Otomotiv sektöründe faaliyet gösteren firmaların maliyet girdi odaklı etkinlik analizi

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 15 - 25, 30.06.2023

Şenol Bardi

https://doi.org/10.47542/sauied.1220749

Cited By: 1

Öz

Çalışmanın amacı, otomotiv sektöründe faaliyet gösteren firmaların girdi odaklı veri zarflama analizi yöntemi ile firma etkinliklerinin belirlenmesinde rolü olan maliyet girdi değişkenlerinin tespit edilmesidir. BİST metal eşya makine elektrikli cihazlar ve ulaşım araçları sektöründe yer alan 14 firmanın dört yıllık mali tablolarında yer alan verilerden faydalanılarak firmaların maliyet yönetim etkinlikleri ölçülmeye çalışılmıştır. Etkinliklerin tespitinde Veri Zarflama Analizi yöntemi (VZA) kullanılmıştır. Çalışmada girdi odaklı ölçeğe göre sabit getiri modeli (CCR) tercih edilmiştir. Ayrıca firmaların zamana dayalı olarak etkinliklerindeki değişimi görmek için VZA tabanlı Malmquist Toplam Faktör Verimliliği (MTFV) Endeksi yaklaşımı da kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre MTFV indeksi bileşenleri olan Teknik Etkinlikteki Değişimde (TED) %1,8; Ölçek Etkinlik Değişiminde (ÖED) %1,5; Teknoloji Değişiminde (TD) % 5,9 oranında azalma tespit edilmiştir. 2016-2021 döneminde firmalar %1,8 kaynak israfında bulunmuşlardır. Ölçek etkinliğindeki azalma, firmaların varlıklarını verimli kullanamadıkları anlamına gelmektedir. 2016-2021 döneminde firmaların yıllık ortalama verimlilik kaybı %7,6 olarak hesaplanmıştır. Teknoloji değişimindeki azalma, verimlilik kaybının asıl nedenini oluşturduğu görülmüştür. 2019-2020 dönemi hariç dört dönemde de verimlilik kayıpları yaşanmıştır. TFV’nin en düşük (%15,1) düzeyde yaşandığı dönem 2016-2017 dönemi olmuş; 2019-2020 döneminde verimlilik artışı ise %4,8 olarak gerçekleşmiştir. Otomotiv sektörü firmalarının etkinliklerinin belirlenmesinde maliyet girdi değişkeni olarak kullanılan pazarlama satış ve dağıtım giderleri ile finansman giderleri oranlarının düşük düzeyde olması firmaların etkinlik sağlamalarında rolü olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

