’ ye uyarlanmış ölçek kullanılmıştır. Ölçek, üç boyuttan meydana gelmekte ve 36 soru yer almaktadır. Verilerin analizinde SPSS 26.0 programı kullanılmıştır.

Bulgular: Elde edilen bulgulara göre, hemşirelerin etik algı düzeylerinin, cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Kısacası kadın hemşirelerin, erkek hemşirelerden anlamlı düzeyde daha fazla etiğe dikkat ettiği ortaya çıkmıştır. Elde edilen diğer bir bulguya göre ise etik algı düzeylerine ilişkin görüşlerin yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermediği tespit edilmiştir. Ayrıca etik algıya ilişkin görüşlerin çalışılan birime göre de anlamlı bir farklılık göstermediği ortaya çıkmıştır.

Sonuç: Hemşirelerin görevlerini yerine getirirken tutum ve davranışlarına rehberlik eden belirgin etik ilke veya kuralların eksikliği, hemşireleri etik ikilemlerle karşı karşıya bırakabilir. Bireyin çıkarlarına odaklanması çıkarcılık olarak nitelendirilirken, başkalarının çıkarlarına odaklanması fedakarlık olarak tanımlanmaktadır. Örgüt çıkarlarına öncelik vermek ise etik açıdan en uygun seçeneği
belirlemeyi gerektirir. Ancak çıkarcılık ve fedakarlık unsurlarının ortadan kaldırılması, bireylerin tutum ve davranışlarını insanların ve toplumun yararına optimize etmeyi amaçlar. Bu, etik sorunların azalmasına veya ortadan kalkmasına yardımcı olabilir. Bu bağlamda, etik problemlerin çözümü için belirlenecek kurallar bir eylemi değil, süreci temsil etmelidir. Ayrıca, etik algının zaman ve
bölgeye göre değişebileceği göz önüne alındığında, etik ikilemler zaman içinde değişen sorunlar olarak ortaya çıkabilir.

Anahtar Kelimeler

Etik algısı, Etik ikilem, Hastane, Hemşireler, Meslek etiği

A field study on the assessment of nurse's perception of ethics

Öz

Aim: During the COVID-19 pandemic, the workload of healthcare professionals has significantly increased due to the rising use of healthcare services and the shortage of healthcare personnel in Turkey, as in the rest of the world. In addition, in this process, health professionals are often faced with ethical dilemmas due to their individual, organizational, and social duties. The ethical dilemma is expressed as a situation in which one must choose from more than one option. The individual has difficulty choosing between ethical and unethical situations, but when ethical options are in question, they must choose the best of the possibilities. It is especially important for nurses working in the hospital to act in accordance with ethical rules, both in terms of patient and employee safety, and in improving the quality of service processes. The study aims to evaluate the problems faced by nurses working in a hospital with regards to compliance with professional and ethical rules in terms of deontology and consequentialism, and to reveal their awareness of ethical principles.

Method: This study was conducted on 286 nurses working in a hospital in Ankara. In the study, the descriptive research method, which is one of the quantitative research methods, was used. A questionnaire was used as a data collection tool in the study. The survey consists of two parts. In the first part, questions about demographic variables are included. In the second part, a scale developed by Pelletier and Bligh (2006) and adapted to Turkish by Atiksoy (2019) was used to determine perceptions of ethics. The scale consists of three dimensions and includes thirty-six questions. SPSS 26.0 was used to analyze the data.

Findings: According to the findings, it was determined that the ethical perception levels of the nurses showed a significant difference by gender. In short, it was revealed that female nurses pay significantly more attention to ethics than male nurses; according to another finding, there was no significant difference in ethical perception levels according to age groups. In addition, it was revealed that the views on ethical perception did not differ significantly depending on the unit of study.

Results: The lack of clear ethical principles or rules guiding the attitudes and behaviors of nurses in fulfilling their duties may expose them to ethical dilemmas. While focusing on one's interests is characterized as selfishness, directing attention to the interests of others is defined as altruism. Prioritizing organizational interests requires determining the most ethically appropriate option. However, eliminating elements of selfishness and altruism aims to optimize the attitudes and behaviors of individuals for the benefit of both individuals and society, which may contribute to reducing or eliminating ethical problems. In this context, rules for solving ethical problems should represent a process rather than an action. Additionally, ethical perception may vary over time, and ethical dilemmas may emerge as evolving issues by region.

