Sakla- (To Hide) Verb in Turkmen Turkish

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 2, 126 - 139, 31.12.2023

Tuna Beşen Delice

https://doi.org/10.62122/sautad.1392950

Öz

Lexical and semantic studies carried out in the context of signifier-signified in Turkish dialects are necessary for text transfers between dialects. Based on this idea, the verb sakla- “to hide”, which is in the vocabulary of Turkmen Turkish, is discussed in the paper. This verb has been the subject of the paper because its usage area is widespread in Turkmen Turkish and it is encountered with different verbs in text transfers to Turkey Turkish. The aim is to determine the meaning and usage areas of the sakla- sign in Turkmen Turkish, which exists in both dialects, and to evaluate the obtained data by comparing it with the same language sign in Turkey Turkish. In this way, it has been shown that a verb that seems to be equivalent in both dialects does not have the same meaning in Turkmen and Turkey Turkish. Thus, the fact that the issue of false equivalence is not only related to the basic meaning but also to the connotations is revealed again in the example of the verb sakla-. In the study, different uses of the verb sakla- were determined by comparing the definitions in the Turkmen and Turkey Turkish dictionaries; In line with this information, witness sentences and phrases containing the verb sakla- in literary works, written media, textbooks, proverbs and idioms of Turkmen Turkish were compiled and examined for equivalence. The overlapping and non-overlapping meanings of the verb sakla- with its equivalent in Turkey Turkish have been revealed.

Anahtar Kelimeler

Turkmen Turkish, translation science, semantics, equivalence, verb sakla- “to hide”

Türkmen Türkçesinde Sakla- Fiili

Öz

Türk lehçelerinde gösteren-gösterilen bağlamında yapılan sözcük ve anlam bilim çalışmaları, lehçeler arası metin aktarmaları için gereklidir. Bu düşünceden yola çıkılarak bu çalışmada Türkmen Türkçesinin söz varlığında yer alan “sakla-“ fiili ele alınmıştır. Bu fiil, Türkmen Türkçesinde kullanım alanının yaygın olması ve Türkiye Türkçesine yapılan metin aktarmalarında farklı fiillerle karşılanıyor olması dolayısıyla bildiriye konu olmuştur. Amaç, her iki lehçede var olan sakla- göstergesinin Türkmen Türkçesindeki anlam ve kullanım alanlarını belirlemek ve elde edilen verileri Türkiye Türkçesindeki aynı dil göstergesi ile karşılaştırarak değerlendirmektir. Bu yolla her iki lehçede aslında eş değer gibi görünen bir fiilin Türkmen ve Türkiye Türkçesinde aynı anlamda olmadığı gösterilmiştir. Böylece yalancı eş değerlik konusunun yalnız temel anlamla değil, yan anlamlarla da ilgili olduğu gerçeği “sakla-“ fiili örneğinde yeniden ortaya konmuştur. Çalışmada Türkmen ve Türkiye Türkçesinin sözlüklerindeki tanımların karşılaştırılması suretiyle sakla- fiilinin farklı kullanımları belirlenmiş; bu bilgi doğrultusunda Türkmen Türkçesinin edebî eserleri, yazılı basını, ders kitapları, atasözleri ve deyimlerinde “sakla-“ fiilinin geçtiği tanık cümleler ve sözcük öbekleri derlenmiş ve eş değerlik bakımından incelenmiştir. “Sakla-“ fiilinin Türkiye Türkçesindeki karşılığıyla örtüşen ve örtüşmeyen anlamları ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkmen Türkçesi, çeviri bilim, anlam bilim, eşdeğerlik

Kaynakça

• Abdullin, İ. A., Ahuncanov, G. H., Vahitova, S. B., Gazizova, F. M., Ganiyev, F. A., Mingulova, P. P., Möhemmediyev, M. G., Hanbikova, Ş. S., & Ehmetyanov, P. G. (1979). Tatar tiliniñ añlatmalı süzliği-II. Mahmutova L. T., Möhemmediyev, M. G., Sabirov, K. S., & Hanbikova, Ş. S. (eds.),Tatarstan Kitap.
• Akabirov, S. F., Alikulov, T. A., Zufarov, S. Z., İbrohimov, S.İ., İkramova, N.İ., Mamatov, N. M., Ma'rufov, Z.M., Mirtociyev, M.M., Mihaylov, G.N., Nu’manova, Ş., Hocahanov, A.T., & Habibullayev, N. (1981). Özbek tilining izohli lug‘ati. II. Moskova: Rus Tili.
• Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. (2023). Saxlamaq, Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Obastan - onlayn lüğətlər və ensiklopediyalar. https://obastan.com
• Atalay, B. (1991). Divanü Lûgatit-Türk dizini “endeks” IV. 3. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arslan-Erol, H. (2014) Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine anlam değişmeleri. 2. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Berdimuhammedov, G. (2016). Türkmen diliniñ düşündirişli sözlügi. Aşgabat: Türkmenistanıñ Ilımlar Akademiyasınıñ Magtımgulı adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı. [TDDS I-II]
• Beşen Delice, T. (2013). Türkmen Türkçesinde yalancı eşdeğerler. TEKE Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(4), 131-146.
• Boztaş, İ. (1993). Çeviri, çevirmen, dilbilim ilişkisi, çeviride eşdeğerlik ve kayıplar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), 55-65.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Clarendon.
• Çaryýew, M. (2005). Türkmen halk nakyllary. Aşgabat Miras. [THN]
• Demirezen, M. (1993). Çeviride eşdeğerlik sorunu. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 221-230.
• Gabain, A. Von (1995). Eski Türkçenin grameri. Akalın, M. (çev.). 2. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gowşudow, A. (1989). Perman. Aşgabat Türkmenistan. [Perman]
• Göktürk, A. (1994). Çeviri: Dillerin dili. Yapı Kredi Yayınları.
• Hydyrow, B., & Rejepow, D. (2015). Türkmen çagalar edebiýaty - ýokary okuw mekdepleri üçin okuw kitaby. Türkmen Döwlet Neşirýat Gullugy.
• Karavin, H. (2016). Çeviri kuramları bağlamında eşdeğerlik kavramının izini sürmek. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(12), 125‐144.
• Kerbabayev, B. (1992). Saylanan eserler-hekaýalar, powestler we folklor. orta we uly ýaşly mekdep okuwçylary üçin. Aşgabat Magaryf
• Komisyon (2006). Saxlamaq, Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Obastan - onlayn lüğətlər və ensiklopediyalar. https://obastan.com/azerbaycan-dilinin-izahli-lugeti/a/
• Komisyon (2013). Kazak Sözdigi. https://tilalemi.kz/viewer/viewer.php?file=/books/2018004.pdf
• Sami, Ş. (2010). Kamus-ı Türkî. Yavuzarslan, P. (haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı, R., Vural, H., & Karaatlı, R. (2003). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uğurlu, M. (2011). Lehçe içi aktarmada yalancı eş değerlik. 38. ICANAS. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildiriler. Dil Bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi IV, Ankara, s. 1877-1890.
• Uğurlu, M. (2012). Türk lehçeleri arasında benzer kelimelerin eş değerlik durumu. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(4), 215-222.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
• TDK (2023). Türk Dil Kurumu sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/