BİST, Veri Zarflama Analizi, Maliyet Etkinlik Ölçümü

Kaynakça

• Akhisar, İ., & Tezergil, S. (2014). Malmquist toplam faktör verimlilik endeksi: Türk sigorta sektörü uygulaması. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 5(10), 1-14.
• Banker, R. D., Charnes, A., & Cooper, W. W. (1984). Some models for estimating technical and scale ınefficiencies in data envelopment analysis. Management Science, 30(9), 1078-1092. Beasly, J. A. (2000). Data envelopment analysis. http://people.brunel.ac.uk/~mastjjb/jeb/or/dea.html(08 Şubat 2020).
• Behdioğlu, S., & Özcan, G. (2009). Veri zarflama analizi ve bankacılık sektöründe bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 14(3), 301–326.
• Biçen, Ç. (2010). Otomotiv sektöründe veri zarflama analizi ile finansal etkinlik ölçümü. (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Boles, J. S., Donthu, N., & Lohtia, R. (1995) Sales person evaluation using relative performance efficiency: The application of data envelopment analysis. Journal of Personal Selling and Sales Management, 15(3), 31-38, Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/40472212. (10 Ağustos 2019).
• Boussofiane, A., Dyson, R. G. & Thanassoulis, E. (1991). Applied data envelopment analysis. European Journal of Operational Research, 52, 1-15.
• Charnes, A., Cooper, W. W., & Rhodes, E. (1978). Measuring the efficiency of decision making units. European Journal of Operational Research, 2(6), 429–444.
• Cihangir, M. (2004). Türkiye’de banka birleşmeleri ve birleşen bankaların verimlilik ve etkinliğinin ölçülmesi üzerine karşılaştırmalı- uygulamalı bir inceleme. (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Cooper, WW., Seiford, LM., & Z, Zhu (2011). Handbook on data envelopment analysis, Second Edition. Erişim Tarihi: 14.04.2021. Erişim Adresi: https://books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=fBbrAjpSpLYC&oi=fnd&pg=PR3&dq=data+envelopment+analysis+definition&ots=vcju0lKw1Z&sig=m4v3kdjgLzF_R32g41fwZI6lYmI&redir_esc=y#v=onepage&q=data%20envelopment%20analysis%20definition&f=false.
• Çakır, Ö., (2008). Veri madenciliğinde sınıflandırma yöntemlerinin karşılaştırılması bankacılık müşteri veri tabanı üzerinde bir uygulama. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Demir, Y., & Gençtürk, M. (2006). İMKB’de işlem gören yerli ve yabancı bankaların göreli etkinliklerinin veri zarflama analizi ile ölçümü. Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 21(2), 49-74.
• Demirci, A. (2012). OECD üyesi ülkelerin ekonomik ve sosyal etkinliklerinin veri zarflama analizi yöntemiyle belirlenmesi. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Demirci, A. (2018). Teori ve uygulamalarla veri zarflama analizi. Gazi Kitabevi, Ankara.
• Ergenekon Arslan, A. E., & Güven, Ö. Z. (2018). Veri zarflama analizi ile üniversite etkinliklerinin belirlenmesine yönelik bir çalışma: Türkiye örneği. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 3(6), 86-105.
• Gedik, A., Koçarslan, H., & Karaer, M. (2017). İSO 500 işletmelerinin malmquist-tfv endeksi ile etkinliğinin ölçülmesi: Otomotiv sektörü örneği. Journal of Social and Humanıtıes Sciences Research, 4(15), 1917-1923.
• Golany, B., & Roll, Y. (1989). An application procedure for DEA. Omega, 17(3), 237- 250.
• Günay, B., (2015). BİST’te işlem gören KOBİ gıda işletmelerinin veri zarflama analizi yöntemi ile etkinliklerinin ölçülmesi. Akademik Bakış Dergisi, 47, 16-34.
• Hassan, M. K., & Işık, I. (2003). Financial disruption and bank productivity: the 1994 experience of Turkish banks. The Quarterly Review of Economics and Finance, 43, 291–320.
• Hosmer, D. W., & Lemeshow, S. (2013). Applied logistic regression. John Wiley & Sonc.
• Ibm.com, (2018). Predictor Importance. Erişim adresi: https://www.ibm.com/support/knowledgecenter/en/SS3RA7_18.1.0/modeler_mainhelp_client_ddita/ Clementine/idh_common_predictor_importance. html (Erişim tarihi: 17.07.2018).
• Khezrimotlagh, D. (2014). How tok deal with numbers of decision making units and variables in data envelopment analysis. Erişim Tarihi: 29.03.2022. Erişim Adresi: https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1503/1503.02306.pdf