Anahtar Kelimeler

Ethical perception, Ethical dilemma, Hospital, Nurses, Professional ethics

Kaynakça

• Aksu, T. ve Akyol, A. (2011). İzmir'deki hemşirelerin etik duyarlılıklarının incelenmesi. Türkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics Law and History, 19(1), 16-24.
• Arslantaş, H. (2015). Ruh sağlığı ve psikiyatri hemşireliğinde etik konular, kodlar ve standartlar. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 6(1), 47-56.
• Alan, S., Gökyıldız Sürücü, Ş. G., Şenoğlu, A. ve Akça, E. (2019). Examining the ethical sensitivity of midwifery and nursing students. Midwifery and Health Sci., 2(2), 38-44.
• Altınkurt, Y., ve Yılmaz, K. (2011). Öğretmen adaylarının öğretmenlerin mesleki etik dışı davranışlar ile ilgili görüşleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(22), 113-128.
• Atiksoy, İ. (2019). Kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşlarında etik algı ölçülmesine yönelik bir araştırma: 5174 sayılı kanunla kurulmuş odalar ve borsalar örneği [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Giresun Üniversitesi.
• Giresun Aydoğan, A. ve Ceyhan, Ö. (2019). Acilde çalışan sağlık personelinin etik duyarlılıkları. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2, 182-189.
• Basar, Z. ve Çilingir, D. (2019). Evaluating ethical sensitivity in surgical intensive care nurses. Nurs Ethics, 26(7–8), 2384–2397.
• Başak, T., Uzun, Ş. ve Arslan, F. (2010). Investigation of the moral sensibility of intensive care nurses. Gülhane Med J, 52(2), 76–81.
• Blijswijk, A. M. J., Breukelen, R. C. J., Franklin, A. L., Raadschelders C .N. J. ve Slump, P. (2004). Beyond ethical codes: The mangement of integrity in the Netherlands tax and customs administration. Public Administration Review, 64(6), 718–727.
• Borhani, F., Abbaszadeh, A. ve Hoseinabadi-Farahani, M. J. (2016). Moral sensitivity and its dimensions in Iranian nursing students. Journal of Medical Ethics and History of Medicine, 9(19), 1-7.
• Craft, J. L. (2018). Common thread: The impact of mission on ethical business culture, A case study. Journal of Business Ethics, 149, 127-145.
• Capurro, R. (2018). Why information ethics?. International Journal of Applied Research on Information Technology and Computing, 9(1), 50-52.
• Daşbilek, F., ve Avşar, G. (2019). Hemşirelerin kişisel değerleri ile etik duyarlılıklarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Ebelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(2), 45–53.
• Dalcalı, B. K. ve Şendir, M. (2016). Hemşirelerin kişisel değerleri ile etik duyarlılıkları arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 24(1), 1–9.
• Dilek Turan, F. (2022). Hemşirelikte etik dersini alan hemşirelik öğrencilerinin etik kavramına ilişkin algıları: Bir metafor çalışması. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi, 5(3), 403-412.
• Dönmez, A., Yeyğel, Ç. ve Kılınç, D. (2022). Sağlık hizmet uygulamalarında etik karar verme süreci sağlık ve etik karar. İZTÜ Tıp ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(2), 65-74.
• Dursun, Y., Atamtürk, E. ve Aslantürk, H. (2022). Sosyal hizmet uzmanlarının etik ikilemler karşısındaki tutumlarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 19, 1-16.
• Dülgerler, Ş., Durgu, N. ve Güler, C. (2020). Çalışan ve öğrenci hemşirelerde etik duyarlılık düzeyi ve etkileyen faktörler. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-HukukuTarihi Dergisi, 28(3), 345-353.
• Ertuğ, N., Aktaş, D. ve Faydali, S. Y. O. (2014). Ethical sensitivity and related factors of nurses working in the hospital settings. Acta Bioethica, 20(2), 265–270.
• Efendi, M. ve Karakaş Tandoğan, G. (2019). Yerli turistlerin paket turlarda yaptıkları etik dışı davranışlar üzerine turist rehberleri gözüyle bir değerlendirme. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 16(1), 21-33.
• Elçigil, A., Bahar, Z., Beşer, A., Mızrak, B., Bahçelioğlu, D., Demirtaş, D., Özdemir, D., Özgün, E. ve Yavuz, H. (2011). Hemşirelerin karşılaştıkları etik ikilemlerin incelenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 14(2), 52-60.
• Elgin, T. (2006). Meslek etiği ve etik kodu: Jandarma teskilatı için etik kodu önerisi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi.
• Fearnside, M. R. (1994). A code of ethics for the college. RACS, 64(4), 226–226.
• Ferrell, O. C., Gresham, L. G. ve Fraedrich, J. (1989). A synthesis of ethical decision models for marketing. Journal of Macromarketing, 9(2), 55–64.
• Fırat, B., Karataş, G., Barut, A., Metin, G. ve Sarı, D. (2017). Acil servis hemşirelerinin etik duyarlılıklarının incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 10(4), 229–235.
• Figar, N. ve Dordevic, B. (2016). Managing an ethical dilemma. Economic Themes, 54(3), 345-362.
• Gökçe, O. ve Örselli, E. (2011). Kamu yönetiminde etik ve etik dışı davranış algısı. İş Ahlak Dergisi, 4(7), 47-63.
• Güner, S. (2002). Avukatlık meslek etiği-ethics of legal profession. Ankara Barosu Dergisi, 2, 19-31.
• Ho, J. A. (2010). Ethical perception: Are differences between ethnic groups situation dependent?. Business Ethics: A European Review, 19(2), 154-182.
• Hunt, S. D. ve Vitell, S. (1986). A general theory of marketing ethics. Journal of Macromarketing, 6(1), 5–16.
• Jones, T. M. (1991). Ethical decision making by individuals in organizations: An issue-contingent model. Academy of Management Review, 16(2), 366–395.
• Karaçar, Y., Bademli, K. ve Özgönül, M. L. (2020). Hemşirelerde kişisel değer ile etik duyarlık arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Türkiye Biyotik Dergisi, 4(2), 47- 58.
• Karande, K., Shankarmahes, M. N., Rao, C. P. ve Rashid, Z. (2000). Perceived moral intensity, ethical perception and ethical intention of American and Malaysian manager: A comparative study. International Business Review, 9(2000), 37-59.
• King, M. T. (2008). Framing an interdisciplinary ethical leadership model built on character, civility and community. The leadership center at Morehouse College, 1-33.
• Köprü, B. (2007). Türk Kamu Yönetiminde Etik Değerlerden Sapma ve Yönetsel Yozlaşma [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Lewis, P. V. (1985). Defining ‘business ethics’: Like nailing jello to a wall. Journal of Business Ethics, 4(5), 377–383.
• Mert Boğa, S., Aydin Sayilan, A., Kersu, Ö. ve Baydemir, C. (2020). Perception of care quality and ethical sensitivity in surgical nurses. Nurs Ethics, 27(3), 673– 685.
• Nurata, Z. C. (2022). The concept of professional ethics and debates on professional ethics in the legal profession: The case of Ankara. Siyasal: Journal of Political Sciences, 31(1), 173–193.
• O’Fallon, M. J. ve Butterfield, K. D. (2005). A review of the empirical ethical decision-making literature: 1996-2003. Journal of Business Ethics, 59, 375-413.
• Osorio, F. B. (2017). Environmental ethics and science: Resilience as a moral boundary. Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 30, 121-134.
• Özmen, F. ve Güngör, A. (2008). Eğitim denetiminde etik. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(15), 137–155.
• Özpınar, A., Kazaskeroğlu, E., ve Öz, Ö. (2010). Bilgiye erişim, paylaşım ve bilgi teknolojileri alanında etik olmayan davranışlar ve sebepleri. Ağ ve Bilgi Güvenliği Sempozyumu, 3-6, Ankara, Türkiye.