• Kıllı, M., & Uludağ, S. (2020). Veri zarflama analizi ile maliyet performansı ölçümü: BİST tekstil sektöründe bir uygulama. Busıness& Management Studies: An Internatıonal Journal, 8(4), 797-828.
• Kızıl, C., (2023). Otomotiv sektöründe finansal performansın oran yöntemiyle analizi: Karsan ve Ford Otosan karşılaştırması (2017-2021 Dönemi). Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 255-275.
• Lorcu, F. (2010). Malmquist toplam faktör verimlilik endeksi: Türk otomotiv sanayi uygulaması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 39(2), 276-289.
• Nurcan, E., & Kaya, N. (2016). Dünya otomotiv sektöründeki lider firmaların verimliliğinin veri zarflama analizi ile incelenmesi. International Journal of Social Sciences and Education Research, 2(1), 64-75.
• Özçelik, F., & Avcı Öztürk, B. (2019). Girdi olarak maliyetlere yönelik veri zarflama analizi modelleri ile göreli etkinlik analizi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(2), 1011-1028.
• Özdemir, A. İ., & Düzgün, R. (2009). Türkiye’deki otomotiv firmalarının sermaye yapısına göre etkinlik analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1), 147-164.
• Özden, Ü. H. (2008). Veri zarflama analizi (vza) ile Türkiye’deki vakıf üniversitelerinin etkinliğinin ölçülmesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 37(2), 167-185.
• Öztürk, E. (2016). Maliyet performansının ölçümü için göreli etkinlik analizi: BİST çimento sektöründe veri zarflama analizi uygulaması. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 1-16.
• Seyrek, İ. H., & Ata, H. A. (2010). Veri zarflama analizi ve veri madenciliği ile mevduat bankalarında etkinlik ölçümü. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar, 4(2), 67-84.
• Sür, K. (2018). Finansal etkinlik ölçümünde veri zarflama analizi: BİST’te ampirik bir uygulama (Yüksek Lisans Tezi). Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Alanya.
• Şahin, İ. E., & Akkoyuncu, H. (2019). Türkiye’de otomotiv sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin etkinlik analizi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Fuat Sezgin Özel Sayısı, 339-347.
• Taşçı, F. (2011). Verimlilik artışında emek etkinliği üzerine bir yaklaşım: Ah-me-t modeli. Sosyal Siyaset Konferansları, 61(2), 177-199. Erişim Tarihi: 11.03.2022. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/9812.
• Tatlı, H., & Bayrak, R. (2016). Borsa İstanbul’da kayıtlı otomotiv sektöründe faaliyet gösteren firmaların etkinliklerinin statik ve dinamik veri zarflama analizi yöntemiyle değerlendirilmesi. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 119-145.
• Tek, Ö. (2012). Çocuk suçluluğunun CHAİD çözümlemesi ile değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tutkavul, K. (2019). Malmquıst toplam faktör verimlilik endeksini kullanarak finansal etkinlik ve verimlilik ölçümü: Borsa İstanbul sınaî endeksinde bir uygulama. Verimlilik Dergisi, 2, 49-93. Uludağ Otomotiv Endüstrisi İhracatçıları Birliği (OİB) (2023). Erişim Adresi: Retrievedfrom,https://uib.org.tr/tr/birliklerimiz-uludag-otomotiv-endustrisiihracatcilari-birligi-oib-hakkinda.html
• Yalama, A. & Sayım, M. (2008). Veri zarflama analizi ile imalat sektörünün performans değerlendirmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 89-107.
• Yalçın, H. (2021). Etkinlik ve verimlilik arasındaki farklar. Erişim Tarihi: 12.03.2022. Erişim Adresi: https://tr.linkedin.com/pulse/etkinlik-ve-verimlilikaras%C4%B1ndaki-farklar-dr-hasan-yal%C3%A7in
• Yaşar, F. (2019). Veri zarflama analizi ile BİST100’de işlem gören imalat işletmelerinin etkinliklerinin ölçümü (Doktora Tezi). Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Yaylalı, M., & Çalmaşur, G. (2014). Türk otomotiv endüstrisinde maliyet ve toplam faktör verimliliği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(3), 325-350.
• Yıldız, A. (2006). Otomotiv sektörü performansının değerlendirmesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, ss, 4.
• Yılmaz, F. (2018). Sağlık kurumlarının performanslarının veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yükçü, S., & Atağan, G., (2009). Etkinlik, etkililik ve verimlilik kavramlarının yarattığı karışıklık. Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(4), 1-14.