• Pekcan, H. S. (2007). Yalova İli ve Çevresinde Görev Yapan Hekimlerin ve Hemşirelerin Etik Duyarlılıkları [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Pelletier, K. L. ve Bligh, M. C. (2006). Rebounding from corruption: Perceptions of ethics program effectiveness in a public sector organization. Journal of Business Ethics, 67, 359-374.
• Gürbüz, S ve Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: Felsefe-yöntem-analiz (Beşinci Baskı). Ankara: Seçkin.
• Savaşkan, F. (2006). KKTC’deki Yataklı Tedavi Kurumlarında Çalışan Hemşire ve Hekimlerin Hasta Haklarına Duyarlılığının Belirlenmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Shafritz, J. M., ve Russell, E. W. Introducing public administration. Upper Saddle River, N.J.: Pearson Education.
• Şen, M. L. (2005). Kamu görevlilerini yoldan çıkaran bubi tuzakları. Siyasette ve yönetimde etik sempozyumu. Sakarya, Türkiye.
• Taylan, S. ve Arslan, S. (2017). Hastane öncesi alanda ve hastane acil servislerinde çalışan sağlık ekibinin etik duyarlılıklarının belirlenmesi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(2), 100-112.
• Tazegün, A. ve Çelebioğlu, A. (2016). Çocuk hemşirelerinin etik duyarlılık düzeyleri ve etkileyen faktörler. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hast. Dergisi, 6(2), 97–102.
• Tengiz, D. (2001). Meslekler Sosyolojisi Açısından Mühendislik Mesleği ve Mühendisler Diyarbakır Türk Mimar ve Mühendisler Odası Birliğine Kayıtlı Mühendisler Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2006). Meslek etiği, mesleki eğitimi ve öğretimi güçlendirilmesi projesi, Ankara, 14-16.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th Eds.). Pearson, Allyn and Bacon, Boston.
• Temiz, Z., Öztürk, D., Ünver, S., Tohumat, Ş. G., Akyolcu, N., Kanan, N. ve Fethiye, N. (2017). Cerrahi birimlerde çalışan hemşirelerin etik duyarlılıklarının belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 20(2), 83-89.
• Thomas, T., Schermerhorn, J. R., ve Dienhart, J. W. (2004). Strategic leadership of ethical behavior in business. The Academy of Management Executive, 18(2), 56–66.
• Thompson, D. F. (1985). The possibility of administrative ethics. Public Administration Review, September-October, 555–561.
• Tiyek, R., ve Peker, K. (2015). Örgütsel etik davranışlar: Bir araştırma. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 113-136.
• Tonus, H. Z., ve Oruç, İ. (2012). İnsan kaynakları yönetiminde etik dışı davranışlar ve yönetimi: bir işletmenin personel yönetmeliği içerik analizi. İş Ahlakı Dergisi, 5(10), 149-181.
• Tosun, H. (2018). Moral sensitivity questionnaire (MSQ): Turkish adaptation of the validity and reliability. Contemp Med., 8(4), 316-320.
• Tosun, H. (2021). Sağlık bakım uygulamalarında etik duyarlılık. Sağlık ve Yaşam Bilimleri Dergisi, 3(1), 101-104.
• Varinli, İ. (2004). Hizmet işletmelerinde çalışanların etik olmayan davranışlara ilişkin değerlendirmeleri: Otel işletmelerinde bir uygulama. Ege Akademik Bakış, 4(1- 2), 44-53.
• Wittmer, D. P. (2000). Ethical sensitivity in management decisions: Developing and testing a perceptual measure among management and professional student groups. Teaching Business Ethics, 4(2), 181–205.
• Yanmıyan, S. (2021). Yeni medya ve iletişim çalışmalarının etik teoriler ve yönetişim bağlamında değerlendirilmesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(3), 871-888.
• Yıldırım, A. (2010). Etik Liderlik ve Örgütsel Adalet İlişkisi Üzerine Bir Uygulama [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi.
• Yılmaz, A. (2009). Felsefenin sunduğu bir imkan olarak uygulamalı etik. The Journal of Conservative Thought, 5(19-20), 67-78.
• Zeren, H. E., Yılmaz, E. A. ve Yardımcıoğlu, M. (2016). Kamu yönetiminde etik algısı: Aydın Büyükşehir Belediyesi uygulaması. Journal of Social and Sciences Research, 3(4), 32,46.